Van 'gewelddadig protest' tot 'nieuwe bestorming van het Capitool' of zelfs 'een burgeroorlog': de meeste mensen (89 procent) zijn er niet gerust op dat de Amerikaanse verkiezingen vredig zullen verlopen. Wat de uitslag van de verkiezingen ook gaat zijn.
Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 23.000 leden van het Opiniepanel. 36 procent verwacht kleine verstoringen, zoals protesten of opstootjes, 53 procent verwacht grote verstoringen, bijvoorbeeld grootschalige rellen, geweld of chaos.
Herhaling van 6 januari
Mocht Democraat Kamala Harris winnen, dan zijn panelleden bang voor een herhaling van 6 januari 2021, toen Trump-aanhangers het Capitool bestormden omdat ze de officiële bevestiging van Joe Bidens verkiezingsoverwinning wilden tegenhouden.
"Trump heeft al aangekondigd dat er fraude gepleegd wordt en dat hij alleen kan verliezen wanneer er geen eerlijke verkiezingen gehouden worden", legt een panellid uit. "Een groot deel van zijn volgers gelooft dat, dus ik ben bang dat de bestorming van het Capitool zal verbleken bij wat er gebeurt als hij weer verliest."
Rellen bij winst Trump
Als Donald Trump wint, zijn deelnemers ook bang dat het uit de hand loopt. Maar wel minder radicaal dan bij winst van Harris. "Democraten geloven de uitslag dan waarschijnlijk wel, maar zijn er niet blij mee. Ik ben bang dat ook zij gaan rellen als hun kandidaat niet wint."
Ook zijn ze bang dat feestvierende Trump-stemmers en protesterende Harris-stemmers met elkaar op de vuist gaan als de Republikeinen de verkiezingen winnen.
Hoop op Harris
Hoewel deelnemers aan het onderzoek bang zijn voor grote ongeregeldheden, hopen de meeste deelnemers (71 procent) dat Kamala Harris de verkiezingen wint. Ook mensen die niet achter haar ideeën staan. "Trump is een gevaar voor de democratie in de Verenigde Staten en voor de wereldvrede", zegt iemand. Een ander: "Trump denkt alleen maar aan zijn eigen belang, de rest interesseert hem niet."
De groep die hoopt dat Trump wint (20 procent) noemt hem een 'sterke leider' en 'recht door zee'. Veel van hen zijn van mening dat er met Trump aan het roer sneller een einde wordt gemaakt aan de oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten dan wanneer Harris president wordt.
Over dit onderzoek
Het onderzoek is gehouden van 1 tot en met 4 november 2024. Er deden in totaal 23.502 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek is na weging representatief voor zes variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, burgerlijke staat, spreiding over het land en politieke voorkeur, gemeten naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.
'Gaat dagen duren'
De verwachtingen over de uitkomst van de verkiezingen lopen flink uiteen. Volgens de Amerikaanse peilingen wordt het heel spannend en kunnen een paar duizend stemmen het verschil gaan maken. Deelnemers aan het onderzoek denken vaker dat Trump wint (44 procent) dan Harris (26 procent), maar er is ook een grote groep die het simpelweg niet weet: 30 procent.
"Het ligt zo dicht bij elkaar, ik weet echt niet wat ik moet verwachten deze keer. Ik denk ook dat het dagen gaat duren voor we duidelijkheid krijgen van de uitslag", aldus een deelnemer.
Waarom de slotpeiling er niet per se 'naast zit' als de definitieve verkiezingsuitslag anders is
Ook deze keer publiceert EenVandaag vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen een laatste zetelpeiling. Vanmiddag rond 16.00 uur brengen we samen met Verian de zogenoemde 'slotpeiling'. En één ding is zeker: de verkiezingsuitslag zal morgen anders zijn.
Als de verkiezingsuitslag anders is dan de slotpeiling wordt al snel geconcludeerd dat peilers 'iets hebben gemist', 'ernaast zaten' of 'het fout hadden'. Niet terecht, want een peiling is geen voorspelling. Ook de slotpeiling niet. Want zelfs in die laatste paar uur kan er van alles gebeuren.
Tot het laatst zweven
Veel mensen beslissen namelijk pas op het allerlaatste moment wat ze gaan stemmen. Vorige week zweefde bijna de helft (47 procent) van de mensen die wilden stemmen nog. Veel mensen geven bij de peiling wel een voorkeur, maar hebben daarnaast ook nog een of meer andere partijen in hun hoofd.
Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen besliste 1 op de 5 kiezers (18 procent) pas op verkiezingsdag of de dag ervoor. 4 procent maakte de keuze zelfs pas in het stemhokje.
