Apenpokken, hoe gevaarlijk is het echt? En ben je beschermd met een pokkenvaccinatie? Vragen en antwoorden over het virus

Het apenpokkenvirus krijgt ook hier meer voet aan de grond. Bepaalde groepen in Nederland worden inmiddels ook gevaccineerd. Maar hoe gevaarlijk is het virus nou eigenlijk? En waar moet je zelf op letten? 10 vragen en antwoorden over apenpokken.

We vroegen het EenVandaag-publiek om hun vragen over het virus in te sturen. Voor de antwoorden gingen we naar hoogleraar huidinfecties Henry de Vries. Hij is betrokken bij het vaccinatieteam van de GGD in Amsterdam. Andere antwoorden komen van de officiële informatie van het RIVM.

1. Hoe gevaarlijk is het virus eigenlijk?

Monkeypox, of apenpokken, is een virusinfectie die is ontstaan in Afrika. Het ontstond als zoönose: een ziekte die ooit van dieren op mensen is overgegaan. De huidige variant in Europa verspreidt zich nu ook van mens tot mens. Meestal krijgt iemand griepachtige verschijnselen zoals koorts, spierpijn of moeheid. Na een aantal dagen komt er uitslag op de huid, die overgaat in blaasjes. Deze symptomen kunnen ook in omgekeerde volgorde opkomen.

Het virus heeft volgens het RIVM een incubatietijd van zo'n 8,5 dag, maar het kan tot 3 weken duren voordat symptomen zichtbaar worden. De variant van het virus die in Europa rondgaat is relatief mild, zowel qua klachten als overlijdensrisico. Wereldwijd worden nu maar een paar sterfgevallen aan de uitbraak toegeschreven. In Nederland zijn nog geen 1000 besmettingen gemeld en er is nog niemand in het ziekenhuis opgenomen.

2. Hoe intensief moet je contact met iemand hebben om apenpokken te krijgen?

Veruit de meeste besmettingen vinden op dit moment plaats onder mannen die seks hebben met mannen (MSM). Toch is het apenpokkenvirus geen soa: het verspreidt zich via nauw huidcontact, zoals bijvoorbeeld bij knuffelen, maar dus ook bij seks. In principe kan iedereen het virus dus krijgen.

Hoe intensief moet het huidcontact zijn om het virus over te dragen? "Dat weten we nog niet precies", vertelt hoogleraar Henry de Vries. Toch lijkt kort contact geen groot probleem: "Het lijkt er niet op dat het wordt overgedragen via normaal dagelijks contact, zoals handenschudden."

3. Kan het virus net zo'n bedreiging worden als corona?

Na de twee jaar durende coronapandemie is het niet gek dat een nieuw virus zorgen oproept. Toch is apenpokken heel anders dan het coronavirus, vertelt De Vries. "Corona wordt je aangehoest. Een besmetting met monkeypox vindt hoofdzakelijk plaats via seksueel en intiem contact. Dat zorgt voor een andere dynamiek."

Corona krijg je dus veel makkelijker en zorgde daarom voor zoveel problemen. Zo massaal zal het apenpokkenvirus ons niet raken. "Verder is corona ook veel dodelijker dan monkeypox", legt De Vries uit.

4. Waarom worden mensen gevaccineerd als de klachten mild zijn?

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft begin juli gevraagd aan de GGD Amsterdam-Amstelland om mensen die een verhoogd risico lopen op een besmetting met apenpokken, preventief te vaccineren. Sinds 25 juli gebeurt dat dus ook. Het gaat om MSM en transgender personen die PReP gebruiken of daarvoor op de wachtlijst staan. PReP is een preventief middel om een besmetting met hiv te voorkomen.

Met deze preventieve vaccinatiecampagne wil het kabinet aan de ene kant voorkomen dat mensen ziek worden. Aan de andere kant willen ze het risico op een ernstige en besmettelijke variant verminderen. Hoe meer het virus zich verspreidt, hoe groter de kans op een ernstige mutatie die wel levensgevaarlijk kan zijn. Gevaarlijkere mutaties zijn kort geleden bijvoorbeeld in Centraal en West-Afrikaanse landen aangetroffen.

