Check elkaars signalen bij seks, benadrukt politie bij invoering nieuwe zedenwet: 'Als je twijfelt, vraag het'

"Niet elk grensoverschrijdend gedrag hoeft het strafrecht ook in", benadrukt zedenspecialist Lidewijde van Lier van de politie. Met de nieuwe zedenwet wordt aangifte doen weliswaar makkelijker, maar het is niet voor iedere situatie de beste oplossing.

Net nu de ergste achterstanden bij de zedenrecherche weggewerkt zijn, treedt op 1 juli de Wet seksuele misdrijven in werking. Die gaat 'onvermijdelijk' tot meer aangiftes en meldingen leiden, zegt zedenspecialist Lidewijde van Lier van de Nationale Politie.

'Heel spannend'

Door de aandacht voor (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, zoals bij The Voice of Holland, is het aantal aangiften en meldingen de laatste jaren fors gestegen. "We hebben er flink in geïnvesteerd, we hebben er wat extra capaciteit bijgekregen, we hebben veel achterstanden weggewerkt", vertelt Van Lier. Er liggen geen zaken op de plank, 'maar de zedenteams zijn wel vreselijk druk'.

Voor rechercheurs zal de nieuwe wet 'echt even wennen zijn', zegt ze. De politie heeft inmiddels alle zedenrechercheurs bijgeschoold. "Dat is zeker een hele investering geweest." Op 1 juli zijn ze er klaar voor. "Het is natuurlijk heel spannend. Hoe gaat het uitpakken? Wat komt er op ons af? En er zijn ook nog een hele hoop dingen die we niet weten, want er is nog geen zaak behandeld."

Ontbreken van de wil

De belangrijkste verandering in de nieuwe wet is 'consent', oftewel instemming. "Waar voorheen dwang centraal stond en dwang bewezen moest worden, is dat nu niet meer noodzakelijk", legt de zedenspecialist uit. "Maar er moet gekeken worden of er sprake is van het ontbreken van de wil: dus wilde het slachtoffer niet?"

"Er moet ook gekeken worden naar of de verdachte wist dat het slachtoffer niet wilde. En wat heeft hij met die wetenschap gedaan?", voegt ze daaraan toe. "Dat is dus ingewikkeld, want dat speelt zich af in het hoofd van de verdachte. En dan zullen we dus goed onderzoek naar moeten doen."

'Recht halen blijft moeilijk'

De wet leidt ertoe dat verdachten in meer gevallen vervolgd kunnen worden. "Of het makkelijker te bewijzen is, dat is een tweede", zegt Van Lier. "Want verkrachting is in de huidige situatie niet altijd makkelijk te bewijzen als er geen getuigen bij zijn geweest of er geen sporen zijn. En dat zal met de nieuwe wet ook zo zijn: dat we het echt moeten bewijzen."

Het zal moeilijk blijven om je recht te halen, benadrukt ze. Al kan vooral erkenning soms al belangrijk zijn: "Dat is misschien voor sommigen een schrale troost, maar ik weet dat het voor velen echt belangrijk is. Horen van de politie of het Openbaar Ministerie dat wat jou overkomen is, echt niet oké was en zelfs strafbaar is."

'Niet iedereen geholpen met aangifte'

Slachtoffers kunnen straks eerder aangifte doen, dus zullen er volgens haar zeker meer aangiftes komen. "Alleen niet iedereen is geholpen met een aangifte", zegt Van Lier erbij. Het is goed om te beseffen dat sommige slachtoffers kiezen voor een andere oplossing: "Bijvoorbeeld herstelbemiddeling, mediation, hulpverlening en we verwijzen ook naar slachtofferadvocaten waarmee iemand kan overleggen."

"Wij kunnen dat niet beslissen voor een slachtoffer", benadrukt ze. "Het is echt belangrijk dat diegene daar zelf een keuze in maakt. We kunnen natuurlijk wel goede informatie geven op basis waarvan iemand die keuze kan maken. Maar het standaard advies van 'Doe maar aangifte', dat vinden wij geen goed advies."

Meer werk voor politie?

Het is onduidelijk hoeveel extra werk de politie door de nieuwe wet zal krijgen. "Uiteindelijk wil iedere zedenrechercheur maar één ding en dat is om mensen zo goed en zo snel mogelijk te helpen", zegt Van Lier. Al maakt ze zich wel zorgen dat het werk zodanig kan toenemen dat slachtoffers wat langer moeten wachten. "En dat is natuurlijk wat we allemaal niet willen."

Belangrijk is dat de focus niet helemaal op het strafrecht ligt, zegt de zedenspecialist. Er zal er ook veel moeten gebeuren aan voorlichting, preventie en hulpverlening: "Om te voorkomen dat het uiteindelijk zover komt dat het strafrecht moet worden ingezet. Wij zien het strafrecht echt als het sluitstuk van een aanpak. En ik denk dat je dat uiteindelijke doel, die gedragsverandering, niet alleen met het strafrecht gaat bereiken."

Goed op signalen letten

Check dus of het allemaal nog oké is als je seks met elkaar hebt of wilt gaan hebben, roept Van Lier op. "Ik denk dat het niet gaat om het expliciet vragen: 'Wat gaan we doen en vind je dat allemaal oké?' Zo expliciet bedoelt de wetgever het niet", zegt ze. Maar de signalen waar je op kunt letten kunnen duidelijk en minder duidelijk zijn, legt ze zedenspecialist uit.

"Het duidelijk 'nee' zeggen, maar ook het wegdraaien of plotseling niet meer meedoen", zegt ze. "Als iemand die meedoet en van gedachten verandert en vervolgens niet meer meedoet, dat zijn momenten waarop je dus moet opletten en moet checken of diegene wel wil." Daarbij gaat het ook om situaties waarbij er een leeftijdsverschil is of waarbij iemand seks met meerdere personen heeft. "Dat zijn situaties waarin je extra oplettend moet zijn of diegene dat ook wel wil. En als je dus twijfelt, dan vraag je het."

Omgaan met 'wensen en grenzen'

Ook zedenrechercheurs zijn benieuwd wat de nieuwe wet zal betekenen. "Ik denk dat we de komende tijd veel gaan leren van situaties, van onderzoeken die we doen en de rechtspraak", zegt Van Lier tot slot. "En tegelijkertijd is ook onze boodschap: 'Niet elk grensoverschrijdend gedrag hoeft dat strafrecht ook in.'"

"Je wilt natuurlijk dat gesprek, je wilt dat jongeren dat gesprek hebben, je wilt dat aan de keukentafel dat gesprek wordt gevoerd", legt ze uit. "Zodat mensen beter leren omgaan met wensen en grenzen en dat je uiteindelijk het strafrecht helemaal niet nodig hebt. Dat is natuurlijk het ultieme doel."