De tijd dringt voor maatregelen in Nederland, omdat de zeespiegel stijgt en oceanen warmer worden

Ons land moet haast maken met maatregelen tegen extremere weersomstandigheden en de zeespiegelstijging. Dat en de snellere opwarming van het oceaanwater vraagt volgens deskundigen om een drastische aanpak in Nederland.

Klimaatwetenschappers kijken met verbazing en afschuw naar verschijnselen in de oceanen die mogelijk duiden op een versnelling van de klimaatverandering. Zo lag er in de winter nog nooit zo weinig zeeijs voor de kust van Antarctica als nu. Volgens milieuwetenschapper van kennisinstituut Deltares Marjolijn Haasnoot is dat een zorglijke ontwikkeling.

Smeltend zee-ijs Antarctica

Zeeijs beschermt het landijs van het koude continent tegen het smelten. Bij weinig zeeijs, smelt er dus meer landijs. En dan kan de stijging van de zeespiegel versnellen en uiteindelijk veel hoger uitpakken dan lange tijd is gedacht. Op dit moment is de aarde gemiddeld 1,1 graden warmer dan in 1990. "En dit is nog maar het begin", zegt Haasnoot.

Wanneer het smelten van zeeijs in Antarctica zo doorgaat, kan dit grote gevolgen hebben voor kustgebieden van Nederland en andere rivierdelta's. "We moeten hier veel meer onderzoek naar doen, met name naar de snelheid van het afsmelten van het landijs. Hoe sneller het in Antarctica gaat, des te minder tijd we hebben in Nederland om ons aan te passen aan een veel hogere zeespiegel dan gedacht."

Zeespiegelstijging als sluipmoordenaar

Tot nu toe vallen de merkbare gevolgen van klimaatverandering nog mee in Nederland. Soms is het langere tijd droog en soms valt er flink veel regen. Maar extreme droogte of het overstromen van complete steden hebben we In Nederland nog niet meegemaakt.

"Wat dit betreft zijn de directe gevolgen van klimaatverandering voor ons nog ver weg", zegt Haasnoot. "Daarmee is zeespiegelstijging een soort van sluipmoordenaar. Het gaat heel langzaam en we merken er niets van, tot er bijvoorbeeld een noordwesterstorm opsteekt en al het zeewater opstuwt richting zeedijk en duin."

'Niet achterover leunen'

Door extreme regenval in Duitsland kan de waterafvoer van de Nederlandse rivieren op het zelfde moment ook extreem zijn, vervolgt Haasnoot. "In een dergelijke situatie is het ook in Nederland belangrijk dat alle dijken hoog genoeg zijn. En er voldoende ruimte is voor de overvolle rivieren."

De komende tijd is in Nederland nog wel veilig, volgens Haasnoot. "Maar dit betekent absoluut niet dat we in Nederland voorlopig achterover kunnen leunen. Het kost veel tijd om aanpassingen te doen en Nederland bestendig te maken tegen zeespiegelstijging en droogte." Andere plekken op de wereld, zoals Maui en New York dit jaar, merken de impact van klimaatverandering al.

Warmere oceaan

Het is niet alleen de zeespiegelstijging die grote gevolgen kan hebben. Ook de oplopende temperatuur van de oceanen is een risico. Bij het Nederlands zee-onderzoeksintituut NIOZ zien ze dit terug in hun onderzoeksresultaten. "Elke seconde neemt de oceaantemperatuur toe met een hoeveelheid energie van 5 atoombommen", vertelt maritiem geoloog Gert-Jan Reichart.

Het grootste gedeelte van de stijgende temperatuur wordt opgenomen in onze oceanen. Hierdoor blijft de temperatuur bij ons op aarde leefbaar.

Effect op zeestromingen

Maar dit heeft wel negatieve gevolgen voor het zeeleven. Door de stijgende temperaturen in het water, komt er minder zuurstof in het water en gaat het water verzuren. Hierdoor krijgt het zeeleven het erg zwaar, zoals bijvoorbeeld koraalriffen die wit worden en afsterven.

Bovendien heeft de opwarmende zee effect op de stromingen in het zeewater. Het zou volgens sommige wetenschappers kunnen dat de Noord-Atlantische golfstroom, die loopt vanaf de Golf van Mexico naar de westkust van Europa, tot stilstand komt. Deze snelle en krachtige stroming zorgt vanuit het zuiden in Europa voor een warme zeestroom.

Meer stormen en droogte

"En dat heeft vergaande gevolgen voor het klimaat in West-Europa", zegt maritiem geoloog Gert-Jan Reichart. Wanneer deze golfstroom tot stilstand komt, heeft dit verschillende effecten op het klimaat.

De warmte die normaalgesproken wordt afgevoerd naar het noorden, zal blijven hangen in de tropen. Hierdoor zal het orkaanseizoen daar mogelijk veel heftiger zijn. Voor Europa kan het betekenen dat we te maken krijgen met meer stormen en periode van droogte.

Waterhuishouding

Haasnoot doet onderzoek naar op welke manieren Nederland zich het beste kan aanpassen aan al deze veranderende omstandigheden. Het is afhankelijk van hoe snel en in welke mate de aarde gaat opwarmen. "We moeten dit beter leren begrijpen, zodat we ons ook beter kunnen voorbereiden."

Bij het onderzoek 'Rethinking The Delta's' kijkt ze met collega's hoe we om moeten gaan met onze waterhuishouding. Daarbij worden verschillende scenario's geschetst over hoe we onze waterhuishouding moeten regelen in verschillende scenario's van klimaatverandering.

'Belangrijk te kunnen versnellen en bijsturen'

Eén scenario is ruim onder de 2 graden opwarming blijven, die in het Parijsakkoord zijn afgesproken. Maar andere scenario's worden steeds meer realistisch, dus er worden ook plannen geschetst voor het moment dat de wereldwijde opwarming hoger wordt dan 2 graden.

Bij elk van deze scenario's hoort een andere aanpak om het water in Nederland te controleren, wat het een complexe bundel aan plannen maakt. "Je moet overal rekening mee houden. Daarbij is het belangrijk dat je maatregelen kan versnellen en bijsturen wanneer dat in de toekomst nodig is", vertelt Haasnoot.

Meer ruimte nodig voor water

Wat in ieder geval duidelijk is: de waterhuishouding in Nederland zal moeten veranderen. We moeten volgens Haasnoot veel zuiniger worden met ons grondwater en het moet beter worden verdeeld. "En op sommige plekken zal er weer meer ruimte moeten worden gemaakt voor ons water."

"Al het extra water dat terecht komt in Nederland zal ergens moeten worden opgeslagen. Bijvoorbeeld onder de Veluwe en in Zeeland en de Utrechtse Heuvelrug."

Bouwen in uiterwaarden

Ook wordt het een steeds groter risico om huizen te bouwen in uiterwaarden van rivieren. Verschillende gemeentes bouwden woningen in de uiterwaarden, omdat er een grote vraag was naar woningen. "Recent is er een uitspraak over gedaan om niet meer te bouwen in de uiterwaarden, dus als dat verder wordt uitgewerkt, dan bereiden we ons beter voor op de toekomst."

Drijvend bouwen is volgens Haasnoot een andere maatregel om te voorkomen dat huizen getroffen worden door het water.