De meeste VVD-kiezers geloven niet dat premier Rutte zijn belofte om de asielinstroom te beperken waar kan maken. Zijn er wel mogelijkheden? "Er kan van alles, maar je moet je afvragen hoe effectief het is en welke prijs je bereid bent te betalen."

Dat zegt migratiedeskundige Myrthe Wijnkoop van het Clingendael Instituut. Het kabinet verwacht dat volgend jaar ruim 48.000 mensen asiel zullen aanvragen in Nederland, een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar.

Asielinstroom beperken

Omdat het aantal nieuwe asielzoekers relatief hoog is en statushouders amper kunnen doorstromen naar een woning, betekent dit een nog grotere uitdaging voor de asielopvang. En die loopt nu al vast. Daarom wil de regering gemeenten verplichten om een bepaald aantal asielzoekers op te nemen.

Om steun van de VVD-Tweede Kamerfractie voor de asielwet te krijgen, beloofde premier Mark Rutte dat het kabinet de asielinstroom gaat beperken. "Het lijstje zit in mijn hoofd", zei hij over mogelijkheden voor deze beperking, maar wat er dan op dat lijstje stond, gaf hij niet prijs.

'Slimme leider en slappe fractie'

Uit onderzoek onder bijna 5.000 VVD-stemmers blijkt dat driekwart van hen (74 procent) niet gelooft dat Rutte erin zal slagen de asielinstroom te beperken. Hoewel ze het heel belangrijk vinden, denken veel kiezers dat internationale verdragen en het vrije verkeer van personen in de Europese Unie roet in het eten gooien.

Ook het gegeven dat Rutte geen concrete maatregelen noemt, stelt niet gerust. "Typisch Rutte", bestempelt een deelnemer dat. "Proberen, maar geen harde toezegging en dit wel als compromis gebruiken. Een slimme partijleider en een slappe fractie die hiermee akkoord gaat."

'Elk verdrag kan aangepast worden'

"De politieke discussie over het beperken van de asielinstroom heeft eens in de zoveel tijd weer een oprisping. Politieke partijen die zeggen: we moeten iets doen", zegt migratiedeskundige Wijnkoop.

"Soms is de conclusie al snel: het kan niet. Maar in theorie kan elk verdrag aangepast worden", legt ze uit. "Je moet je alleen afvragen wat je daarmee opschiet en hoe hoog de politieke en economische kosten daarvan zijn."

Grenscontroles

Een optie die vaak genoemd wordt, is het invoeren van meer grenscontroles. In de jaren 90 deden we dit nog op bijna 90 plekken langs de grens. De Franse politie controleert bijvoorbeeld auto's bij de grens met Italië en stuurt migranten terug. Kan Nederland dat ook doen?

"We zouden de Nederlandse grenzen intensiever kunnen controleren, dat is een mogelijkheid binnen de huidige wetgeving", zegt Wijnkoop. "Het kan wel alleen tijdelijk en alleen met hoge uitzondering, omdat we binnen de Europese Unie hebben afgesproken dat we geen binnengrenzen hebben."

Terugsturen

Voorstanders van een strenger migratiebeleid zeggen dat Nederland asielzoekers kan terugsturen naar Duitsland of België. Maar volgens Wijnkoop moeten we ons afvragen of het ons waard is om de relatie met onze buurlanden op het spel te zetten. "Je kan afspraken maken, maar dan krijg je een kettingreactie."

Bovendien is het invoeren van grenscontrole makkelijker gezegd dan gedaan, benadrukt de migratie-expert: "Als hier een bus met mensen aankomt, moet je eerst kijken wie het zijn, waar ze vandaan komen en of er een land is waar ze zich al hebben aangemeld. Dan zal je toch naar Ter Apel moeten om te kijken waar ze naar terug zouden kunnen. Het is dus een illusie om te denken: slagboom naar beneden en ga maar weer terug."

Asielaanvragen

Volgens premier Rutte keurt Nederland relatief veel asielaanvragen goed. Dat zegt volgens Wijnkoop niets over hoe soepel het beleid is. Dat hoge percentage heeft namelijk ook te maken met het feit dat een groot deel van de mensen die naar Nederland komen en hier asiel aanvragen uit onveilige landen als Syrië en Afghanistan komen. "En zij hebben eerder recht op een verblijfsvergunning."

