De pinguïn dreigt uit te sterven door klimaatverandering en overbevissing: '2023 is een rampjaar'

Ze leven in de frontlinie van de klimaatcrisis en sterven in een rap tempo uit: pinguïns. En dat komt door de mens. Marcel Haenen schreef het boek 'Pinguïns en de mensen'. Bedoeld als ode, maar binnenkort te lezen als rouwboek.

"Door het snel smeltende zeeijs hebben de keizerspinguïns geen stabiele plek meer om de eieren uit te broeden", vertelt Haenen, die zich al ruim 35 jaar verdiept in de pinguïn. De keizerspinguïn is de soort die veel mensen kennen door de film 'Happy Feet' en de met een Oscar bekroonde documentaire 'March of the Penguins'.

Rampjaar voor pinguïn

2023 is een rampjaar voor de pinguïn, vertelt Haenen: "De hoeveelheid zeeijs was op 21 februari 2023 op het laagste niveau ooit gemeten in de afgelopen 40 jaar. 10 jaar daarvoor was het nog twee keer zoveel."

Volgens de British Antarctic Survey zijn 10.000 pinguïnkuikens dit jaar verhongerd of verdronken voordat ze veren hadden waarmee ze kunnen zwemmen. Vier van de vijf onderzochte kolonies waren niet in staat zichzelf voort te planten.

Vogelgriep op Zuidpool

De voorspelling is dat de keizerspinguïn binnen 30 tot 40 jaar is uitgestorven. Als het niet eerder is, want er is nóg een gevaar: de vogelgriep. Vorige week werd het virus vastgesteld in het Zuidpoolgebied vastgesteld en wetenschappers voorspellen massasterfte van dieren op het continent. "Al lijkt het alsof de vogelgriep tot nu toe minder effect heeft op pinguïns in tegenstelling tot de zee-olifanten die daar op dit moment massaal sterven", zegt Haenen.

"Bijna alle achttien soorten zijn slachtoffer van veranderingen in twee ecosystemen: op land en zee", legt hij uit. En volgens hem zijn die veranderingen veroorzaakt door de mens: "Het zeeijs smelt door onze CO2-uitstoot en daardoor sterven de pinguïns. Maar in Zuid-Afrika is er voedseltekort doordat wij als mensen te veel vis uit de zee halen, waardoor de Afrikaanse pinguïn aan het verhongeren is."

Klunzige peuter in smoking

Al sinds zijn kleutertijd is Haenen gefascineerd door de vogel. Het dier doet hem denken aan een klunzige peuter in smoking. "Geen ander dier vind ik zo aantrekkelijk, grappig en inspirerend als de pinguïn. Maar in plaats van dat wij als mens zo'n bijzonder dier beschermen, staan we het, al sinds de eerste ontmoeting 500 jaar geleden, naar het leven. Ik vind dat heel triest."

De liefde voor de pinguïn werd bij hem versterkt doordat ze op de meest afgelegen plekken op aarde leven, ver van de plek in Limburg waar hijzelf opgroeide. "Bladerend in mijn Grote Bosatlas kon ik mij als klein jongetje echt niet voorstellen dat ik ooit in het echt een pinguïn zou ontmoeten."

'Olympische Spelen voor pinguïnologen'

Later zou Haenen veel pinguïns in hun natuurlijke habitat 'ontmoeten' in Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika en op Antarctica. Ook bezocht hij twee keer de International Penguin Conference. "Dat is een soort Olympische Spelen voor pinguïnologen. Die bestuderen pinguïns vaak maandenlang als kluizenaars in een container op Antarctica of op een eiland middenin de Atlantische Oceaan."

"Maar eens in de 3 jaar breken ze uit dat isolement en komen ze bij elkaar voor de conferentie. Alle deskundigen zijn stuk voor stuk pinguïnverslaafd, ze dragen pinguïnkleren en shirts met pinguïnmotief", vertelt hij. Het hoogtepunt van Haenen was een bootexcursie naar de pinguïns. "Ik herinner me nog het moment dat we magelhaenpinguïns in het vizier kregen. Als een opgewonden schoolklas holden alle wetenschappers in een sneeuwstorm achter de pinguïns aan om foto's te maken."

Geen hoop voor 'Happy Feet'

Haenen noemt zijn boek een liefdesverklaring met een rouwrand. "Met dit geschiedenisboek heb ik een monument willen neerzetten voor de vriendelijkste vogel op aarde, die door ons in gevaar is. De pinguïn is 60 miljoen jaar oud en over 60 jaar is een groot deel van de soorten in de vrije natuur voorgoed verdwenen."

Voor de keizerspinguïn, bekend van 'Happy Feet', heeft Haenen geen hoop meer. "Een kolonie kan een paar slechte broedjaren overleven, maar niet meer. En de situatie wordt er niet beter op. Aan het einde van deze eeuw is 90 procent van de kolonies uitgestorven."

Liefde niet vanzelfsprekend

Voor andere soorten is er wel hoop, vertelt Haenen. "De Afrikaanse pinguïn sterft nu uit door gebrek aan voedsel. Maar daar is iets aan te doen. Al gaat dat niet van harte. In Namibië is de onvoorwaardelijke liefde voor de pinguïn niet een vanzelfsprekend. De minister van Justitie en de minister van Visserij zijn in 2019 gearresteerd op verdenking van corruptie op het gebied van visquota."

"Maar in Zuid-Afrika is de minister van Milieu de pinguïn te hulp geschoten", weet de kenner. "Vanaf 15 januari 2024 mag er rondom de zes belangrijkste kolonies van de pinguïns in Zuid-Afrika voor een periode van 10 jaar minder vis gevangen worden."

Hulp uit dierentuin Artis?

Mocht die maatregel niet genoeg zijn dan is er nog hulp mogelijk vanuit Nederland. "Wij hebben in Artis een de grootste kolonies Afrikaanse pinguïns", zegt Haenen. "Artis is stamboekhouder van de Afrikaanse pinguïn en fokcoördinator van veel Europese dierentuinen."

"Vorig jaar zijn Afrikaanse pinguïnbeschermers hier in Artis geweest om de mogelijkheid te bespreken om pinguïns vanuit Amsterdam naar Kaapstad te vliegen", vertelt hij. De pinguïnliefhebber kijkt daar hoopvol naar: "Daar zouden ze dan in een broedfabriek kunnen helpen met het uitbroeden van eieren."