Bouwambities en zonnepanelen zitten brandveiligheid in de weg: 'Er zijn nu geen regels, dat gaat fout'

De recente grote branden in huizenblokken in Arnhem en Amsterdam zetten de discussie over brandveilig bouwen op scherp. Ruim 180 woningen raakten zwaar beschadigd. Bij de brandweer zijn de zorgen groot en wordt geroepen om meer en strengere regels.

"In deze tijd van energietransitie wordt steeds meer met lichte materialen gewerkt en er mogen steeds meer zonnepanelen zonder vergunning op daken worden geplaatst", zegt Marcel Koene van brandweervereniging Brandweer Nederland. "Als deze ontwikkeling doorgaat, leidt dat tot onveilige situaties."

Veel woningen verwoest

Hij wijst onder meer op de grote brand die begin deze maand woedde in een appartementencomplex in Amsterdam-Oost. Daarbij raakten 95 opgetopte woningen ernstig beschadigd. "Alles is verbrand, zo'n impact wil je toch niet hebben?"

Koene wijst ook naar een grote woningbrand eind 2022 in Amsterdamse Riekerhaven. Daarbij werden 75 tijdelijke containerwoningen verwoest. Al konden de gevolgen nog groter zijn, zegt hij. "Als die brand 's nachts had plaatsgevonden, en niet 's ochtends om 9 uur, dan had je een hele andere situatie gekregen."

Optoppen en containerwoningen

Minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting) wil inzetten op het zogenoemd optoppen van bestaande woninggebouwen om op die manier 100.000 nieuwe woningen te realiseren tot 2030. Bij optoppen worden op bestaande woningen nieuwe verdiepingen gerealiseerd. Nu gebeurt dat nog op kleine schaal.

Ook ziet de minister heil in het bouwen van tijdelijke containerwoningen om zo de woningnood tegen te gaan. Maar deskundigen vragen zich af of deze bouwmethodes wel verstandig zijn vanuit het oogpunt van brandveiligheid. Dat komt omdat bij de constructies aan minder strenge veiligheidsregels hoeft te worden voldaan dan bij nieuwbouw.

Laagste niveau van regelgeving

Wico Ankersmit van Vereniging Bouw en Woningtoezicht constateert dat bij het optoppen van bestaande panden het risico op schade groter is na een brand. Dat heeft volgens hem alles te maken met de afspraak die in 2012 gemaakt is. "Als een kantoorpand getransformeerd wordt naar een woning dan gelden niet de nieuwbouweisen die zijn afgesproken in het bouwbesluit van 1992."

"Omdat het daarvoor geen woning was, geldt het laagste niveau van regelgeving", legt hij uit. "Dus wanneer je bij bestaande woningen uit de jaren 20 gaat optoppen, dan geldt de kwaliteitseis waar het destijds in de jaren 20 aan moest voldoen. Dat is dus een lager niveau dan bij nieuwbouw."

Vuur verspreidt zich sneller

Ankersmit vindt dat geen wenselijke situatie omdat daardoor de brandveiligheid een groter risico is. Volgens hem moeten bewoners op tijd voor een brand kunnen vluchten, zodat er geen slachtoffers vallen. "Bij nieuwbouw heb je 60 minuten weerstand tegen branddoorslag en overslag. Bij bestaande bouw slechts 30 minuten."

Zo'n kortere tijd betekent dat bij een grote brand het vuur eerder verspreidt naar andere woningen. "Bij optoppen worden lichtere constructies gebruikt en in samenspraak met die lagere eisen wordt zo'n woning kwalitatief minder dan een nieuwbouwwoning."

'Vaker grotere branden'

Ankersmit benadrukt dat het nog niet duidelijk is wat er precies gebeurd is bij de brand in Amsterdam bij de opgetopte flat. "We moeten het onderzoek afwachten van de Amsterdamse brandweer. Maar de verwachting is wel dat wanneer er meer opgetopt gaat worden, volgens de lagere kwaliteitseisen, er vaker grotere branden gaan komen met meer impact en gevolgen."

"Door die lagere eisen zal de brand niet beperkt blijven tot één woning", voegt Marcel Koene van Brandweer Nederland toe. "We hebben tijd nodig om bij de brand te komen, in 30 minuten staan we nog amper op de stoep. Als jij als burger een nieuwe woning betrekt, dan ga je er vanuit dat die aan hoge nieuwbouweisen voldoet. Maar er wordt je niet verteld dat dat niet het geval is."

Twijfels over brandveiligheid

Wico Ankersmit van Vereniging Bouw en Woningtoezicht betreurt dat de gemeente weinig kan doen als er twijfels zijn over brandveiligheid. "Je kan adviseren om de strengere regels toe te passen, maar als de bouwer zegt dat hij aan alle regels voldoet, dan kunnen wij geen hogere eisen stellen."

Dat gevoel van overgeleverd zijn aan de goodwill van de opdrachtgever, leeft ook bij de brandweer. "Als die aan de norm van 30 minuten mag voldoen, waarom zou hij dan zich aan de 60 minuten houden? Dat is duurder. Zo werkt de markt. Ik kan dan praten wat ik wil, maar dan is het einde verhaal."

Strengere regels

Volgens Koene moeten er daarom strengere regels komen. De regelgeving loopt achter op de realiteit, zegt hij, en dat 'begint te knellen'. Als het wettelijk verplicht is, dan is discussie niet meer nodig. "Dat moet de minister regelen, dat kunnen wij niet."

"Je moet de verschillende niveaus van eisen eruit laten", vindt hij. "Alles moet voldoen aan nieuwbouwnormen. Als de aannemer daarvan afwijkt, dan moet hij aantonen waarom dat zo is. Wij als brandweer kunnen dat al dan niet goedkeuren."

'Dat is vreemd'

Ankersmit vindt minister De Jonge 'niet zuiver op de graat'. "Ik kom elke maand bij het ministerie om over de nieuwbouwregels te praten, die steeds strenger en dus ook duurder worden. Anderzijds probeert de Jonge bij optoppen en tijdelijke bouw onder die regels uit te komen, omdat je dan slechts aan de bestaande eisen hoeft te voldoen. Dat is vreemd."

Volgens Koene kun je nog steeds betaalbare en brandveilige woningen bouwen. Ook als je hogere eisen stelt en met lichtere materialen werkt.

Brandweer meer betrekken

Bij optoppen kun je niet drie verdiepingen van steen erop plaatsen, want dat weegt te zwaar, legt Koene uit. Er is volgens hem dan ook niets mis om lichtere materialen te gebruiken. "Maar dan moet je wel goed oppassen welke materialen en isolatie je gebruikt."

"Het een is brandbaarder dan het ander. Het is van belang dat de architect ons als brandweer al in de ontwerpfase erbij betrekt. Wij richten ons dan op de brandveiligheid en sturen bij."