Vrouwen die gediscrimineerd worden tijdens of rond hun zwangerschap: het blijkt een hardnekkig probleem. De helft van alle klachten bij het College voor de Rechten van de Mens over discriminatie op grond van geslacht ging hier vorig jaar over.

Het College voor de Rechten van de Mens kreeg in 2023 392 meldingen over discriminatie op grond van geslacht en 114 verzoeken om daar ook een oordeel over te geven. De helft van deze meldingen en deze verzoeken gingen over zwangerschapsdiscriminatie. De klachten gingen met name over het mislopen van een bonus, een afwijzing bij een sollicitatie en het niet verlengen van een contract.

Kennis ontbreekt

En dat is niet nieuw. Het cijfer is stabiel, zegt programmamanager arbeidsmarkt bij Women Inc. Karlijn Straver. "Dat is natuurlijk best wel schrijnend, want volgens mij zien de meeste werkgevers die wij spreken in dat het een probleem is, waar wat aan gedaan moet worden. Maar het cijfer verandert niet." Women Inc. zet zich in voor gelijke kansen en rechten van vrouwen.

Volgens Straver heeft dat deels te maken met het feit dat veel kennis ontbreekt. "Mensen herkennen heel vaak niet wat het is. Zwangerschapsdiscriminatie is heel vaak best subtiel. Bijvoorbeeld bij een sollicitatiegesprek mag je niet vragen aan een kandidaat of die een kinderwens heeft. Je hebt ook recht op extra pauze om te kolven onder werktijd, in een ruimte met een slot erop. Veel mensen weten dat niet."

Goede kandidaat, maar geen baan

Dat het vaak subtiel gebeurt, merkte ook Joline Heusinkveld. Toen ze 7 maanden zwanger was, verloor ze haar baan door de coronacrisis. "Ik moest gaan solliciteren en ik had er nogal haast bij, want we hadden de kinderopvang al geregeld", vertelt ze. "Als een van de twee niet werkt, krijg je geen kinderopvangtoeslag en zou het te duur voor ons worden en zouden we ons plekje daar verliezen."

Tijdens het solliciteren liep ze tegen een aantal muren op. "Er is tegen mij gezegd dat ik een hele goede kandidaat was, maar dat het geen zin heeft om te solliciteren omdat ze zo snel mogelijk iemand nodig hebben. Dus ik ging mijn verlof in zonder baan. Dat was heel erg stressvol, want je bent ook kwetsbaar."

Veel vergelijkbare verhalen

Joline begreep het goed en zag het ook vanuit de kant van de werkgever. "Ik belde altijd even voordat ik ging solliciteren, omdat ik dacht: je kan er ook niet omheen, goed als ze op de hoogte zijn. Pas later realiseerde ik: dit klopt helemaal niet. Dit is helemaal niet gegaan zoals het hoorde. Maar toen was het al te laat. Ik was natuurlijk ook bezig met bijna een kind krijgen. En niet bezig om opnieuw in gesprek te gaan met die potentiële werkgever."

Ondertussen heeft ze een nieuwe baan en weet ze wel wat haar rechten en plichten zijn als zwangere werknemer, en ook wat de plichten zijn vanuit de werkgever. "Ik heb ook zo ontzettend veel vriendinnen met soortgelijke verhalen. Promoties die worden uitgesteld, functies die wijzigen bij terugkomst, geen kolfruimte beschikbaar. Dat wordt ook niet altijd herkend als zwangerschapsdiscriminatie."

'Cijfer zou veel hoger zijn'

Om even een definitie te geven, zeker nu de term veel rondgaat in het nieuws over de situatie bij omroep WNL: zwangerschapsdiscriminatie is ongelijk behandeld worden omdat je zwanger bent of omdat je rond een bepaalde leeftijd bent waarop je zwanger zou kunnen worden.

Volgens Straver is het belangrijk dat dit herkend wordt. "Ik denk dat het cijfer - 43 procent van de vrouwen wordt gediscrimineerd tijdens de zwangerschap - veel hoger zou zijn als wij zouden herkennen of weten wat het is. Als er meer bekendheid over is en we doen dat onderzoek opnieuw, is het cijfer misschien nog veel hoger."

Veel drempels over

Dat er niet altijd melding van heeft gemaakt, heeft ook te maken met dat het niet veilig is om een melding te maken, zegt Straver. "We zien ook in de praktijk dat melding maken negatieve consequenties kan hebben. Net als bij grensoverschrijdend gedrag. Je moet best wel wat drempels over voordat je de melding kan maken."