5. Moet uiteindelijk iedereen gevaccineerd worden?

"Daar lijkt het niet op", vertelt Henry de Vries. "Dat komt omdat het virus voor het overgrote deel alleen via seksueel en intiem contact wordt overgedragen." Mensen kunnen zich dus in principe goed beschermen tegen het apenpokkenvirus door nauw contact te vermijden, zeker met mensen die bijvoorbeeld uitslag op hun lichaam hebben.

"Tegen corona kun je je veel moeilijker beschermen, omdat dat je dus kan worden aangehoest", zegt De Vries. Daarom was voor corona wel een grootschalige vaccinatiecampagne nodig.

6. Is de vaccinatie goed getest?

Mensen die nu ingeënt worden, krijgen het vaccin Imvanex. Dat is geen specifiek vaccin tegen apenpokken, maar tegen de pokken. Toch wordt verwacht dat het ook beschermt tegen apenpokken: bij dieren is dit al bewezen.

Omdat het vaccin al voor de pokken wordt ingezet, is ook bekend dat het veilig is. Nog niet bekend is hoe goed de bescherming tegen apenpokken precies zal zijn.

7. Als je vroeger ingeënt bent tegen de pokken, beschermt dat je dan nu tegen apenpokken?

In Nederland werd tot 1974 iedereen ingeënt tegen de pokken. Toch zijn mensen die die vaccinatie hebben gehad, nu niet volledig beschermd tegen apenpokken. "We gaan er vanuit dat het enige bescherming biedt, maar niet volledig. Er worden ook mensen ziek die zijn gevaccineerd", zegt De Vries.

"Mogelijk wordt je minder ernstig ziek als je eerder bent gevaccineerd. Onderzoek moet dit gaan uitwijzen." Mensen die een pokkenvaccinatie hebben gehad en ook in aanmerking komen voor een vaccin tegen apenpokken, krijgen wel maar één prik. Anderen krijgen er twee, waar minimaal 4 weken tussen zitten.

8. Kunnen apenpokken je vatbaarder maken voor andere ziektes, zoals corona?

"Dat weten we nog niet", zegt De Vries. "Wel is het zo dat mensen die corona hebben en er een bacteriële infectie bovenop krijgen, hun klachten kunnen zien verergeren. Dat noemen we een superinfectie." Of zoiets bij apenpokken kan optreden, is dus nog niet bekend.

9. Zijn er groepen voor wie het gevaarlijker is, bijvoorbeeld ouderen of jonge kinderen?

"Dat was wel zo in de eerdere uitbraken in Afrika. Dan ging het om kinderen en mensen met een verminderde weerstand." Maar die hebben nu niet meer te vrezen, volgens De Vries. "We zien dat vooralsnog niet in de huidige uitbraak. Verder onderzoek moet hier meer helderheid over geven."

Als je blaasjes ziet op de huid van je kind, hoef je je daar geen erge zorgen om te maken. Het RIVM geeft aan dat dat vrijwel altijd om waterpokken zal gaan. Alleen als je kind contact heeft gehad met iemand met apenpokken, of in Centraal of West-Afrika is geweest, moet je contact opnemen met je huisarts.

10. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) riep 'een internationale noodtoestand' uit over het virus. Waarom, als maar weinig mensen besmet raken?

De WHO deed dat vooral zodat de internationale gemeenschap de uitbraak serieus neemt. Gehoopt wordt dat het zorgt voor een eenduidige wereldwijde strategie waarmee de uitbraak een halt kan worden toegeroepen. Gaat het virus te hard rond, dan kan dat dus mogelijk wel problemen opleveren, zoals een mutatie. Eerder werden COVID-19, de Mexicaanse griep, ebola en het zikavirus bijvoorbeeld ook aangemerkt als internationaal gevaar voor de volksgezondheid.

De Nederlandse overheid hoeft met de boodschap van de WHO in principe niets te doen. In een reactie bij het AD laat het RIVM weten dat de uitspraak geen effect heeft op het beleid in Nederland. Het instituut doet, samen met de GGD, wat ze kunnen door nu de risicogroep te vaccineren.