'2 jaar is eigenlijk nog niks': wat de geschiedenis ons leert over hoe lang de coronapandemie nog duurt

Bijna 2 jaar zitten we nu in de coronacrisis. De pandemie zit overal in ons leven, in huis, buiten, werk, familie en vrienden, in dingen doen. En het duurt nog wel een tijdje. "Als je kijkt naar pandemieën is 2 jaar eigenlijk nog helemaal niks."

Er wordt al veel langer gepleit voor meer historici in het OMT. Een idee waar historicus Janna Coomans zich erg in kan vinden. Want hoe we met zo'n pandemie omgaan, vertelt veel over onze samenleving, zegt ze. "Juist historici hebben ook kennis en de overview over belangrijke maatschappelijke en culturele aspecten binnen pandemieën."

Hoe langer het duurde, hoe minder doden

Coomans doet onderzoek naar volksgezondheid in het verleden, de late middeleeuwen, met name de pest. "In een pandemie merk je bijvoorbeeld hoe de economie en markt met elkaar samenwerken en hoe besturen met elkaar samenwerken. Het is een soort proef voor de samenleving. En ook of je als maatschappij iets tegen de pandemie kunt doen, zegt heel veel over de samenleving."

Er zijn een aantal grote pandemieën geweest in de geschiedenis. "De eerste was in het begin van de Middeleeuwen, daarna was er 800 jaar geen pandemie. In de 14de eeuw kwam het via Azië weer terug, de Zwarte Dood werd het genoemd; via de handelsroutes kwam het binnen en het verspreidde zich over heel Europa. Het was de meest dodelijke pest-epidemie. 30 procent van de bevolking ging eraan dood. En daarna zag je dat de pest bleef. De epidemieën bleven terugkeren, maar wel met een iets minder hoog aantal doden."

Pest bestaat nog steeds

"Dat is ook meteen het nare van waar we nu naar kijken: als je het hebt over pandemieën is de 2 jaar waar we nu mee te maken hebben weinig. Eigenlijk niks." Volgens Coomans verdween de pest-epidemie in Nederland rond 1670. "Die gouden eeuw van Nederland is eigenlijk ook de laatste pest-eeuw geweest."

Pest verdween op veel plekken, maar het bestaat nog steeds. "Op plekken in de Verenigde Staten bijvoorbeeld. Dan moet je er snel bij zijn met antibiotica, dan ga je er niet dood aan." Eigenlijk de enige pandemie die echt uit de wereld is, is de pokken.

Er mee leren leven gaat goed

Maar dat we maar één pandemie-ziekte echt hebben kunnen verbannen, is niet alleen maar negatief, zegt Coomans. "We moeten er meer leren omgaan, je ziet dat dat ook succesvol is in de afgelopen 100 jaar."

Je ziet namelijk ook verschil in de samenleving bij de eerste pandemie en andere pandemieën die daarop volgen. "Bij de eerste heftige pandemie zag je een hele heftige reactie op allerlei vlakken, maar daarna zie je dat mensen er gewend aan raken. In het begin werden bijvoorbeeld zondebokken aangewezen, de Joodse bevolking werden op veel plaatsen aangevallen. Maar in de eeuwen daarna zie je dat de stadsoverheden komen met persconferenties met een pakket aan maatregelen."

Quarantaine bestaat al heel lang

De persconferenties en maatregelen zoals we die nu kennen zijn dus al zo oud als de weg naar Rome? "In het lokale archief van elke Nederlandse stad kun je er veel over terugvinden: mensen luidden de bel, werden bijeen geroepen en geattendeerd op de pest. Er werd gelet op stank, openbare hygiene, een aantal dieren."

Mensen wisten toen niet dat de pest een bacterie was. "Nu weten wij dat het kwam van een vlo op ratten, maar toen dachten ze dat het door de lucht werd verspreid. Afstand houden, zoals we dat nu ook doen, bestond toen ook al. Vanaf de 14e eeuw waren er ook al quarantainemaatregelen."

De sleutel

Naast dat mensen met een stok van zo'n 1,5 meter lang naar buiten moesten om aan te geven dat ze een gevaar waren, was er ook al zoiets als wat wij nu kennen als de coronapas. "Dat was ongeveer in 1500. Rijke handelaren konden een gezondheidspas krijgen. Voor Antwerpen bijvoorbeeld en veel Italiaanse steden. Daarmee kon je aangeven: deze goederen zijn pest-vrij."

"Als je geen goed medicijn hebt, is afstand houden, quarantaine en de beweging van mensen in de stad in de gaten houden, de sleutel voor het bestrijden van een epidemie", zegt Coomans. "Minstens zo belangrijk is dat wetenschap en medische kennis maar een klein gedeelte is van de bestrijding. Het succes van een epidemie bestrijden gaat heel erg om of de maatschappij bereid is om voor het algemeen belang dingen te laten en te gehoorzamen."