Bezuinigingen en belastingverhoging zijn onvermijdelijk als het kabinet niet snel met meer steunmaatregelen voor gemeenten komt. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder 162 gemeenten in samenwerking met de VNG.

Als er geen geld van het Rijk bij komt, voorzien bijna alle gemeenten (87 procent) in het onderzoek de komende maanden een beetje (39 procent) of grote (48 procent) financiële problemen. Veel gemeenten stonden er aan het begin van dit jaar al niet florissant voor door gestegen kosten van de Wmo en de jeugdzorg. Hier komt nu de coronacrisis bovenop. En het einde is nog niet in zicht. Driekwart (77 procent) vreest bezuinigingen waar 'gewone burgers' de dupe van worden. De helft voorziet een belastingverhoging.

Alle eenvoudige bezuinigingen hebben we al gehad. Nu gaat het pijn doen.

Minder inkomsten, meer uitgaven

Door corona lopen de inkomsten van de gemeenten flink terug. Driekwart heeft te maken met minder toeristenbelasting (78 procent), huur die niet betaald wordt (75 procent) of minder inkomsten uit leges, zoals voor een bouwvergunning (74 procent). Ook lopen de belastinginkomsten flink terug (57 procent).

Aan de andere kant hebben ze te maken met veel meer uitgaven. Het gaat dan om handhaving van de coronaregels, meer werk voor de GGD, steunaanvragen van zelfstandigen (Tozo) en een groter beroep op de bijstand en schuldhulpverlening. Ook geven gemeenten vaak financiële ondersteuning aan (sport)verenigingen, de culturele sector en en de lokale economie. De meerderheid van de ondervraagde gemeenten heeft op al deze terreinen extra kosten. Die lopen op van honderdduizenden tot miljoenen euro's, afhankelijk van de grootte van de gemeente.

'De economische crisis moet nog komen'

Tot nu toe is maar voor een deel van alle extra uitgaven compensatiegeld vanuit het Rijk beschikbaar gesteld, zoals voor de Tozo-regeling voor zelfstandigen. De rest betalen de gemeenten uit eigen middelen.

Dat leidt tot veel zorgen en onzekerheid, want dit is pas het begin volgens veel deelnemers: "De coronacrisis is nog lang niet ten einde en de echte economische crisis moet nog komen. Wij hebben nú geld en duidelijkheid nodig, want we houden dit niet vol."

Geen luisterend oor

En er is ook irritatie. Sommige gemeenten zeggen dat ze het gevoel hebben dat ze achteraan de rij staan bij het uitdelen van compensatie voor de coronacrisis.

Een deelnemer schrijft: "Voor allerlei sectoren, bedrijven, KLM, is ruim geld beschikbaar. Maar gemeenten die al jaren worstelen om rond te komen, vinden geen luisterend oor. Deze crisis kan voor ons de nekslag zijn. Ik dacht dat wij één overheid waren?"

Bezuinigen en belastingen verhogen

Als er nu geen extra geld van het kabinet bij komt, verwacht ruim driekwart van de ondervraagde gemeenten (77 procent) dat ze komend jaar zullen moeten bezuinigen of belastingen moeten verhogen om de begroting sluitend te krijgen. De meest genoemde maatregel is het verhogen van de gemeentelijke belastingen (52 procent), zoals de OZB, om zoveel mogelijk voorzieningen in stand te kunnen houden.

Verder komen eigenlijk alle gemeentelijke voorzieningen in aanmerking voor bezuiniging. Vier van de tien ondervraagde gemeenten noemen wegen en fietspaden (41 procent), maatschappelijke voorzieningen zoals buurthuizen en bibliotheken (40 procent), Wmo (39 procent) en onderhoud aan groen (38 procent).

Iedereen gaat het voelen

Als gemeenten moeten snijden gaan we dat allemaal voelen, zo waarschuwen de wethouders en gemeentesecretarissen in het onderzoek. Zij maken zich massaal (81 procent) zorgen over de maatschappelijke gevolgen van de coronacrisis. Omdat er dan voorzieningen omvallen waar we allemaal graag gebruik van maken, zoals sportclubs, verenigingen, theaters.

Tegelijk vrezen ze dat meer inwoners in de knel komen. Dat kwetsbare groepen het nog zwaarder krijgen als de crisis langer duurt en er minder geld is om te helpen. Meer eenzaamheid bij ouderen, meer mensen met financiële problemen, bedrijven die omvallen. En ook keuzes die de gemeente wellicht moet maken bij de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) en de jeugdzorg: wie kan ik helpen en wie niet? "We gooien dan al het goede dat we de afgelopen jaren hebben opgebouwd weg. Dit kan ik niet uitleggen aan onze inwoners. Alleen een financiële injectie van het kabinet kan ons helpen", zo vat een wethouder het samen.

'Goede compensatie nodig'

VNG-voorzitter Jan van Zanen herkent de uitkomsten van het onderzoek. "Het water staat gemeenten al langere tijd aan de lippen. Het beeld dat volgend jaar mogelijk moet worden bezuinigd op allerlei voorzieningen is een schrikbarend vooruitzicht. Gemeenten moeten daarom op een goede manier gecompenseerd worden."

Maar ook met compensatie blijft de financiële situatie van gemeenten broos, zegt Van Zanen. "Gemeenten en Rijk moeten daarom ook afspraken maken over voldoende middelen om het enorm gegroeide takenpakket adequaat uit te kunnen voeren." Dinsdag spreekt de VNG verder met het kabinet over de compensatie voor de gemeenten.

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."