Als de wetenschap je ineens ook persoonlijk raakt: OMT-leden blikken terug op 12 maanden corona in Nederland

Drie OMT-leden blikken terug op een uniek jaar. Een jaar dat hen uit de relatieve anonimiteit van hun werkomgeving haalde en naar het centrum van de maatschappelijke aandacht katapulteerde. "Gek dat mensen me ineens herkennen op straat."

'Er wordt mij bevestigd dat er een patiënt is met het coronavirus in Nederland.' Met deze woorden en een briefje dat toenmalig minister van Medische Zaken Bruno Bruins tijdens een live tv-uitzending in de hand gedrukt krijgt, begint precies een jaar geleden het coronatijdperk voor Nederland.

The big one

Al veel eerder waren bij Marion Koopmans, hoogleraar virologie aan het Erasmus Medisch Centrum, de alarmbellen gaan rinkelen. Vanaf begin januari 2020 vreesde een aantal virologen dat dit nieuwe virus wel eens the big one zou kunnen zijn.

"In januari bespraken we binnen het Outbreak Management Team (OMT) al volop wat er aan de hand was in China en wat dit eventueel voor Nederland zou kunnen betekenen. Toen was nog veel onzeker, maar dat het een grote uitbraak zou kunnen worden was vrij snel duidelijk."

Infecties in Duitsland

Koopmans begon zich serieus zorgen te maken toen begin maart de eerste corona-infecties in Duitsland werden vastgesteld en Duitse collega's haar vertelden dat het virus zich net zo makkelijk leek te verspreiden als een gewone neusverkoudheid.

"Ja, toen schrok ik echt", herinnert ze zich. "Hoe gaat dit zich verder uitbreiden, vraag je je dan af, wat voor impact gaat dit virus hebben?"

Bn'er-status

Tot februari afgelopen jaar hadden de meeste Nederlanders nog nooit gehoord van het OMT, een wisselende groep wetenschappers die door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bij elkaar wordt geroepen als er een grote uitbraak van een infectieziekte dreigt.

Inmiddels beïnvloeden OMT-adviezen het wel en wee van heel Nederland en hebben veel OMT-leden de status van bekende Nederlander bereikt, vanwege veelvuldige optredens bij talkshows en nieuwsprogramma's.

Ineens politieke invloed

Kinderarts Károly Illy trad eind maart toe tot het OMT. "Ik heb nog nooit zo'n jaar gehad, het was een krankzinnige achtbaan. En een enorm leerproces. Voor die tijd had ik als voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Kindergeneeskunde maar beperkte ervaring met mediaoptredens. Dat veranderde heel snel en heel erg. Wat een OMT-lid zegt, had ineens ook politieke invloed. Wat je vertelt, je woordkeuze, dat moet je elke keer enorm goed afwegen."

Illy benadrukt de rol van het OMT als adviesorgaan: "Ik heb onze invloed altijd als adviserend beschouwd. Het is een belangrijke rol en er wordt terecht veel waarde gehecht aan deze adviezen. Maar de overheid heeft lang niet alles van het OMT overgenomen, en dat is ook oké. Het zijn tenslotte brede politieke en maatschappelijke keuzes die gemaakt moeten worden."

Wennen aan de schijnwerpers

Marion Koopmans moest er enorm aan wennen om opeens in de schijnwerpers te staan, vertelt ze: "Ik heb er wel last van dat mensen me opeens herkennen op straat, en ook dat mensen zo'n hoop bagger over je schrijven op social media. Dat er een fel debat plaatsvindt is prima. Maar het bedreigen van mensen vanwege datgene wat ze vertegenwoordigen, dat vind ik echt veel te ver gaan."

Toch ziet de hoogleraar publieke optredens tijdens de coronacrisis als deel van haar werk: "Uitleggen wat onze onderzoeken inhouden, dat wetenschap niet altijd zwart-wit is en zeker tijdens deze pandemie ook met voortschrijdend inzicht gepaard gaat, dat doe ik graag en dat is belangrijk naast het inhoudelijke werk."

