Een onnodige echo, pleisters waardoor een wond niet beter geneest of een scan die niets toevoegt: veel behandelingen in ziekenhuizen zijn bewezen ineffectief. Maar van deze 'onzinnige zorg' is moeilijk af te komen, zo blijkt.
"Iedere patiënt kreeg vroeger standaard een pleister op een operatiewond, ongeacht hoe groot of klein deze was. Toen bleek uit onderzoek dat zo'n pleister niet alleen onnodig was bij veel wonden, het kon zelfs averechts werken, de wondgenezing vertragen", vertelt verpleegkundige Fran Peerboom.
'Meer tijd voor belangrijke zorg'
Peerboom werkt in het Zuyderland Ziekenhuis in Heerlen en onderzoekt welke zorg in haar ziekenhuis onzinnig is, of met een officiële term 'niet bewezen effectief'. "We hopen daarmee niet alleen de zorg efficiënter en minder duur te maken, maar ook meer tijd voor andere, belangrijke zorgtaken over te houden."
Ook met veel andere routinehandelingen is het Zuyderland Ziekenhuis gestopt. "Vroeger hadden we elke zondag een zogeheten weegmoment. Dan werd elke patiënt gewogen, ongeacht hoelang iemand in het ziekenhuis verbleef", vertelt Peerboom.
Tijdrovende activiteit
"Dat is niet zinvol als iemand maar korte tijd is opgenomen. Eén weegmoment zegt dan niets over een eventuele gewichtsaf- of toename." Het wegen was een tijdrovende activiteit die elke zondag opnieuw kostbare uren vergde van de verpleegkundigen.
En zo is er een hele reeks kleine handelingen die in het Zuyderland Ziekenhuis niet meer uitgevoerd worden. "Als je dat allemaal optelt bij elkaar, gaat het om heel veel uren die we nu aan zinvollere dingen kunnen besteden."
Houding veranderd
Hoogleraar zinnige zorg Sjoerd Repping aan het Amsterdam UMC probeert al jaren bewezen niet-effectieve behandelingen de ziekenhuizen uit te krijgen. Mede door de coronacrisis ziet hij de houding van de sector veranderen.
"Er wordt al 30 jaar geprobeerd om patiënten, artsen en verzekeraars zover te krijgen dat ze kritisch kijken naar het nut van geleverde zorg. Jarenlang was de animo beperkt tot een kleine groep enthousiastelingen, maar de afgelopen tijd is dat aan het veranderen. Iedereen is er nu echt mee aan de slag."
10 procent bewezen niet effectief
En dat is maar goed ook, gezien het feit dat naar schatting 10 procent van alle ziekenhuiszorg bewezen niet effectief is. Van maar liefst de helft van alle behandelingen is niet bekend of ze daadwerkelijk helpen om patiënten beter te maken, en zo ja, welke patiënten er baat bij hebben.
"De vraag is: hoe weet je of bepaalde behandelingen echt zinvol zijn? Daar kom je alleen achter door het goed te onderzoeken", zegt Repping. "En daar wordt nu door ziekenhuizen, patiëntenverenigingen en zorgverzekeraars eindelijk werk van gemaakt."
Keuze uit 180 onzinnige behandelingen
Afgelopen jaar is er voor het eerst een breed initiatief gestart om zorg die bewezen niet effectief is te stoppen. Alle Nederlandse ziekenhuizen beloofden met tien behandelingen of tests te stoppen waarvan vaststaat dat ze niet effectief zijn.
"Om welke behandelingen het gaat maakt niet eens zoveel uit, er is keuze uit maar liefst 180 verschillende opties", weet Repping. "Het helpt dat ziekenhuizen zelf kunnen kiezen en het niet van boven wordt opgelegd. Het individuele ziekenhuis maakt afspraken met de medische en verpleegkundige staf en met de zorgverzekeraars. Dat ze dit samen leren doen is belangrijk."
'Winst voor iedereen'
Het initiatief lijkt effect te hebben: begin deze maand bleek dat twee derde van de deelnemende ziekenhuizen met 70 procent van de gekozen behandelingen en tests helemaal of gedeeltelijk zijn gestopt.
"Dat is pure winst voor iedereen: patiënten krijgen zorg waar ze wat aan hebben, artsen en verpleegkundigen kunnen hun kostbare tijd besteden aan zorg die echt helpt en verzekeraars betalen niet voor ineffectieve behandelingen", vertelt Repping.
Corona als katalysator
"Geen enkele arts of verpleegkundige gaat 's ochtends naar het werk met het idee onzinnige zorg te willen leveren", zegt gynaecoloog Josje Langenveld bij het Zuyderland Ziekenhuis. "Maar het is niet zo makkelijk om de schakelaar om te zetten, ook omdat patiënten nadrukkelijk om bepaalde behandelingen vragen. Zoals een echo van een ongeboren baby, ook al is dat medisch gezien niet altijd noodzakelijk."
Er was dan ook een behoorlijke omslag in het denken nodig om niet-effectieve zorg af te schalen, vertelt Langenveld. Maar de coronacrisis is een katalysator gebleken, denkt Langenveld. De waarde van zorg wordt nog meer ingezien door de pandemie. "We wisten al dat er knelpunten waren, maar corona is zo'n enorme stresstest. We trekken het met z'n allen nauwelijks meer, en daarom moeten we anders naar zorg gaan kijken."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.