Er is een run ontstaan op huishoudelijke hulp via de gemeente in 2019. Nu zien gemeenten aanvragen zo sterk toenemen dat andere zorg in het gedrang dreigt te komen. Dit blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder 149 gemeenten in samenwerking met de VNG.

'We vrezen bezuinigen op vervoer en sport om al die huishoudelijke hulp te kunnen betalen. We hebben grote zorgen of we nog wel de ondersteuning aan inwoners kunnen geven die ze écht nodig hebben', schrijft een gemeente.

'Slechte maatregel'

De reden dat veel meer mensen dan voorheen huishoudelijke hulp aanvragen bij de gemeente is dat het kabinet heeft bepaald dat er sinds begin vorig jaar geen inkomensafhankelijke eigen bijdrage meer hoeft te worden betaald. Voor iedereen die het huishouden niet meer zelf kan doen - ongeacht je inkomen - is er hulp beschikbaar tegen een tarief van 19 euro per maand. Dat is geregeld in de Wet Maatschappelijke ondersteuning (Wmo); gemeenten zijn verantwoordelijk om die uit te voeren.

De ondervraagde gemeenten vinden dit massaal een slechte maatregel (94 procent) omdat het nu voor iedereen aantrekkelijk is om een beroep op de gemeente te doen. Volgens hen is dit in strijd met het uitgangspunt van de Wmo, namelijk dat mensen zich zo lang mogelijk op eigen kracht moeten redden en dán pas aankloppen bij de gemeente.

Grote groep nieuwe aanvragers

Door het aantrekkelijke tarief ziet 96 procent van de gemeenten in 2019 een stijging van de aanvragen voor huishoudelijke hulp. Bij de helft gaat het om een toename tussen de 5 en 15 procent. Bij de andere helft ligt dit nog hoger en en bij sommige gemeenten loopt de stijging zelfs op tot 70 of 80 procent.

Wij zien een toename van 60 procent in aanvragen voor huishoudelijke hulp, waardoor we hieraan als gemeente ruim 3 miljoen meer kwijt zijn.

Acht van de tien (82 procent) deelnemende gemeenten zien in 2019 een nieuwe groep aanvragers binnenkomen. Ze hebben de indruk dat die groep vooral bestaan uit hogere inkomens (42 procent). Voor hen is de gemeente nu goedkoper dan een particuliere hulp. Omdat inkomen geen rol meer speelt kunnen zij hen niet weigeren.

'Scheelt me 100 euro per maand'

Een tweede onderzoek onder de leden van het EenVandaag Opiniepanel bevestigt dit beeld. Eén op de vijf mensen in de Wmo met een hoger inkomen, die eerder zelf hun huishoudelijke hulp betaalden, stapte vorig jaar over naar de gemeente, vanwege het nieuwe goedkope tarief. Een panellid zegt daarover: 'Ik heb mijn eigen hulp opgezegd. Ik zou wel een dief van mijn eigen portemonnee zijn als ik nu geen aanvraag bij de gemeente indien, dat scheelt me meer dan 100 euro per maand.'

Tweederde (64 procent) van de ondervraagde gemeenten zegt dat het budget onvoldoende is om alle goedgekeurde huishoudelijke hulp van 2019 te financieren. Eén op de drie (33 procent) heeft onvoldoende aanbod van huishoudelijke hulpen om de toename op te vangen.

Bezuinigen op andere voorzieningen

Om de tekorten op te vangen zoeken veel gemeenten naar geld in andere potjes. Driekwart (72 procent) maakt zich zorgen dat ze zoveel uitgeven aan huishoudelijke hulp dat dit ten koste gaat van andere voorzieningen. Zo melden ze dat sport- en culturele projecten worden stopgezet, en dat er bezuinigingen komen op bijvoorbeeld vervoer en de zorg zelf. Door bijvoorbeeld minder uren schoonmaak aan te bieden, of door wassen en strijken uit het pakket te halen.

Als het aan de gemeenten in het onderzoek ligt is de echte oplossing: teruggaan naar de inkomensafhankelijke eigen bijdrage. 90 procent zou dit graag zien. Want dat is volgens hen echt de enige manier om die enorme groei tegen te gaan en te zorgen dat de hulp terecht komt bij de mensen die dat écht nodig hebben.

Reactie minister De Jonge: 'Gemeente moet gesprek aangaan'

Minister De Jonge van Volksgezondheid zegt dat de inkomensafhankelijkheid van de bijdrage er heel bewust uit is gehaald. "Het helpt heel veel mensen om hun kosten voor zorg te blijven betalen. Maar ik zie ook dat in sommige gemeenten het aantal Wmo-aanvragen enorm toeneemt."

"Uit uw enquete blijkt dat 42 procent van de gemeenten zegt dat hogere inkomens er meer gebruik van maken. Heeft dat te maken met een heel erg gemakkelijke verstrekking van Wmo-voorzieningen? Ga het goeie gesprek aan en ga kijken of mensen recht hebben op die voorziening."

Reactie Vereniging Nederlandse Gemeenten:

"Dit onderzoek toont aan dat de invoering van het abonnementstarief zorgt voor een forse aanzuigende werking. Hierdoor komen de Wmo-budgetten van gemeenten nog verder onder druk te staan". De VNG roept het Rijk om gemeenten te compenseren: "Maatregelen die door het Rijk worden genomen en financiële consequenties voor gemeenten hebben, moeten volledig worden gecompenseerd."

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."

Het voortbestaan van tientallen hospices in Nederland wordt bedreigd. Zorgverzekeraars gaan een lagere vergoeding voor verpleging betalen en dat raakt de hospices. In Rotterdam is daarom al besloten de deuren van een hospice te sluiten.

