18 miljoen Nederlanders: dit betekent dat voor wonen, werk, zorg en onderwijs

Nederland bereikt vandaag een nieuwe mijlpaal: 18 miljoen mensen in ons land, blijkt uit een berekening van het CBS. Deze snelle groei, die vooral komt door migratie, zorgt voor grote uitdagingen op het gebied van wonen, zorg, onderwijs en werk.

Wanneer de 18 miljoenste inwoner geteld kan worden, is nog niet duidelijk. In 8 jaar groeide Nederland van 17 miljoen naar 18 miljoen inwoners, en dat is sneller dan verwacht.

Immigranten naar Nederland

Zo duurde het 15 jaar om van de 16 miljoen naar de 17 miljoen te groeien. De bevolking groeide de afgelopen 10 jaar vooral omdat er meer immigranten naar Nederland kwamen dan er mensen vertrokken.

Sinds 2022 overleden er meer mensen dan er baby's geboren werden: dat betekent dat de groei alleen kwam door immigratie.

Migratie en arbeidsmarkt

Dat migratie de grootste oorzaak van bevolkingsgroei is, heeft ook direct invloed op hoe de arbeidsmarkt eruit ziet. "Vooral in sectoren zoals de horeca, onderwijs, en op universiteiten zie je dat het personeel steeds internationaler wordt", vertelt demograaf Leo van Wissen.

Sinds 2010 neemt de autochtone bevolking, dus mensen zonder migratieachtergrond, af. Dat komt omdat er minder kinderen geboren worden dan dat er mensen overlijden. Op de arbeidsmarkt wordt die afname opgevangen door migranten of mensen met een migratieachtergrond die al langer in Nederland wonen.

Personeelstekorten

De groeiende migratie roept bij sommige mensen zorgen op over baanzekerheid, maar dat is volgens Van Wissen niet terecht. Hij benadrukt dat er juist een tekort is aan arbeidskrachten in sectoren zoals de bouw, de zorg en het onderwijs.

"Het grote probleem is dat de Nederlandse economie niet zo hard groeit, omdat we te weinig mensen hebben. Kijk bijvoorbeeld naar de bouw, wie gaat al die huizen bouwen die we nodig hebben? Migratie biedt een oplossing, maar het tekort blijft een uitdaging."

Vergrijzing

Ook de vergrijzing in ons land heeft volgens Van Wissen een flinke invloed op de arbeidsmarkt. "Door de vergrijzing stijgt de gemiddelde leeftijd van werknemers." Dit moet volgens hem ook ons traditionele beeld van werken veranderen.

"Het idee dat je na je 55ste 'afgeschreven' bent, moet veranderen. Werkgevers moeten oudere werknemers ook waarderen, er zijn simpelweg niet genoeg jongeren om alle vacatures te vervullen."

Carrièreswitch op je 45ste

Doordat we ouder worden, werken veel mensen ook steeds langer door. Toch vraagt dat wel iets: "Werknemers zullen hun hele carrière moeten blijven leren om bij te blijven met nieuwe technieken en ontwikkelingen," zegt Van Wissen.

Waar vroeger een carrièreswitch op je 45ste ongebruikelijk was, wordt dit volgens de demograaf steeds normaler. Het is volgens hem ook belangrijk dat mensen daarin ondersteund worden: "Dit vraagt wel om de juiste opleidingen en ondersteuning om deze overgang soepel te laten verlopen."

Invloed op de zorg

Hoe zit het vervolgens met de zorg? De impact van de bevolkingsgroei valt daar mee, legt gezondheidseconoom Pieter Bakx uit. "Er komen vooral jonge migranten naar Nederland, en die gebruiken relatief weinig zorg."

Hij gaat verder: "Zorgbehoeften zijn vooral leeftijdsgebonden. Naarmate mensen ouder worden, nemen hun gezondheidsproblemen toe, wat hun zorgvraag doet stijgen."

Geen nieuwe verpleeghuizen

De vergrijzing in ons land zorgt dan weer wel voor uitdagingen: meer ouderen betekent over het algemeen een grotere zorgvraag. Maar de keuzes die politici en medici maken zijn ook belangrijk. "Het vorige kabinet heeft alleen besloten om de komende jaren geen verpleeghuizen bij te bouwen. Dat zal nog meer invloed hebben op het aantal mensen in verpleeghuizen dan de vergrijzing zelf", zegt Bakx.

De druk op zorgvoorzieningen wordt vooral verlicht worden door innovaties, vertelt hij, zoals kortere ziekenhuisopnames, digitale huisartsenzorg en woningaanpassingen. "Die laatste helpen om ouderen langer zelfstandig thuis te laten wonen."

Gevolgen onderwijs

Dan door naar het onderwijs. Hoewel het aantal jongeren dat naar school gaat gelijk blijft, is daar wel een ander probleem: het lerarentekort. "Veel leraren worden ouder en stoppen met werken, terwijl er niet genoeg nieuwe leraren bijkomen", zegt demograaf Van Wissen.