De belangen van kinderen verkwanselen

Ook Károly Illy heeft heftige reacties gehad via de social media-kanalen: "Vooral begin dit jaar, toen ik zei dat het verstandiger was om scholen nog niet te openen", herinnert hij zich.

"Men zei toen dat ik de belangen van kinderen verkwanselde, dat heeft me echt geraakt. Want het welzijn en de gezondheid van kinderen en jongvolwassenen is juist waar ik me zo hard voor maak en waar ik wakker van lig als het misgaat."

Stille ramp in verpleeghuizen

Cees Hertogh is internist en hoogleraar ouderengeneeskunde aan het Amsterdam Universitair Medisch Centrum. Vanaf het begin van de coronacrisis was hij lid van het OMT, maar er werd slecht naar hem geluisterd, vindt hij.

"De focus lag enorm op de acute zorg, terwijl zich in de verpleeghuizen een stille ramp van enorme omvang voltrok. Er was in het begin gebrek aan inzicht in de complexiteit van de zorg voor mensen in verpleeghuizen en andere langdurige zorginstellingen. Een complexiteit die niet vergelijkbaar is met die van een ziekenhuis."

Genadeloze eerste golf

Hertogh kan er nog emotioneel van worden hoe genadeloos de eerste coronagolf toesloeg in verpleeg- en verzorgingshuizen en hoe ingrijpend het gebrek aan beschermende middelen en de maatregelen waren, waardoor veel bewoners langdurig opgesloten zaten.

"De mensen die toen gestorven zijn zonder dat ze fatsoenlijk afscheid konden nemen, en de snelheid waarmee dat overlijden soms gepaard ging, dat heeft er heel diep ingesneden. Bij de bewoners en bij hun families, maar ook bij de zorgmedewerkers die met volle inzet voor mensen in die laatste fase van het leven zorgden."

Meer dan honderd OMT-adviezen

Intussen zijn we een vol jaar en meer dan honderd OMT-adviezen verder. Maar voorlopig lijken de leden nog niet af te zijn van de wekelijkse virtuele bijeenkomsten, met elke keer minimaal 25 deelnemers.

"We zijn er natuurlijk met z'n allen aan gewend geraakt om dit digitaal te doen", vertelt Cees Hertogh. "Maar het is soms ook ingewikkeld, omdat je elkaar na afloop niet nog even kunt spreken. Terwijl dat juist vaak de momenten zijn die je nodig hebt. Maar zelfs op deze manier is het bijzonder dat je een heel lange tijd met elkaar optrekt en dat je geleidelijk aan ook steeds meer kennis en begrip krijgt voor elkaars expertise."

'Het kost een hoop tijd en energie'

Ook kinderarts Illy verwacht dat de wekelijkse OMT-bijeenkomsten nog zullen voortduren: "Ik denk dat het belangrijk blijft om goedgevormde adviezen te geven aan de overheid. Tegelijkertijd zien we met z'n allen heel erg uit naar een moment waarop dit niet meer nodig is."

Ook uit praktisch oogpunt: "Het zijn wekelijks lange vergaderingen, met veel stukken die je moet voorbereiden. Het kost een hoop tijd en energie. Ik ben ook gewoon kinderarts in een streekziekenhuis in Tiel en heb daar mijn werk. Dat moet ook doorgaan."

Gemengde gevoelens

Marion Koopmans kijkt met gemengde gevoelens naar de toekomst: "De vaccins gaan echt een groot verschil maken, maar de zorgen om nieuwe mutaties blijven bestaan. Toen we met z'n allen zo hard toe waren aan wat verruiming, dat je dan toch weer opnieuw moet adviseren 'kijk uit'. Dat vond ik echt verschrikkelijk. Maar het is niet anders, de biologie is een krachtige tegenstander."

Mooi moment in heftig jaar

Over de vraag wat een mooi moment voor haar was in het heftige afgelopen jaar hoeft Koopmans niet lang na te denken: "Kort geleden zijn mijn ouders gevaccineerd. Ze zijn allebei 92 jaar oud, maar nog mobiel genoeg om zelf naar de GGD te kunnen gaan. Ik zat nog in China toen ik hoorde dat ze ingeënt waren. Dat vond ik echt een heel mooi moment, toen was ik zo ontzettend opgelucht."