Hospice De Vier Vogels - waar van oudsher 24 uur per dag verpleegkundige zorg beschikbaar is - stopt in juni. Verzekeraar Zilveren Kruis betaalt vanaf 1 april namelijk minder voor de inzet van verpleegkundigen en dat leidt ertoe dat het hospice niet meer genoeg verpleegkundigen heeft.

Lager tarief, minder zorg

"Een 'bijna-thuis-huis', zoals wij zijn, wordt gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Daarnaast betalen bewoners een eigen bijdrage. We werken met vrijwilligers en verpleegkundigen van de Rotterdamse zorgorganisatie Laurens", legt bestuurslid Jos van Huut uit.

"De verzekeraar betaalt Laurens daarvoor een dagprijs en dat bedrag gaat per 1 april zozeer omlaag dat het inzetten van verpleegkundigen voor 24-uurs zorg minder wordt."

Een van de laatste bewoners

De afgelopen 25 jaar verzorgden de medewerkers van De Vier Vogels stervende patiënten in vier verschillende kamers. Liesbeth Looren de Jong bijvoorbeeld, die er onlangs overleed. Zij was daarmee een van de laatste bewoners.

Haar broer Louis zocht haar bijna dagelijks op. "Mijn zus is net geen 80 geworden, dat zou ze aanstaand weekend zijn geworden", vertelt hij.

'Uitkijken naar de dood'

"De afgelopen 2 jaar waren zwaar voor haar, door lichamelijke problemen", vertelt Looren de Jong over zijn zus, die afgelopen januari werd opgenomen in De Vier Vogels. "Het was een tamelijk dramatische keuze tussen een been-amputatie of naar het hospice. Ze koos voor het laatste, een keuze voor de dood."

"Ze is uit gaan kijken naar de dood in alle rust en alle vrede en is uiteindelijk overleden door euthanasie. "

Klein hospice

Dat De Vier Vogels een klein hospice is, speelt een rol bij de sluiting. Maar uiteindelijk zijn de lagere tarieven van de zorgverzekeraar doorslaggevend.

En De Vier Vogels is niet het enige bijna-thuis-huis in Nederland. Er zijn er ongeveer 120. VPTZ, de koepel voor vrijwilligersorganisaties in de palliatieve terminale zorg, en zorgprofessionals, verwacht dat er meer in de problemen komen door de bezuinigingen.

Ander soort vrijwilligers

De hospices moeten hun aanpak veranderen en meer met vrijwilligers werken, is de boodschap vanuit de zorgverzekeraars. Maar of dat bij iedereen lukt is de vraag, zegt voorzitter van De Vier Vogels Marjo de Bot.

"We zien dat het soort vrijwilligers aan het verschuiven is. Het zijn vaker wat jongere mensen die betekenis zoeken, dat is mooi. Maar het nadeel is: hun beschikbaarheid is minder dan die van de oudere vrijwilligers." Een rooster rondmaken is lastig en 24-uurs verpleegkundige zorg is met deze bezuiniging sowieso niet meer waar te maken.

Mogelijk tientallen hospices in de problemen

Naar aanleiding van De Vier Vogels heeft Zilveren Kruis zich uiteindelijk constructief opgesteld en gezegd dat ze een overgangsperiode willen aanbieden. Maar dat komt voor De Vier Vogels te laat. Het besluit is genomen.

"Heel erg spijtig", vindt Carla Aalderink van koepelorganisatie VPTZ het dat De Vier Vogels moet sluiten. "Hospices zijn eigenlijk 'out of the blue' door zorgverzekeraars geconfronteerd met lagere tarieven. Met als gevolg minder uren zorg en een veel te groot beroep op vrijwilligers." Ze verwacht dat tientallen hospices, net als De Vier Vogels, in de problemen komen. "Als er niet wordt ingegrepen, zullen die allemaal verdwijnen."

'Structurele oplossing nodig'

"Een overgangsperiode, zoals Zilveren kruis aanbiedt, klinkt mooi, maar is een incidentele oplossing. Wij willen een structurele, zodat je niet van incident naar incident holt", zegt Aalderink.

Ze wijst erop dat onderzoek juist laat zien dat er in de toekomst meer hospices nodig zijn, vanwege onder andere vergrijzing en een minder groot sociaal netwerk. "We moeten daarom juist zuinig zijn op onze hospicebedden." Aalderink vindt de bezuiniging dan ook 'ondoordacht' met 'verstrekkende financiële gevolgen'. Vrijwilligers komen erdoor onder druk te staan, benadrukt ze. "Het risico is dat ze afhaken omdat ze denken: er wordt meer van mij verwacht en dat kan ik niet."

Moeilijker om thuis te sterven

Of er een alternatief is, volgens Aalderink? "Dat is een heel terechte vraag. We hebben eerder gezien dat het in de wijkverpleging, waar ook geduwd werd op de tarieven, moeilijker werd voor mensen om thuis te sterven. Het idee was toen dat meer mensen naar een hospice moesten."

"Maar als de zorg daar dan ook geminimaliseerd wordt, wat dan? Dan moet je jezelf de vraag stellen waar mensen dan nog kunnen overlijden. Ziekenhuizen zijn er ook niet op ingericht om mensen voor langere tijd een bed te bieden om daar te overlijden."

Staatssecretaris zoekt oplossing

De verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer laat in een reactie weten in gesprek te zijn met de sector om te voorkomen dat meer hospices omvallen.

"Onder leiding van mijn ministerie is gesproken tussen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en VPTZ. Er is afgesproken dat Zorgverzekeraars Nederland en ActiZ hun achterban zullen oproepen om snel het gesprek aan te gaan om te voorkomen dat hospices omvallen door de lagere tarieven, dan wel het minder aantal uren aan wijkverpleging. Voor half april wordt dit overleg herhaald om te kijken hoe het ervoor staat."