De afgelopen jaren stampten ontwikkelaars het ene na het andere windpark uit de bodem van de Noordzee. Maar nu dreigt een kink in de kabel: oplopende kosten én snelle innovaties bezorgen de bouwers kopzorgen. "Er is eigenlijk te weinig terugverdientijd."

De ontwikkeling van grote windparken op de Noordzee was een van de succesverhalen van de energietransitie. Maar nu zit de sector in zwaar weer en verliezen bedrijven de animo om nieuwe windparken te bouwen. Er dreigen zelfs ontwikkelaars af te haken, terwijl de windparken een belangrijk onderdeel zijn van de plannen om de klimaatdoelen te halen.

Gestopt door kostenstijgingen

Jan Vos is voorzitter van de Nederlandse WindEnergie Associatie (NWEA), de brancheorganisatie voor bedrijven in de windsector. Hij wijst naar het Verenigd Koninkrijk als schrikbeeld. Daar trok Vattenvall deze zomer de stekker uit de aanleg van een groot windpark op zee, omdat de kosten 40 procent hoger uitvielen dan begroot.

De NWEA-voorzitter vreest voor soortgelijke problemen bij de aanleg van windparken in de Nederlandse Noordzee. Want ook hier merken ontwikkelaars de gevolgen van de hoge inflatie en renteverhogingen. Bovendien hebben de bouwbedrijven te maken met een nieuwe manier van aanbesteden.

'Het ging juist heel erg goed'

Dat ontwikkelaars dreigen af te haken is zonde, zegt Vos. Juist omdat het volgens hem de afgelopen jaren 'heel erg goed' ging. Nederlandse windparken op zee produceren nu samen meer dan 4,5 gigawattuur (GWh) aan elektriciteit. Dat komt neer op ruim 15 procent van het totale stroomverbruik van huishoudens en bedrijven in ons land.

"We hebben in 2013 met elkaar afspraken gemaakt en die doelen hebben we ook gehaald", reageert de NWEA-voorzitter. "En dat hebben we ook eigenlijk gedaan tegen een prijs die nog lager ligt dan dat we oorspronkelijk hadden gedacht." Maar paradoxaal genoeg zorgt juist het succes nu voor problemen: "De vraag naar windmolens is zo groot, dat de windmolenbouwers moeilijk aan die groeiende vraag kunnen voldoen."

Al jaren verlies draaien

Ook René Peters, energie-expert bij onafhankelijk kennisinstituut TNO, ziet dat de sector het moeilijk heeft. Zo draaien sommige ontwikkelaars al jaren verlies. Dat komt volgens hem onder andere door de vele innovaties op het gebied van windturbines, waardoor deze in snel tempo veel groter en efficiënter worden.

Dat is natuurlijk goed voor de opwekking van windenergie, maar het brengt ontwikkelaars in de problemen. Bouwers hebben hun productieprocessen namelijk ingericht op een bepaalde turbine, terwijl de volgende turbine alweer op de markt komt. "Hierdoor hebben bedrijven eigenlijk te weinig terugverdientijd", legt Peters uit.

Nieuwe fabriek bouwen

Ook bij Sif op de Maasvlakte herkennen ze dit probleem. Het bedrijf maakt funderingen voor windmolens en moet hard werken om alle innovaties in de sector bij te kunnen houden, vertelt directeur Fred van Beers. "De schoen wringt in het feit dat we eigenlijk zo snel gegroeid zijn in de afmetingen van onze producten, dat we moeite hebben om dat op een efficiënte manier bij te benen."

En dat leidt er volgens hem ertoe dat de kosten van de funderingen snel toenemen, maar ook dat de betrouwbaarheid van de leveringen mogelijk in gevaar komt. Zijn bedrijf werkt daarom nu aan de opening van een nieuwe productiehal waar grotere funderingen gebouwd kunnen worden.

Klimaatdoelen in gevaar?

Maar Sif bouwt de nieuwe fabriek met enige tegenzin, zegt de directeur. "Eigenlijk is het een beetje raar. Want als je dit bekijkt vanuit de versnelling van de energietransitie, dan hadden we eigenlijk veel liever de bestaande productie verdubbeld. Dan hadden wij ervoor kunnen zorgen dat er meer gigawatt per jaar geïnstalleerd zou worden, dan met de nieuwe fabriek die we nu aan het bouwen zijn."

Hierdoor wordt het volgens Van Beers lastiger voor Nederland om de klimaatdoelen voor 2030 te halen. Ook energie-expert Peters denkt dat het een grote uitdaging wordt: "Om de klimaatdoelen te halen moet er nog echt ongeveer vier keer zoveel wind op zee worden gebouwd dan we nu hebben. En de vraag is hoeveel partijen nog geïnteresseerd zijn om te bouwen."

Geen subsidies meer

De economische omstandigheden voor de ontwikkeling van windparken op zee zijn dus uitdagend, maar voorzitter Vos van brancheorganisatie NWEA heeft ook kritiek op de rol van de overheid. "Bedrijven en overheden hebben lang goed samengewerkt, want ook de overheid wil groene energie. Maar nu zie je dat ze problemen hebben om de begroting rond te krijgen, en dat ze die rekening neerleggen bij het bedrijfsleven."