PVV vorige keer flink hoger
Een deel van de mensen kiest op het laatste moment alsnog voor een andere partij dan die in de slotpeiling nog hun voorkeur had. In 2023 zag je het effect hiervan bijvoorbeeld bij de PVV.
Die partij kreeg er in 1 week 10 zetels bij in de peiling, en scoorde een dag later bij de verkiezingen vervolgens nog hoger. Een kwart van de PVV-stemmers besliste toen pas in de laatste week.
Strategische keuze
Een van de redenen dat mensen laat beslissen, is omdat ze overwegen strategisch te stemmen. Bijna 3 op de 10 (28 procent) kiezers zeggen dat deze verkiezingen te willen doen. Zij stemmen niet op hun favoriete partij, maar op een andere, bijvoorbeeld om een coalitie mogelijk te maken, of om te voorkomen dat een bepaalde partij de grootste wordt.
Het kan zo zijn dat mensen in de peiling zeggen wat ze het liefst zouden stemmen, maar op het laatste moment toch nog een andere, tactische keuze maken.
Opkomst blijft onvoorspelbaar
Wíe uiteindelijk gaat stemmen, is minstens zo belangrijk als wát mensen zeggen te gaan stemmen. Niet iedereen die meedoet aan een peiling komt op verkiezingsdag ook echt opdagen. En andersom: sommige mensen die eerder zeiden niet te gaan, besluiten tóch te stemmen.
Om het nog lastiger te maken: het kan ook nog uitmaken welke groepen dat zijn. Jongeren, ouderen, teleurgestelde kiezers of juist trouwe partijaanhangers kunnen de uitslag allemaal op hun eigen manier beïnvloeden. Uit de laatste zetelpeiling van EenVandaag en Verian blijkt dat de PVV, net als in 2023, het meest kan profiteren van een hogere opkomst.
Peiling is schatting
Bovenop de veranderingen die op het laatste moment nog kunnen plaatsvinden, komt ook nog dat een peiling sowieso geen echte verkiezing is. Mensen die meedoen vormen een zo goed mogelijke afspiegeling van de Nederlandse bevolking. Als bepaalde groepen over- of ondervertegenwoordigd zijn, worden die groepen gecorrigeerd.
En het proces van de zetelverdeling wordt zo goed mogelijk nagebootst: percentages worden vertaald in zetels, inclusief de verdeling van restzetels. Maar omdat we niet alle stemgerechtigden ondervragen, blijft een peiling altijd een schatting.
Marges en restzetels
Daardoor zit er altijd wat onzekerheid in een peiling. Het CDA staat in de laatste peiling bijvoorbeeld op 23 zetels, maar dat kunnen er 'in het echt' zomaar ook 21 zijn, of 24. En 50PLUS staat op 1, maar het kunnen er ook 0 of 2 zijn.
En dan speelt ook nog mee dat percentages in het onderzoek worden verrekend tot zetels. Als een partij iets hoger of lager wordt ingeschat, kan dat ook effect hebben op de verdeling van restzetels.
Wat je er wél aan hebt
Je zou bijna denken, wat heb je dan aan peilingen? Veel, ondanks dat het geen voorspelling is. Peilingen geven een beeld van de verhoudingen op het moment van onderzoek, en geven inzicht in de trends. Zo leek de overwinning van de PVV in 2023 een verrassing, maar was de stijgende trend al goed te zien in de peilingen.
Ook geven ze een goed beeld van het grotere geheel. Zo was bij de vorige verkiezingen duidelijk dat NSC uit het niets groot zou worden. Nu staat NSC er juist helemaal niet goed voor en is het CDA juist een stuk populairder dan toen.
Info
Peiling-app
Wil je bij elke nieuwe zetelpeiling een melding? Download dan hier onze gratis Peiling-app en zet je pushmeldingen aan.
Waardevol hulpmiddel
De slotpeiling is dus, zelfs vlak voor de verkiezingen, niet bedoeld om te voorspellen wie wint. Een combinatie van opkomst, onzekerheid en actuele gebeurtenissen in de campagne maken dat de verkiezingsuitslag zomaar anders kan zijn dan de slotpeiling.
Zetelpeilingen geven inzicht in trends en het grote plaatje, en controleren zo aannames en meningen van opiniemakers. Zo kan een slotpeiling voor media en kiezers toch heel waardevol zijn, zolang je er maar op de juiste manier naar kijkt.
Twijfel je nog over op welke partij je morgen gaat stemmen? Kijk dan hieronder het EenVandaag Verkiezingsdebat terug