Benoeming Plasterk tot nieuwe premier 'risicovol' zolang onderzoek patentfraude niet is afgerond, zegt deze hoogleraar

Een openbare excuusbrief moest de plooien tussen Ronald Plasterk en Pieter Omtzigt gladstrijken. Maar er lijken meer kwesties in de weg van een eventueel premierschap voor Plasterk. Waaronder mogelijke patentfraude waar hij miljoenen mee verdiende.

Dat onthulden NRC-onderzoeksjournalisten Lucas Brouwers en Bas Haan onlangs. Oud-informateur Plasterk zou zichzelf volgens de krant hebben verrijkt door zichzelf publieke middelen en kennis toe te hebben geëigend.

'Plasterk had zich nooit uitvinder mogen noemen'

"We hebben vastgesteld dat Plasterk meteen na zijn ministerschap, toen hij hoogleraar werd, gebruik heeft gemaakt van kennis van wetenschappers van het Amsterdam-UMC", legt journalist Haan uit. Plasterk, vroeger kankeronderzoeker, heeft zichzelf die kennis toegeëigend en vervolgens gebruikt om patenten aan te vragen. Hij verdiende hier miljoenen mee. "Dat is in de kern waar het op neerkomt."

Hij claimde een patent dat grotendeels uit de koker kwam van een andere wetenschapper, maar hij noemde zichzelf de enige uitvinder. Hij verkocht het bedrijf, een biotech start-up, voor 32 miljoen euro, zo onthulde de krant. De wetenschapper zelf en het Amsterdam UMC kregen hier geen cent van. "Plasterk had zich nooit de enige uitvinder mogen noemen", zegt Bas Haan. "Dat zei een octrooi specialist die wij inschakelden en een octrooi-specialist van het Amsterdam UMC. "

'Integriteitsprobleem'

Het is de journalist nooit gegaan om de vraag of Plasterk iets strafbaars heeft gedaan. "En daar gaat het mij nog steeds niet om". De journalist noemt het fout. "Dat hebben wij laten zien. Het is niet zo, dat je pas fout bezig bent als iets strafbaar is. En er zijn een hoop onethische handelingen die nooit met strafrecht te maken krijgen."

Mocht de patentfraude waar zijn, heeft Plasterk een integriteitsprobleem zegt hoogleraar staatsrecht Hanko Broeksteeg van de Radboud Universiteit. Broeksteeg publiceerde de laatste jaren regelmatig over integriteit en openbaar bestuur. Heeft Plasterk fraude gepleegd, dan staat dat volgens hem in de weg van een premiersbenoeming.

'Een beetje integer kan niet'

Broegsteeg: "Als je fraude hebt gepleegd, en daarmee dus ook strafbare feiten hebt gepleegd, dan zou dat denk ik toch wel in de weg staan, ook voor de Kamer voor de benoeming van zo'n minister-president." Plasterk zelf zegt zich aan de regels te hebben gehouden.

Het Amsterdam UMC doet nu onderzoek naar de kwestie. "Er is onderzoek ingesteld en totdat daar de uitkomsten van bekend zijn, moeten we natuurlijk afwachten wat zich daar precies heeft afgespeeld", benadrukt Broeksteeg. "Een beetje integer kan niet, roepen ze vaak, net zoals je niet een beetje zwanger kan zijn."

Zwaard van Damocles

Het onderzoek naar de mogelijke fraude hangt boven het hoofd van Plasterk, legt de hoogleraar uit. "Het is een soort zwaard van Damocles en tot die tijd lijkt mij een benoeming heel risicovol". Een minister moet integer zijn, zegt de hoogleraar.

"Het gaat er voornamelijk om dat je je eigen persoonlijke belang niet al te veel mengt met het algemene publieke belang", legt hij uit. Al kun je theoretisch minister worden als je een strafblad hebt. "Er staat juridisch niks in de weg", vertelt hij. "Het enige wat er wordt gedaan, is dat wordt nagetrokken of je in de AIVD registers voorkomt. Maar theoretisch is ook dat geen beletsel voor benoeming."

Hoorzitting van nieuwe bewindspersonen

Voor het benoemen van een wethouder zijn strengere eisen, daarvoor is een Verklaring Omtrent het Gedrag nodig. "Voor een minister is dat niet vereist". De laatste jaren is veel nagedacht over de integriteit van het lokale bestuur. "Maar nooit fundamenteel over de integriteit van landelijke bewindspersonen, die discussie begint pas in de laatste jaren goed los te komen", legt Broegsteeg uit.

Wanneer het nieuwe kabinet aan gaat treden, zal de Tweede Kamer nieuwe bewindslieden gaan horen. "De Kamer gaat hoorzittingen houden, dat wil zeggen dat ze de nieren gaan proeven in het openbaar van de kandidaten bewindslieden." Zo'n hoorzitting is in landen om ons heen heel gebruikelijk. De minister-president wordt, gek genoeg, niet verhoord. "Die is uitgezonderd van die hoorzittingen."

Afwachten op onderzoek

Het was volgens de hoogleraar slim geweest om de minister-president wél te horen, net als de rest van de ministersploeg. "Die hoorzittingen zijn ook echt bedoeld om te kijken wat zij in het verleden zoal gedaan hebben en of er ook beletselen zijn voor benoeming."

"Plasterk had inderdaad in die hoorzittingen wellicht een kans kunnen grijpen om uit te leggen hoe het verhaal zijn inziens in elkaar zit, die gelegenheid heeft hij nu helaas niet. Daarom moeten we eigenlijk gewoon afwachten wat de resultaten zijn van het onderzoek dat op dit moment loopt."