"Het beroep van leraar is daarnaast minder populair geworden. Vooral in het basisonderwijs zorgt dit voor problemen. Ook het idee dat mensen hun hele leven moeten blijven leren, vraagt om meer onderwijsplekken voor volwassenen."

Internationale leraren

Migratie heeft ook invloed op het onderwijs, vooral in steden met veel arbeidsmigranten. "Zo is er in steden zoals Den Haag steeds meer vraag naar internationaal onderwijs", zegt Van Wissen. "Kinderen van migranten hebben les nodig die past bij hun verschillende achtergronden."

Dit betekent dat er leraren nodig zijn die internationaal zijn opgeleid of uit het buitenland komen. In het hoger onderwijs is dit makkelijker te regelen dan in het basisonderwijs.

Woonruimte

Misschien wel het belangrijkste punt van aandacht als het gaat om de bevolkingsgroei, is de woningmarkt. Al die mensen moeten simpelweg ergens wonen. Toch gaat het bouwen van nieuwe huizen niet snel, vertelt Rienk Kuiper van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).

"Er is een groot tekort aan bouwvakkers en ambtenaren die nodig zijn om nieuwe bouwprojecten voor te bereiden. Zelfs als er morgen dubbel zoveel geld beschikbaar zou zijn, zou de woningbouw niet ineens veel sneller gaan."

Meer dan alleen huizen

Ongeveer 60 procent van de nieuwe huizen wordt in bestaande stedelijke gebieden gebouwd en 40 procent daarbuiten, vertelt Kuiper. Daarom moet er volgens hem ook meer gedaan worden dan alleen huizen bouwen: "Meer mensen in de stad betekent dat er er meer druk komt op bijvoorbeeld bestaande parken. Het is belangrijk dat voorzieningen, zoals groen, meegroeien met de woningbouw."

Datzelfde geldt voor de ontwikkeling van bijvoorbeeld infrastructuur en scholen. "De uitdaging is om al deze aspecten gelijktijdig te ontwikkelen."

Infrastructuur

"In algemene zin kun je niet zeggen of binnen steden bouwen of daarbuiten 'in het weiland' goedkoper of sneller is. Dat is vooral een politieke keuze", zegt Kuiper. Bouwen buiten de stad kan wel eens voor een ontwikkelaar voordeliger uitvallen, maar vraagt wel om extra investeringen door de samenleving in bijvoorbeeld nieuwe wegen.

"Een voorbeeld hiervan zijn de plannen voor de Plaspolder tussen Rotterdam en Gouda, waar 8.000 woningen komen. Onlangs maakte Rijkswaterstaat bezwaar vanwege de hoge kosten voor de benodigde infrastructuur."

Beperkte capaciteit

Het kabinet wil in 2030 900.000 woningen bijbouwen, maar of onze infrastructuur dat nu aankan is volgens Kuiper maar de vraag. "De wegen en de treinen hebben beperkte capaciteit. Zelfs met een klein aantal extra treinreizigers kunnen treinen al snel vol raken."

Ook zijn veel bestaande wegen toe aan onderhoud. "De vorige minister van Infrastructuur heeft daarom besloten meer te investeren in het onderhoud van bestaande wegen, in plaats van de aanleg van nieuwe wegen. Hierdoor is er weinig geld beschikbaar voor nieuwe infrastructuur. Het is dus belangrijk dat werken en wonen in evenwicht groeien om dit soort problemen te voorkomen."

Rijk en provincie

Volgens Kuiper is het belangrijk dat het Rijk en de provincies meer gaan samenwerken. "In het verleden trok de Rijksoverheid vaak alle verantwoordelijkheden naar zich toe, wat niet goed afliep. Aan de andere kant werden soms provincies en gemeenten te veel aan hun lot overgelaten."

"Het Rijk vraagt vaak iets aan de provincies, maar daarna gebeurt er lange tijd niets, waardoor er weinig vooruitgang is", ziet Kuiper.

Gezamenlijke aanpak

Kuiper wijst op een belangrijke aanbeveling uit eerdere voorstellen: stop met het 'pingpongspel' tussen Rijk en provincies. "Iedereen heeft zijn eigen verantwoordelijkheid, maar samenwerking is essentieel." Bijvoorbeeld bij de aanleg van een nieuwe woonwijk speelt de gemeente een belangrijke rol, maar het Rijk is nodig voor extra infrastructuur, zoals een afrit van de snelweg.

Onderzoek toont aan dat vertragingen in woningbouwplannen vaak ontstaan doordat processen na elkaar worden uitgevoerd in plaats van gelijktijdig. "Een gezamenlijke aanpak zou efficiënter zijn", besluit Kuiper.