Ze moeten ons ruim tweehonderd jaar beschermen tegen hoogwater: de Deltawerken, gebouwd om Nederland veilig te houden. Maar dertig jaar na de bouw moet Nederland al gaan nadenken over nieuwe manieren om het water ook in de toekomst buiten de deur te houden. De reden: de zeespiegel kan veel sneller gaan stijgen dan we tot nu toe dachten.
In 2013 zijn de Deltawerken uitgeroepen tot het meest prestigieuze waterbouwproject ter wereld. Ingenieur Frank Spaargaren, verantwoordelijk voor de bouw, verhuisde naar Zeeland waar hij ontdekte hoe de Watersnoodramp een indruk had achtergelaten op de Zeeuwen. “Als het stormde, dan kwamen de mensen op de dijk. Dan vroegen ze: blijft het veilig vannacht?"
'Als de boel een meter stijgt, kun je de Oosterscheldekering afschrijven'
Toen de Oosterscheldekering in 1986 werd afgerond, werd gedacht dat deze wel tweehonderd jaar mee zou gaan. Dat gaat de kering zeker niet halen, zegt de ingenieur Frank Spaargaren die leiding gaf aan de bouw, nu. “De Oosterscheldekering is berekend op een zeespiegelstijging van 40 centimeter. Als de boel met een meter stijgt kan je hem afschrijven.”
Volgens Spaargaten zijn er twee opties voor de Oosterschelde: de kering weghalen, maar dan moeten alle Zeeuwse dijken enorm worden opgehoogd. Of: de kering onder het zand spuiten. “Dat is in feite het oude deltaplan: dichte dammen. Die keuze, daar komen we voor te staan als de zeespiegel een meter omhoog komt,” aldus Spaargaren.
Klimaatverandering: het weer wordt steeds extremer
De zeespiegel stijgt tot 2100 met minimaal 35 en maximaal 85 centimeter. Dat was tot voor kort de gangbare wetenschappelijk opvatting. Maar een publicatie in het wetenschappelijke tijdschrift Nature, studies van het KNMI en de Universiteit Utrecht schetsen in de afgelopen twee jaar hele andere scenario’s: een stijging van 1 meter tot 1.80 meter tot het einde van de eeuw is niet ondenkbaar. De reden voor het verschil tussen deze berekeningen is dat in recente studies rekening is gehouden met smeltprocessen van het ijs op Antarctica waar eerder nog niet naar gekeken werd.
Daar komt ook nog eens bij dat de bodem daalt, en het weer - ook door klimaatverandering - steeds extremer wordt. Hoe wapenen we ons met deze omstandigheden opnieuw tegen het water? Deltacommissaris Wim Kuijken is in 2010 aangesteld om zich hierover te buigen. “Het speelveld verandert, in het nationale deltaprogramma geven we al deze ontwikkelingen een plek en bereiden we ons op elk scenario voor,” zegt Kuijken. Dat is volgens assistent professor Geowetenschappen Renske de Winter (Universiteit Utrecht) zeker nodig. De Winter publiceerde in 2017 een onderzoek naar de extremere scenario’s. Ook zij concludeerde dat een zeespiegelstijging van 1.80 meter niet ondenkbaar is. “We hebben nu nog tijd om een plan te maken,” zegt de Winter.
Uitstoot broeikasgassen verminderen
Volgens haar zijn er ook mildere scenario’s, maar die steunen wel allemaal op een drastische vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. “We doen niet veel om bij een milder klimaatscenario uit te komen. De mens kijkt liever de andere kant op. Dat snap ik wel, dat je dan in het weekend veel eet om op maandag beginnen met lijnen. Maar als de zeespiegel deze eeuw met een meter stijgt, dan stijgt hij volgende eeuw met twee of drie meter. Op een gegeven moment komt er een punt dat het lastig wordt om Nederland droog te houden," aldus De Winter.
Ook de Deltacommissaris hoopt dat we de zeespiegelstijging kunnen inperken door in te zetten op het tegengaan van klimaatverandering. “Als het lukt om het klimaatakkoord van Parijs uit te voeren, dan zal het beheersbaar blijven. Als dat niet gebeurt kunnen we wel eens op een veel hogere zeespiegelstijging uitkomen.” Wat er bij die hogere zeespiegelstijging moet gebeuren met de Deltawerken, daar heeft Kuijken het antwoord nog niet op. “Ik heb nu geen oplossing, maar ik weet wel dat we die moeten vinden in de komende decennia en daar zijn we nu mee bezig.”
De Nederlandse strijd tegen het water
Assistent professor Renske de Winter is bezorgd dat de zeespiegel inderdaad fors zal stijgen. “We moeten naast 5 of 10 jaar in de toekomst kijken, ook vooruitkijken naar de kustrespons over 40 of 50 jaar.” Volgens deltacommissaris Wim Kuijken gebeurt dat ook. “We maken onze kust nu nog een stukje beter met nieuwe veiligheidsnormen, en na 2050 gaan we ons voorbereiden op welk scenario dan ook.”
Tot nu toe waren ingrijpende veranderingen in het Nederlandse landschap in de strijd tegen het water steeds een gevolg van een ramp of dreiging van het water. De deltawerken waren een reactie op de Watersnoodramp, het ‘ruimte voor de rivier’-project was een reactie op de hoge waterstanden in de jaren ’90. Nu heeft Deltacommissaris Wim Kuijken de schone taak om op de zaken vooruit te lopen. “Dat is het mooie aan de nieuwe Nederlandse aanpak, niet alleen maar reageren maar proberen het te voorkomen. Dat is andere business. Dat we ook met die scenario’s, ook als ze veranderen, rekening houden.”
Tijdens de Watersnoodramp van 1953 overstroomt een gebied van zeker 200.000 hectare in Zuid-Holland, Zeeland en het westen van Noord-Brabant. Hulp komt, maar voor velen te laat. In totaal laten 1.836 het leven. Hetzelfde lot treft tienduizenden dieren. Nog een honderdduizend mensen raken dakloos.
Naar aanleiding van de uitzending van dit item heeft D66 een Kamerdebat aangevraagd:
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.