De afgelopen jaren waren niet goed voor het vertrouwen in de Nederlandse democratie: bij 7 op de 10 kiezers nam dat af. Zij maken zich onder meer zorgen over verdeeldheid in de samenleving, te weinig transparantie en onuitvoerbare plannen.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 25.000 leden van het Opiniepanel. Deelnemers zijn verdeeld over hoe goed de democratie in Nederland werkt: waar dat volgens de ene helft goed gaat (50 procent), heeft de andere helft (49 procent) daar twijfels bij.

'Begonnen onder Rutte'

Voor een deel kreeg het vertrouwen in de democratie al een deuk onder de vorige kabinetten. Deze groep noemt onder andere het 'jokken en draaien van Rutte', het 'uitsluiten van de PVV', 'onzinnige coronamaatregelen' of de 'kabinetsval op migratie' als redenen daarvoor.

Toch is het vertrouwen onder het kabinet-Schoof, ook onder kiezers van partijen die flink gegroeid zijn, nog niet teruggewonnen. Door 'onrealistische plannen' en verdeeldheid tussen partijen zien zij nog weinig verbetering. "Er is te veel polarisatie, nadruk op de korte termijn en het eigenbelang. Te weinig oog voor het geheel en de lange termijn", vindt een panellid dat PVV stemde.

'Gerommel aan rechtsstaat'

Tegelijkertijd zijn kiezers van oppositiepartijen bang dat de democratie onder het huidige kabinet meer onder druk zal komen te staan. Zij maken zich zorgen over plannen die volgens hen 'rommelen aan de grenzen van onze rechtsstaat', zoals het inperken van het demonstratierecht of het willen inzetten van een noodwet om asielmaatregelen mogelijk te maken.

"Ik denk dat we een heel sterke democratie hebben", vindt een GroenLinks-PvdA-stemmer. "Alleen jammer dat dat zichzelf in de staart bijt, als mensen stemmen op partijen die democratische waarden willen beperken of zelfs willen ontlopen."

Bedreigingen voor democratie

Ook zien deelnemers verschillende zaken die de democratie in Nederland in hun ogen tegenwerken. Zorgen over desinformatie en nepnieuws (60 procent) en verdeeldheid in de samenleving (56 procent) worden het breedst gedeeld onder de panelleden.

Daarnaast maken veel linkse kiezers zich zorgen over populisme en extreme opvattingen van politici. Dat beeld leeft een stuk minder onder kiezers op de rechterflank, van bijvoorbeeld PVV en Forum voor Democratie. Kiezers van deze partijen maken zich vaker zorgen over corruptie en machtsmisbruik en te weinig openheid over politieke beslissingen. Daarbij noemen ze vaak de 'achterkamertjespolitiek', die volgens hen met de komst van het nieuwe kabinet nog niet uit Den Haag verdwenen is.

Meerderheid voor democratie

Ondanks het gevoel dat de democratie in Nederland er minder goed voor staat dan 5 jaar geleden, zou een meerderheid (70 procent) onze regeringsvorm niet willen inruilen voor een ander systeem. "Er moet altijd een controle zijn op wat er besloten wordt en alle stemmen moeten een plek hebben in het systeem. Anders is het niet democratisch en krijg je Amerikaanse situaties", vindt een ChristenUnie-stemmer.

Een minderheid van 18 procent zou een meer autocratisch systeem, waarin de macht meer bij één partij of leider ligt, juist toejuichen. Onder aanhangers van PVV (42 procent) en Forum voor Democratie (40 procent) is dat aandeel hoger. Een stemmer van de partij van Geert Wilders zegt: "The winner takes it all, net als in de VS. Daar is duidelijk wie de baas is, of je het leuk vindt of niet."

Twijfel over verkiezingen

Van de panelleden heeft een kleinere groep (17 procent) twijfels of de verkiezingen in Nederland eerlijk verlopen. Sommigen vanwege wantrouwen in het stemproces, anderen door 'beïnvloeding uit de media', 'fake news' of angst voor 'invloeden uit andere landen' in aanloop naar de verkiezingen. Het percentage dat verkiezingen wantrouwt, is met name hoog onder deelnemers die bij de laatste verkiezingen Forum voor Democratie (58 procent) stemden of niet stemden (38 procent).

