Corona is naar de achtergrond verdwenen en toch zijn er meer complotdenkers bij gekomen. Eind 2020 noemde 6 procent zich zo, nu is dat 11 procent. Ook wordt er binnen families en vriendengroepen nog altijd flink geruzied over 'alternatieve theorieën'.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder bijna 30.000 leden van het Opiniepanel. 1 op de 10 herkent zich in het beeld van 'kritisch denker', in veel media ook wel 'aanhanger van alternatieve theorieën' of 'complotdenker' genoemd. Het gaat dan om mensen die twijfelen aan de gangbare verklaring van overheid, media en wetenschappers en die een andere waarheid achter de schermen zien.

Herkent zich in beeld 'kritisch denker'

Wantrouwen in alle instituties

De coronacrisis lijkt het vertrouwen in instituties langdurig te hebben beschadigd. Hoewel het vertrouwen in wetenschappers, politie, rechters en journalisten nog altijd groot is, is het beeld bij de groter geworden groep 'kritische denkers' totaal anders. In deze groep is het vertrouwen in alle instituties laag.

Slechts 3 op de 10 complotdenkers hebben vertrouwen in politie, wetenschappers en rechters. Nog minder van hen hebben vertrouwen in journalisten (16 procent). Door een bredere vertrouwenscrisis in de politiek worden Kamerleden niet alleen door complotaanhangers gewantrouwd. Van alle ondervraagden zegt slechts 1 op de 3 te geloven dat Kamerleden de juiste intenties hebben.

* Ook wel ‘complotdenkers’ of aanhangers van 'alternatieve theorieën’. Het gaat dan om mensen die twijfelen aan de gangbare verklaring van overheid, media en wetenschappers en die een andere waarheid achter de schermen zien

'Kabinet gaat niet weg'

Het geloof in complotten en het wantrouwen in instituties, is een erfenis uit de coronaperiode, maar blijkt met de kwesties die nu spelen springlevend. Vandaag de dag gaan er theorieën rond over de oorlog in Oekraïne, de komst van asielzoekers en de stikstofimpasse: "Met steeds meer problemen heb ik het gevoel alsof we bedonderd worden. Met stikstof bijvoorbeeld, het lijkt wel alsof de rechter het liever wil dan politici zelf", zegt een van de respondenten.

Dat het kabinet ondanks alle niet opgeloste dossiers en de verloren provinciale verkiezingen nog altijd aanblijft, helpt ook niet in het herstel van het vertrouwen in instituties. Een deelnemer: "Ook na corona gaat het gelieg van dit kabinet door. Dat ze na zoveel schandalen niet weggaan, zegt mij genoeg."

Ruzie met familie en vrienden

Niet alleen de theorieën zelf zijn hardnekkig gebleken. Ook zijn er nog volop discussies en ruzies met vrienden of familie over complotten. 43 procent van alle ondervraagden zegt daar nog weleens met familieleden over te botsen, de helft (52 procent) heeft nog wel eens verhitte gesprekken met vrienden over bepaalde theorieën.

Iemand zegt daarover: "Ik hoopte echt dat de band met mijn zoon wat beter zou worden na corona, maar er kwamen gewoon weer nieuwe complotten waar hij in vastzit." Anderen hebben nog geen ruzie gehad, maar bijten op hun lip om dat te voorkomen: "Ik moet mijn uiterste best doen om discussies niet te laten ontaarden in ruzie. Dat is het mij niet waard, maar het is niet eenvoudig."

Charlotte Nijs presenteert de uitslagen van het onderzoek

Alleen praten met randgevallen

Nu complotten niet meer weg lijken te gaan, vinden steeds minder mensen dat het zin heeft om te praten met aanhangers ervan. In 2020 vonden nog bijna 4 op de 10 mensen (38 procent) dat men zoveel mogelijk in gesprek moet blijven met zogenoemde kritische denkers. Nu is daar nog maar een kwart (24 procent) van overtuigd.

Een ondervraagde stelt ook dat er een forse groep is die nog niet verloren is: "Voor de echte complotdenker is het een soort religie geworden, praten heeft geen zin meer. Alleen mensen die nog niet verloren zijn, moeten we erbij houden."

Deels kritisch denker

De groep die 'nog niet verloren' is, blijkt behoorlijk groot. 20 procent van alle ondervraagden herkent zich deels in de omschrijving van een kritisch denker. Ze zijn niet compleet afgehaakt, maar ze zijn sceptisch over verschillende instituties en twijfelen soms over berichtgeving in de traditionele media.

Verder zijn ze wel gevoelig voor complottheorieën maar gaan ze daar niet volledig in mee. Met deze toch wel forse groep is te praten, maar dan moet er wel aanleiding zijn om vertrouwen te herwinnen. Dat politiek verantwoordelijken opstappen als het vertrouwen weg is bijvoorbeeld, zoals iemand schrijft: "Ik wil best geloven dat ze het beste met me voor hebben, maar zoveel schandalen en niemand die vervolgens opstapt doet mij toch anders denken."

Panelleden Bryan Baan en Isabelle Peper herkennen zich deels in het beeld van kritisch denker.
info

Over dit onderzoek

Het onderzoek is gehouden van 29 maart tot en met 4 april 2023. Aan het onderzoek 29.514 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek is na weging representatief voor 6 variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, burgerlijke staat, spreiding over het land en politieke voorkeur gemeten naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Het Opiniepanel bestaat uit 80.000 leden

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.