Maar waarom zijn de cijfers ineens zo hoog? "Het uitvoeringsproces in Nederland is lang niet op orde geweest, mensen die eerder kwamen hebben lang moeten wachten op de beoordeling van hun aanvraag", legt de deskundige uit. "Er is een inhaalslag gemaakt en omdat veel van die mensen uit onveilige gebieden komen worden nu veel aanvragen goedgekeurd."

Denemarken

Of een land als veilig wordt bestempeld of niet, verschilt ook per EU-lidstaat. Zo stuurt Denemarken sommige Syriërs bijvoorbeeld wél terug. "Denemarken heeft ervoor gekozen om een deel van Syrië veilig te verklaren. Dat is hun keuze en dat zouden wij ook kunnen doen", zegt Wijnkoop.

Toch betekent dat volgens de asielexpert niet automatisch dat Syriërs 'zomaar' teruggestuurd kunnen worden. "Als een Syrische asielzoeker die door Denemarken wordt teruggestuurd naar de rechter stapt, is de kans groot dat de Deense overheid wordt teruggefloten", denkt ze.

Frankrijk

In Frankrijk krijgen asielzoekers uit Turkije minder vaak asiel dan hier. Hoe kan dat? "Wij zien Turkije niet als een compleet onveilig land, maar voor specifieke groepen hebben we wel gezegd: 'Daar moeten we zorgvuldig mee omgaan'", zegt Wijnkoop. "Daarnaast hebben de Turken ook transitvisa waardoor ze makkelijker naar Schiphol kunnen reizen, al is er aangekondigd dat we dat intrekken."

Zou ook Nederland strenger kunnen zijn? Volgens Wijnkoop wel. "Maar feit blijft dat iedereen op zijn of haar eigen verhaal beoordeeld moet worden. Als een groot deel van de mensen uit Turkije die naar Nederland komt tegen president Erdogan is, kan je niet zeggen: 'Laten we maar wat strenger zijn.' De ondergrens wanneer we iemand niet terug kunnen sturen blijft namelijk staan."

Kunnen we een maximum stellen?

Nederland kan maar een bepaald aantal mensen aan, wordt er wel eens gezegd. Maar een asielstop gaat wat Rutte betreft te ver. Los van de vraag of dat eigenlijk wel kan. Daarom spreken politici eerder over een richtgetal voor migratie. Een getal hangen aan het aantal asielaanvragen. In België hebben ze het geprobeerd.

"Daar is het meteen door de rechter afgeschoten", zegt Wijnkoop. "Dat komt omdat je daarvoor uit de EU verdragen zou moeten stappen. Daarin staat namelijk dat je altijd moet blijven toetsen of iemand gevaar loopt. Je moet een asielprocedure starten. Stel je gooit de deur dicht omdat we ons maximum al hebben bereikt, dan schendt je die verplichtingen."

Verdragen opzeggen

Om ervoor te zorgen dat je die verplichtingen als land niet hebt, kun je uit de verdragen stappen. "Alles kan als je het graag wilt en bereid bent een prijs te betalen. Het gaat gepaard met hoge kosten namelijk. Je stapt dan uit de EU."

Wijnkoop vreest dat als wij de verdragen opzeggen, andere landen zullen volgen.

'Dan hebben wij een probleem'

"85 procent van alle vluchtelingen zit al in de regio van herkomst, als die landen van de eerste opvang zeggen: 'zoek het uit want jullie zeggen die verdragen op', dan hebben wij een probleem."

"Dan gaan de grenzen open en wordt er al helemaal niet meer geïnvesteerd in de toekomst van mensen en wordt de druk op de buitengrenzen heel groot." Wijnkoop verwacht dat het aantal aanvragen hier dan juist toe zal nemen. "Dus het is ook in ons eigen belang om vast te houden aan afspraken over hoe je vluchtelingen beschermt."

Polen en Hongarije

Er zijn ook politici die verwijzen naar Polen en Hongarije. 'Zij komen wel weg met een streng beleid', wordt weleens gezegd. "Ze hebben ervoor gekozen om mee te doen aan een gezamenlijk asielbeleid."

"Zij hebben zich bijvoorbeeld teruggetrokken uit de afspraken over verdeling van Syriërs en Eritreërs", zegt Wijnkoop. "Daarvoor zijn ze uiteindelijk door de Europese rechter veroordeeld, want dat gedrag past niet binnen de Europese afspraken. Er zijn wel sancties die je kan opleggen aan landen die niet meewerken aan afspraken. Zo heeft Polen bepaalde fondsen niet gekregen", zegt de migratiedeskundige van instituut Clingendael.