Hij wijst daarbij naar de nieuwe manier van aanbesteden, het uitgeven van zogenoemde 'tenders'. Waar ontwikkelaars jaren geleden nog subsidie kregen voor de bouw van windparken, is dat inmiddels anders. Geïnteresseerde partijen worden nu door de overheid beoordeeld op de kwaliteit die ze kunnen leveren, maar worden ook beloond als ze meer geld bieden dan hun concurrenten.

'Het gaat faliekant verkeerd'

In de praktijk zijn bedrijven hierdoor meer geld kwijt om een windpark te kunnen bouwen. "Wij zeggen daarom nu 'stop', want het gaat faliekant verkeerd", waarschuwt Vos. Als de overheid blijft vasthouden aan de nieuwe manier van aanbesteden dreigen de ontwikkelaars te stoppen. "Op deze manier gaan we onze doelstellingen niet halen."

TNO-deskundige Peters erkent het probleem. Ook hij vindt dat overheden slimmere tenders moeten uitschrijven om er zo voor te zorgen dat bedrijven in de windsector hun investeren kunnen blijven terugverdienen. Maar ook de bouwers zelf moeten aan de slag om de kosten omlaag te krijgen, benadrukt hij: "Er is zowel in de sector een beweging nodig om de kosten te verlagen, als een overheid die aantrekkelijke tenders moet maken."

Dit jaar vierde de koning zijn verjaardag in Doetinchem in de Achterhoek. Een streek waar 'lokaal, eerlijk en lekker eten' centraal straat, volgens de burgemeester. Stadsboerin Ellen Willems serveerde een Achterhoeks maal aan de koninklijke familie.

Met de dood van de door velen geliefde paus Franciscus kwam een einde aan een tijdperk. Wie volgt hem op en wat betekent die wisseling van de wacht voor de toekomst van de Katholieke Kerk? "De nieuwe paus mag zeker behoudender zijn."

Vandaag neemt de wereld afscheid van paus Franciscus. Met de uitvaart komt er niet alleen een einde aan zijn pontificaat van bijna 12 jaar, ook begint de zoektocht naar zijn opvolger.

'Kerk heeft diplomatieke paus nodig'

Franciscus heeft de Rooms-Katholieke Kerk veranderd. Hij brak met tradities en liet een laagdrempelige en menselijke kant van de kerk zien. Hij bleef bewust bij zijn eenvoudige levensstijl en pleitte voor meer rechtvaardigheid in de wereld. Voor het beschermen van aarde en klimaat. De vraag is nu of die koers wordt voortgezet.

Hoogleraar kerkgeschiedenis Paul van Geest verwacht inderdaad dat een nieuwe paus de naar buiten gerichte koers van Franciscus zal aanhouden: "De kerk kan niet om het charisma en om de richting heen, die hij is ingeslagen. We krijgen nu niet opeens een naar binnen gekeerde paus."

Grotere onrust in de wereld

Maar, vervolgt hij: "Gezien de veranderingen in de wereld, de grotere onrust, zou het goed zijn dat de nieuwe paus diplomatiek sterk is op politiek vlak."

"Een stuk diplomatieker dan Franciscus in ieder geval."

Niet iedereen blij met koers

Franciscus probeerde de kerk menselijker en toegankelijker te maken, maar dat leidde soms ook tot spanningen met conservatieve stromingen binnen de kerk.

Want niet iedereen binnen de Katholieke Kerk was blij met de koers van de overleden paus. Zijn open houding tegenover homoseksuelen en gescheiden gelovigen, en zijn plannen om het Vaticaan te hervormen, vielen in conservatieve kringen behoorlijk slecht.

'Nieuwe paus mag wat meer een theoloog zijn'

Veel jonge gelovigen staan achter vernieuwing, maar dat geldt niet voor iedereen: "De nieuwe paus mag van mij wel wat meer een theoloog worden, die de klassieke leer naar buiten brengt", zegt Nino Hoffmans, die samen met andere jonge katholieken naar de uitvaart kijkt. "Conservatiever? Nou, ik zou zeggen: zeker behoudender."

Medegelovige Chris van der Voort hoopt op een jonger iemand: "Een persoon die vol in het leven staat en kracht heeft om te strijden, want de nieuwe paus gaat geen makkelijke tijd tegemoet. Ik hoop dat het iemand is die op dezelfde lijn staat en het werk van Franciscus kan voortzetten. Liefde voor mensen, naastenliefde, dat is belangrijk in deze tijd."

'Sede Vacante'

Nu het Vaticaan officieel 'Sede Vacante' is, wat betekent dat de pauselijke zetel leeg is, bereiden de kardinalen zich voor op het conclaaf. De komende periode zullen zij achter gesloten deuren stemmen over wie de nieuwe leider van de Katholieke Kerk moet worden.

Wordt het iemand die de koers van Franciscus voortzet? Of kiest men voor een meer traditionele paus die de teugels weer strakker aantrekt? De gesprekken zijn in ieder geval al begonnen

'Er wordt al flink genetwerkt'

"Er zijn nu al veel van de 135 kardinalen in Rome, en de meesten blijven ook hangen om over de nieuwe Paus te praten", vertelt Paul van Geest.

"De vergaderingen zijn al begonnen, er wordt stevig genetwerkt. Zo'n conclaaf is best heel prozaïsch, er worden al veel verkennende gesprekken gevoerd en gekeken of men het eens kan worden over een kandidaat."