Straver raadt elke organisatie aan om een externe vertrouwenspersoon te hebben. "Als ik hoor dat bedrijven die pas anno 2023 of 2024 aanstellen, dan ben je echt laat. Die is nodig zodat jouw werknemers een dergelijke melding kunnen maken." En als je hier tegenaan loopt tijdens het zoeken van een baan? "Dan adviseer ik te bellen naar het College voor de Rechten van de Mens."

Genderplan

Ook hoopt Women Inc. dat er strengere wetten komen en toezicht wordt gehouden. "Dat gaat hand in hand met dat er kennis over is. Het is heel vaak dat werkgevers het echt niet weten. Maar als er iemand weggaat of als er iemand ongelukkig op werk zit en daardoor wellicht in een burn-out raakt of zich niet goed voelt of wat dan ook. Dat heeft ook heel veel effect op hoe het bij jou op werk gaat."

Van de politiek hoopt Straver dat het verplicht wordt gemaakt voor werkgevers om een genderplan te hebben, waarin je zegt wat je doet aan zwangerschapsdiscriminatie voorkomen en de loonkloof tegen te gaan. "Maak gewoon één plan waarin werkgevers dat allemaal vastleggen."

Vooroordelen

Minister Karien van Gennip herkent het probleem. Zelf werd ze zwanger toen ze staatssecretaris was. "Jan-Peter Balkenende zei toen: hier sta ik voor open en ik steun je. Maar ik heb het in mijn omgeving in grote mate gezien dat vrouwen die zwanger wilden worden, inderdaad een promotie niet kregen en het moeilijk hadden. Dat zie je in onderzoeken terug."

Nu, twintig jaar later, is die discussie nog steeds nodig, ziet Van Gennip. "Dat heeft echt met vooroordelen te maken. Hoe je erin staat als werkgever. Ik zeg dan toch tegen de mannen van Nederland: kom op. Als je wil dat wij als Nederland kinderen krijgen, dan moet je daar ruimte voor geven. Dat die vrouwelijke medewerkster zwanger kan worden, zwanger kan zijn en ook dat het daarna weer goed gaat."

'Weet wat je plichten zijn'

Dat vrouwen zich uitspreken en leidinggevenden het anders willen doen, is stap één voor de minister. "En daarbij is het belangrijk om vrouwen die zwanger aan het worden zijn, goed voor te lichten. We zijn bezig met de voorbereiding van een grote campagne om aan vrouwen te laten wat hun rechten zijn." Ook moet er meer toezicht komen op werkgevers op het gebied van gelijke kansen, vindt Van Gennip. "Daar ligt nu ook een wet voor."

Joline adviseert vrouwen voor nu: "Weet wat je rechten en je plichten zijn. Dat is enorm belangrijk. Maar vooral ook een oproep naar werkgevers toe, want daar ligt de verantwoordelijkheid. Weet wat je plichten zijn als werkgever."

'Volstrekt onaanvaardbaar'

VNO-NCW en MKB-Nederland laten in een reactie weten elke vorm van discriminatie af te wijzen. "Een werknemer op grond van zwangerschap, een kinderwens, of moederschap discrimineren is dan ook in elk geval volstrekt onaanvaardbaar."

"Een arbeidsrelatie tussen werkgever werknemer beslaat meestal een langere termijn. Het getuigt dan ook van kortzichtigheid van de werkgevers als een werknemer niet wordt aangenomen of geen vaste aanstelling krijgt vanwege een zwangerschap. We hebben op de arbeidsmarkt juist àlle vrouwen nodig."

'In goed overleg kan veel opgelost worden'

"Natuurlijk kan een zwangerschap een werkgever soms voor een dilemma plaatsen, zeker in kleinere bedrijven", vervolgen ze. "Als je bijvoorbeeld een belangrijk project van een jaar hebt en de projectleider die je voor die periode hebt aangetrokken na drie maanden zegt dat ze vijf maanden zwanger is, dan heb je echt wel even een probleem."

"Desalniettemin kan veel in goed onderling overleg worden opgelost. Je moet er samen open en eerlijk over (durven) praten. En het is zeker geen reden om vrouwen die mogelijk zwanger kunnen worden, dan maar niet aan te nemen of geen promotie te geven. Cijfers laten zien dat vrouwen vaak geen melding maken als ze het vermoeden hebben dat ze op grond van hun zwangerschap worden gediscrimineerd. Het zou goed zijn als vrouwen dat juist wel doen. We hebben in de stichting van de arbeid een informatieve handreiking over zwangerschap en werk gemaakt. Staat op onze site en ook vanuit de SER hebben we acties lopen."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."