Deze streek in Italië krijgt miljoenen aan landbouwsubsidies van de EU, maar er is bijna geen koe te vinden

De Italiaanse maffia is slapend rijk geworden door een gewiekste truc uit te voeren: EU geld binnenhalen voor boerderijen die helemaal niet bestaan. Want in de Italiaanse Abruzzen is geen koe te vinden. "Dit is georganiseerde misdaad van hoog niveau."

Dit verhaal over 'spook-boerderijen' en 'spook-koeien' begint in de heuvels van de Abruzzen. De groenste regio van Italië, gelegen midden in de Italiaanse laars. Waar naast prachtige natuur, het zou wemelen van de landbouwbedrijven. Op papier dan, want het gebied harkten de afgelopen jaren miljoenen aan Europese landbouw subsidies binnen. Deze subsidie is specifiek bedoeld voor boerderijen en vee.

Onterecht subsidie ontvangen

Maar de realiteit in de Abruzzen is een hele andere, er is in het gebied amper een boer of een koe te vinden. Want de maffia slaagde er via een slimme constructie in enorme bedragen uit de Europese subsidie pot te ontvangen voor vee-bedrijven, die enkel op papier bestaan.

En dat komt omdat de meeste grond in handen is van organisaties die zich buiten de Abruzzen bevinden maar wel Europese landbouwsubsidies aanvragen, zonder verder iets met de grond te doen.

Toevallig fraude ontdekt

Elina Calandra is professor in de Geologie, aan de universiteit van L'Aquila. Vanuit haar werkkamer heeft ze uitzicht over de lege heuvels van de Abruzzen. Ze doet voor haar werk nooit onderzoek naar fraude, maar stuitte bij toeval op deze grootschalige fraude. "We merkten al een tijdje dat er iets mis was. Want ondanks de vele stukken grond die door de gemeenten werd aanbesteed, floreerde de landbouw hier niet."

"Maar toch hadden de lokale besturen duizenden hectaren aan openbare grond in beheer", zegt ze. Deze stukken grond worden elke 2 of 3 jaar aanbesteed en aan de hoogste bieder verkocht. "Zonder dat er boerderijen gevestigd werden."

Spookbedrijven

Het besef dat er daadwerkelijk iets niet in de haak was, kwam toen Calandra veel lokale boeren hoorden klagen. Boeren die wel een echt bedrijf bestierden. "We kregen berichten van lokale boeren die hun boerderijen moesten sluiten omdat bij veilingen het land niet naar lokale boeren ging. Daar zat veel onvrede en boosheid."

Hierop besloot Calandra dieper in de materie te duiken. Met haar staf en studenten interviewden ze meer dan duizend boeren. De professor bespeurde zo met haar team een heel netwerk van bedrijven die voor hoge bedragen grond huurde van de gemeente. Deze agrarische bedrijven bleken echter alleen op papier te bestaan. Maar met deze spookbedrijven werden wel grote bedragen aan Europese subsidie geïncasseerd.

'Maakt de sector kapot'

De situatie raakt Nunzio Marcelli, eigenaar van een boerenbedrijf dat wel echt bestaat en echt produceert, enorm. Al ruim 40 jaar maakt hij geitenkaas waarvoor hij zijn driehonderd geiten laat grazen op de heuvels. "Het doet me pijn dat de mensen die dit allemaal hebben bedacht, hier niet zelf komen kijken."

"Dit lijkt echt aan een bureau bedacht. Zonder dat ze na hebben gedacht over de gevolgen voor dit gebied. Zij krijgen miljoenen aan steun en zorgen ervoor dat er geen weiden meer beschikbaar zijn. Dit maakt de hele sector kapot."

Geen toekomst voor jongeren

De gevolgen hiervan zijn enorm, legt Marcelli uit. Door al deze illegale constructies wordt het jonge boeren bijna onmogelijk gemaakt om een eigen bedrijf te starten in het gebied.

"De grond is nu in handen van al die 'virtuele bedrijven'. Ik zou bijvoorbeeld mijn eigen boerderij niet meer kunnen openen, zoals ik dat 40 jaar geleden heb gedaan."

Systeem deugt niet

"Je snapt ook dat gemeenten die over de grond gaan er liever meer aan willen verdienen en het uiteindelijk verpachten aan de hoogste bieder. Maar zo blijft er geen grond over voor echte boeren." Volgens Marcelli is deze grootschalige fraude dus ook mogelijk gemaakt doordat het hele systeem in Italië niet deugt.

"Dit is een heel naar verhaal, dat meer gaat over subsidies innen, dan over de veehouderij. En het is een consequentie van de regels, die de sector als het ware heeft gedrogeerd. Zodat mensen dit kunnen doen, terwijl ze niet eens een boerenbedrijf hebben of echt vee, maar alleen een virtueel bedrijf op papier."

Bedacht door maffia

Maar het gaat nog verder. Calandra ontdekte namelijk dat het om systematische fraude ging waar de georganiseerde misdaad achter zat. "Naarmate we dieper en verder in het onderzoek kwamen, werd duidelijk dat achter al deze frauduleuze activiteiten georganiseerde misdaad zat. Ze hebben allemaal banden met elkaar."

"Het echte doel van de fraudeurs was niet alleen financieel gewin, maar ook controle over het land dat gebruikt kon worden voor andere illegale activiteiten. Het gaat dus echt om georganiseerde misdaad van hoog niveau, heel hoog niveau."

Intimidatie

Een systeem waarbij ook intimidatie richting 'echte' lokale boeren die het spel niet meespelen niet wordt geschuwd. "We hebben heel erge verhalen gehoord van de boeren die we hebben geïnterviewd", vertelt de de professor.

"Stallen die in brand zijn gestoken, landbouwmachines die gestolen zijn en als je ze in de weg staat, dan krijg je met de maffia te maken."

Ook in Nederland

Italië staat echter niet op zich. Europese landbouwsubsidies blijken niet alleen in Italië gevoelig voor fraude, stelt Stef Blok vast, oud-minister en nu werkzaam bij de Europese Rekenkamer. "Dit soort subsidies zijn helaas gevoelig voor fraude. Er gaat zoveel geld in om, dus je moet altijd beducht zijn om misbruik. Want criminelen gaan op zoek naar mogelijkheden om onterecht gebruik te maken van dit soort subsidies. Dat zie je hier ook."

Blok pleit voor strenger toezicht om misbruik tegen te gaan, ook in Nederland. "Het claimen van grond als landbouwgrond terwijl het dat niet zo is, gebeurt ook in Nederland. Dit kun je tegengaan door gerichte controles. En daarbij gebruik te maken van de meest moderne technieken. Bijvoorbeeld door met satelliet foto's te controleren waar een bepaald stuk grond nou daadwerkelijk voor gebruikt wordt.