In de laatste uitzending van 2012 maakte ik bekend dat het Pakistaanse meisje Malala Yousafzai door ruim 30.000 deelnemers was verkozen tot ‘de held van 2012’. Ze werd gevolgd door Obama, koningin Beatrix, André Kuipers en Epke Zonderland. Maar dat lijstje van grootheden doet vele duizenden andere inzendingen tekort: jullie noemden vele helden die lang niet zo bekend zijn.

Want, wat is ‘een held’ precies? Sommige deelnemers vonden het moeilijk dat we een brede lijst presenteerden, met als argument dat ‘we een persoon zochten die dit jaar iets bijzonders heeft bereikt en daarmee veel mensen heeft geïnspireerd’. Want, schreef iemand ons: ‘Mijn echte helden halen Studio Sport en het Journaal niet. Je ziet ze niet bij Van Nieuwkerk of Ivo Niehe. Echte helden leven onopvallend en sterven stilletjes, zonder dat iemand het opmerkt.’ ‘Helden riskeren hun eigen vrijheid of zelfs hun leven voor anderen, of met een onbaatzuchtig doel,’ meent een andere deelnemer.

Bijzondere verhalen

Als je 30.000 mensen vraagt wie het afgelopen jaar hun held was, dan negeren vele honderden deelnemers de lijst die ze krijgen voorgelegd. Ze noemen zélf iemand. En vaak is dat een persoon die dicht bij ze staat. Ik kreeg hele bijzondere verhalen binnen:

‘Bij mijn zus Carmen werd in februari 2012 kanker in haar bovenbeen geconstateerd. Deze bleek al uitgezaaid naar de longen. Na 6 maanden, op 31 juli, stierf zij aan de gevolgen. Gedurende de hele tijd bleef zij haar humor houden en wist ze ons nog een hart onder de riem te steken. Ondanks de pijn en het vooruitzicht was ze erg dapper. Zij is mijn held.’

‘Ik heb geen (bekende) held. Ik zou waarschijnlijk kiezen voor mijn vader, omdat ik anderen die hetzelfde doen niet persoonlijk ken. Mijn vader zorgt veel voor mijn moeder die wegens alzheimer in een verzorgingshuis woont. Hij komt daar 2 x per dag een aantal uur en helpt dan vaak ook de verzorgers. Bijvoorbeeld door bij het eten de mensen te helpen die nog zelfstandig kunnen eten.’

‘Mijn man is mijn held. Hij verzorgt mij nu al zes jaar, omdat ik door chronische pijn grotendeels gehandicapt ben en ons huishouden niet kan doen. Dagelijks helpt hij me bij het wassen en aan-/uitkleden. Huishoudelijke hulp krijgen we niet en hulp voor mij willen we zelf liever niet. Hij houdt van me ondanks alles.’

Hulpverleners

Ook mensen die zich voor anderen inzetten omdat het hun beroep is worden heel veel genoemd: agenten, hulpverleners, mantelzorgers:

‘Ze staan altijd maar weer klaar, ook met de aankomende feestdagen, om alles in goede banen te leiden zodat wij ongestoord en zonder sores feest kunnen vieren: alle hulpverleners, politieagenten en vrijwilligers.’

‘Alle mantelzorgers in Nederland die zich dag in dag uit inzetten voor hun medemens, vaak 24 uur per dag, en daar geen cent voor krijgen, maar met een warm hart door gaan.’

‘Alle mensen, die tegen de stroom in op de bres springen om dierenmishandeling en uitbuiting en slechte leefomstandigheden aan de orde blijven stellen en proberen dit te veranderen.’

‘De Nederlandse hulpverleners: politieagenten, ambulancepersoneel, verpleegkundigen in het algemeen en psychiatrische ziekenhuizen die soms dagelijks worden geconfronteerd met verbaal en fysiek geweld en toch vol passie en betrokkenheid hun werk voor de, op dat moment, kwetsbare medemens blijven uitoefenen.’

‘Ik draag als helden van het jaar de initiatiefnemers van de Vluchtkerk in Amsterdam voor. Met een uniek samengestelde groep (jong en oud, kerk en politiek) zorgen zij tot eind maart voor onderdak voor illegalen. Daarmee geven ze bestaan aan mensen die moeten leven alsof ze niet bestaan.’