Een ruime meerderheid (77 procent) van alle deelnemers heeft wel vertrouwen in het verkiezingsproces, bijvoorbeeld omdat zij zelf meeliepen op een stembureau. "Er zijn strikte regels. Wie weleens meegeholpen heeft op een stembureau of bij het tellen van stemmen, weet dat het goed georganiseerd is", vertelt een ondervraagde uit eigen ervaring.

In 2024 kozen bijna 10.000 Nederlanders voor euthanasie, 10 procent meer dan in een jaar eerder. Toch zitten er strenge voorwaarden aan verbonden. In deze video leggen we uit hoe het proces precies werkt en waarom veel verzoeken afgewezen worden.

Na de arrestatie van de vermoedelijke Rotterdamse serieschutter, Sendric S., reageerde de buurt opgelucht. Toch voelen sommige wijkbewoners zich na de 3 moorden nog altijd angstig, ziet de stadsmarinier. "Dat gevoel van onveiligheid gaat nog lang door."

Door 3 fatale schietpartijen in nog geen 2 weken tijd stond eind december het leven in het Rotterdamse stadsdeel IJsselmonde even stil. Uit het niets werden 3 mannen op straat neergeschoten. Het zorgde voor een uitzonderlijk advies: 'Ga bij voorkeur niet alleen naar buiten, vermijd donkere plekken.'

Meer ernstige incidenten

Stadsmarinier Wieke van de Haterd was betrokken bij het opstellen van dat advies. Een stadsmarinier is een ambtenaar die vanuit de gemeente werkt aan de veiligheid in de buurt. Van Haterd's werkterrein is IJsselmonde, waar de schietpartijen waren. Een wijk waar de afgelopen jaren het aantal ernstige incidenten is toegenomen, zegt ze.

Na de eerste schietpartij, was nog helemaal niet duidelijk wat er aan de hand was. "Wat maakt dat deze man specifiek is uitgekozen of is het toevallig?" Er werd tegelijkertijd ook onderzoek gedaan naar het wapen. "Toen is ook het tweede slachtoffer gevallen", vertelt ze. Er werden beelden vrijgegeven, maar het leidde nog niet tot de schutter. Het derde slachtoffer viel opnieuw in hetzelfde gebied. "Toen is de link gelegd: het gaat om dezelfde dader."

'Er was echt gevaar'

De politie schaalde volgens Van de Haterd snel op waardoor alle capaciteit beschikbaar was om de schutter snel te pakken. "Omdat er echt gevaar was dat hij weer zou toeslaan." De gemeente en politie kwamen samen tot het advies niet alleen naar buiten te gaan. "Daar hebben we lang over getwijfeld", zegt ze. "Want uiteindelijk gaat het ook uit van een maakbaarheid dat het niet kan gebeuren."

Maar de situatie was uitzonderlijk. "Het was duidelijk wat zich in IJsselmonde afspeelde, er leek echt een verband", legt ze uit. En veel was ook onzeker. Er was veel politie, zichtbaar en onzichtbaar in de wijk. Ook was er veel aandacht voor. "Wat doet dat met zo'n verdachte? Escaleert het meer, wordt de situatie gevaarlijker? Daar moet je toch rekening mee houden."

Bewoners ondersteunen

Na het derde slachtoffer gaat het ineens snel. Er wordt een duidelijke foto vrijgegeven en na een klopjacht kan de politie hem inrekenen. Beelden van de inval circuleren al snel via social media, het gaat om een flat in de buurt van de schietpartijen. De 24-jarige Sendric S. werd er aangehouden, die niet officieel woont in het gebouw. De opluchting is groot. "Omdat je echt bang bent dat er nog andere slachtoffers gaan vallen."

De strafzaak tegen S. begint, over een motief is niets bekend. Wijkmarinier Van de Haterd is nog erg bezig met het organiseren van de nazorg in de wijk. "Het effect van dat gevoel van onveiligheid dat gaat heel lang door", vertelt ze. "We zijn met z'n allen druk bezig om te kijken wat we kunnen doen om de bewoners hierin te ondersteunen".