‘Zélf een held’

Opvallend vond ik ook dat enkelen van zichzelf vonden dat ze de heldenstatus verdienden. Ja, dat lijkt wat hoogdravend, maar als je leest wat mensen hebben doorgemaakt dan past het eigenlijk wél:

‘Ik doe niks in sport, media of wetenschap. Ik ben een simpel mens. Maar ik vind het knap van mezelf dat ik overeind blijf in een klote jaar waarin ik een huilbaby kreeg en mijn man verloor. Hij is 5 weken geleden aan kanker overleden. Ik zal nu alleen voor ons dochtertje moeten zorgen.’

‘Ik heb dit jaar op het persoonlijke vlak veel bereikt. Ik ben enorm gegroeid, heb angsten doorstaan en overwonnen. Een paar grote stappen gemaakt op mijn levenspad. We zijn op aarde om te leren en dat leren kost soms pijn. Het was een moeilijk jaar, maar ik ben er sterker uit gekomen!’

De wetenschap

En dan is er nog de wetenschap – waar André Kuipers misschien wel de ambassadeur van was dit jaar. Maar er waren er meer: Robbert Dijkgraaf wordt geroemd om de manier waarop hij wetenschap presenteert, en anderen om de manier waarop ze die bedreven in 2012:

‘De medische wetenschappers, al die anonieme doorbijters, die steeds maar weer middelen en mogelijkheden ontdekken en toepasbaar maken waar vele, vele en nog eens vele mensen, jong en oud, zoveel baat bij hebben om leed en pijn te verzachten en ons leven en onze levensverwachting zoveel beter hebben gemaakt.’

‘Het Majorana-deeltje kan een technisch en economische revolutie teweeg brengen die vergelijkbaar is met de digitale revolutie! Kouwenhoven en zijn team aan de T.U.Delft waren aan dezelfde bezuinigen onderhevig als de rest van universitair Nederland.’

‘De ontdekkers van het Higgs-deeltje omdat dat een doorbraak in de fundamentele natuurkunde is.’

‘Robbert Dijkgraaf is een held doordat hij een groot bereik heeft gekregen voor een belangrijke boodschap: wetenschap is interessant en toegankelijk.’

Levensredders

En dan noemde u ook helden die levens probeerden te redden, maar daar zelf bij omkwamen: ‘De Amerikaanse kleuterjuf Victoria Soto die tijdens de schietpartij in Newton haar kinderen in een klas verstopte, zelf werd dood geschoten, maar hun levens heeft gered.’

En in eigen land: ‘De mij onbekende man die bij de spoorwegovergang Vught omkwam toen hij twee oude mensen uit hun auto wilde bevrijden.’

In een flits

André Kuipers werkte zijn leven lang aan dat ene doel: een verblijf in de ruimte. Epke Zonderland trainde jarenlang voor Olympisch goud. Dat is mooi, en zeker bewonderenswaardig, en dat maakt ze volgens onze definitie ook zeker een ‘held van 2012’. Maar, er is een verschil tussen deze mannen en lerares Victoria Soto. Zij, en ook de onbekende man die stierf op het spoor bij Vught, werkten niet jaren aan een droom, of een doel. Ze beslisten in een flits. Op dat ene moment kozen ze niet voor zichzelf, maar voor anderen. Omdat ze hun levens net zo waardevol vonden als dat van zichzelf.

Al maanden wordt in Servië gedemonstreerd tegen de regering van president Vučić. Ook vandaag gingen tienduizenden mensen de straat op in hoofdstad Belgrado. Intussen houdt Europa zich op de vlakte.

De betogers, onder wie studenten, boeren, veteranen en werknemers, vinden dat de rechts-populistische president Aleksandar Vučić moet aftreden vanwege corruptie en zijn innige band met Rusland.

Treinstation ingestort

De demonstraties begonnen afgelopen november, toen de net verbouwde overkapping van een treinstation in de stad Novi Sad instortte. Daarbij vielen vijftien doden. De overheid moet daar verantwoordelijkheid voor nemen, zeggen de demonstranten.

Toch denkt de autoritaire Vučić er niet over om op te stappen. Hij doet er juist alles aan om zijn positie te behouden. Terwijl de demonstranten vreedzaam protesteren, probeert de regering ze te provoceren en zo geweld uit te lokken, vertelt Balkan-historicus Geert Luteijn.

'Corruptie gaat ver'

"De corruptie van Vučićs regering gaat echt heel ver", zegt Luteijn. "Mensen die bij de overheid werkten toen er in 2023 verkiezingen waren, kregen bijvoorbeeld te horen dat ze ontslagen zouden worden als ze niet op Vučić zouden stemmen." Hij heeft de verkiezingen vervalst, vertelt de historicus.

"En als je wil werken bij een overheidsorganisatie, wordt van je verwacht dat je iets doet voor de partij van de president, de conservatieve SNS." Het overheidsapparaat in Servië is niet onafhankelijk, maar wordt gedomineerd door Vučić en zijn partij, vertelt Luteijn.

'Protesten ongekend'

De huidige protesten zijn ongekend groot, zegt de historicus. "Er wordt geschat dat sinds november zo'n 2 miljoen Serviërs hebben deelgenomen aan een protest."

Hoewel er al eerder flink gedemonstreerd werd in het land, zoals in 2.000 toen protesten tot het aftreden van de voormalig president Slobodan Milošević leidden, gingen nooit zoveel mensen tegelijk de straat op. De kans dat er uiteindelijk iets verandert is dan ook groot, denkt Luteijn.

Afzetten niet makkelijk

"De vraag is alleen wanneer en hoe." Vučić afzetten zal nog niet zo makkelijk zijn. "Hij zou nieuwe verkiezingen kunnen uitschrijven en die opnieuw kunnen manipuleren, waardoor de oppositie weer geen kans krijgt." Een goed georganiseerde oppositie is er ook niet, volgens Luteijn.

"Daarnaast krijgt Vučić nog altijd veel steun vanuit het buitenland, ook van de Europese Unie. Servië zit in een vergevorderde toetredingsprocedure tot de EU. Die had allang stilgelegd moeten worden, gezien de ondemocratische manier waarop de regering te werk gaat."

Steun van de EU

Vučić voelt zich gesteund door de EU, die geen afstand neemt. Terwijl de Unie juist meer steun zou moeten uitspreken voor de demonstranten, vindt Luteijn. "Het is overigens niet zo dat dat helemaal niet gebeurt, maar de EU heeft het probleem dat ze niet met één mond spreekt als het om dit soort thema's gaat."

"Er zijn wel Europarlementariërs die kritische vragen hebben gesteld over de huidige situatie in Servië. Tegelijk oefent de Europese Commissie geen druk uit op de regering van het land om te veranderen."

Economische belangen

Dit heeft te maken met economische belangen, vermoedt Luteijn. Hij wijst op een lithiumdeal die recent werd gesloten toen de Duitse bondskanselier Olaf Scholz op bezoek was in Belgrado. "Die deal werd bekrachtigd door een vertegenwoordiger van de Europese Commissie. Die lijkt dus graag zaken te doen met Vučić."

Servië is niet het enige land in de Balkan waar het onrustig is, zegt de historicus. "Veel van deze landen hebben autocratische leiders en die kijken met argusogen naar de huidige protesten. Denk aan Viktor Orbán, de minister-president van Hongarije. Hij is een bondgenoot van Vučić."

Tussenkop

De huidige protestbeweging in Servië komt op voor een democratische rechtsstaat, benadrukt Luteijn. "Dus als wij in Europa een functionerende rechtsstaat willen, dan moeten we ook zorgen dat in landen waar die onder druk staat, dat daar daadwerkelijk actie wordt ondernomen wanneer daar protest tegen is."

"We moeten naar die protesten luisteren. En als we dat nalaten, moeten we er rekening mee houden dat die rechtsstaat verder afbrokkelt in de komende jaren."

Astma en allergieën komen de laatste jaren steeds meer voor bij kinderen. Onderzoek uit Finland toont aan dat kinderen die regelmatig in de natuur zijn daar veel minder last hebben. Scholen en kinderdagverblijven kunnen daar een rol in spelen.