Wie er achter de explosies in Rotterdam zit, blijft gissen. De beschuldigende vinger gaat vooral naar tieners die door drugscriminelen worden geronseld om de bommen neer te leggen. Criminoloog Jeroen van den Broek heeft daar moeite mee.

Het is de afgelopen weken bijna elke dag raak met explosies in Rotterdam. Dit jaar zijn er al ruim vijftig explosies geweest, meer dan in heel 2022. Zitten daar vooral kwetsbare tieners achter? "We moeten ons niet op de verkeerde groep richten", zegt criminoloog Jeroen van den Broek van de Erasmus Universiteit.

Eerdere fouten

Hij wil daarmee niet zeggen dat jongeren nooit verantwoordelijk zijn voor de explosies. "Ik deel de zorgen, die hebben we allemaal." Maar hij wijst op eerdere fouten bij soortgelijke situaties.

"We hebben in het verleden vaker de fout gemaakt door te zeggen dat bijvoorbeeld liquidaties gebeurden door kwetsbare jongeren. Die zijn makkelijk te ronselen", zegt de criminoloog over de gedachten toen. Uit analyses later bleek wat anders.

Goed onderzoek

"Het bleek een veel heterogenere groep te zijn", zegt hij over de verantwoordelijken. Waarmee hij wil aangeven dat er eerst goed onderzoek gedaan moet worden naar de explosies die de Maasstad de laatste weken teisteren.

"Natuurlijk is het zorgelijk dat er tieners tussen zitten en 14- of 15-jarigen worden opgepakt hiervoor. Maar we moeten niet de hele groep zo wegzetten."

Groep missen

Hij vindt dat een probleem, omdat daarmee het gevaar ontstaat dat instanties zich te veel op een verkeerde groep gaan richten 'om het fenomeen te tackelen', zegt hij. "Dan gaan we een groep missen die hier daadwerkelijk mee bezig is."

Er is meer onderzoek nodig naar de doelgroep, vindt Van den Broek. "Wat zijn hun motieven? Dat is nodig om hier straks beleid op te voeren aan de preventieve kant." Zo is het volgens de criminoloog van belang of de daders het zien als kans of dat ze onder druk worden gezet.

Georganiseerde misdaad

Voor Van den Broek is het in ieder geval aannemelijk dat de bommen worden neergelegd door mensen die 'relatief laag in de pikorde zitten'. "Het zijn niet degenen die de touwtjes in handen hebben. Die gaan niet zelf op pad."

Het geweld komt volgens hem vermoedelijk uit de wereld van de drugscriminaliteit, vervolgt hij. "Het is heel valide om daar aan te denken. Dit gebeurt niet zomaar. Ik denk dat we het in de georganiseerde misdaad moeten zoeken, de politie lijkt daar ook op te wijzen."

Schrik aanjagen

"Intimidatie, mensen een lesje leren die bepaalde afspraken niet zijn nagekomen", zegt Van den Broek over het doel van de explosieven. Zo kunnen er misschien mensen vandoor zijn gegaan met drugs.

Alle aandacht ervoor speelt de mensen die de opdrachten geven uiteindelijk in de kaart. "Het blijkt een effectief middel om schrik aan te jagen bij mensen en dingen voor elkaar te krijgen."

Uitgeprocedeerde asielzoekers zouden de Europese Unie echt moeten verlaten: dat is de inzet van nieuwe plannen van de Europese Commissie. Maar hoogleraar migratie Arjen Leerkes is kritisch. "Voor een deel gaat het ook om beeldvorming."

Waarom krijgt de een na een schokkende gebeurtenis posttraumatische stress en de ander niet? Radboud Universiteit deed hier samen met de Nationale Politie onderzoek naar.

Mishandeling, een zwaar ongeval of oorlog, dit zijn enkele voorbeelden van situaties die kunnen leiden tot een posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). In Nederland krijgen jaarlijks 400.000 mensen de diagnose. Maar de een is hier gevoeliger voor dan de ander, blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen.

Uniek onderzoek naar PTSS

Aan het onderzoek van de universiteit deden ruim 200 beginnende agenten mee. Volgens neurowetenschapper en een van de onderzoekers van de studie Linda De Voogd is dit uniek. "Er zijn weinig onderzoeken gedaan waarbij de deelnemers nog geen dingen hebben meegemaakt of geen PTSS-klachten hebben", vertelt ze.

En voor een goede meting moet je er juist bij zijn voordat iemand een traumatische ervaring meemaakt, weet de onderzoeker. "Ook richtten vorige studies zich vooral op kleinere onderzoeksgroepen en militairen."

Wel of niet schieten

Tijdens het onderzoek moesten de agenten onder een MRI-scan een schietopdracht doen. "Om de spanning op te bouwen moesten de deelnemers een poppetje in de gaten houden. Het poppetje kon een geweer of een telefoon uit zijn zak pakken", gaat De Voogd verder. En op basis daarvan moesten de agenten een keuze maken: wel of niet schieten.

"Bij het pakken van het geweer, moesten de agenten op het poppetje schieten. Bij het pakken van de telefoon, moeten ze niks doen. Dat was dan de veilige situatie," vertelt De Voogd. "Bij een foute keuze kregen de agenten een elektrisch schokje. De schok doet niet echt pijn, maar het is wel vervelend. Er stond dus wel iets op het spel."

Actieve amygdala

Het uitvoeren van de oefening stimuleert hersenactiviteit, vooral in de amygdala. "Dat is een gebied in de hersenen dat betrokken is bij het verwerken van informatie en het detecteren van dreiging", legt De Voogd uit.

Anderhalf jaar na de MRI-scan moesten de onderzochte agenten terugkomen naar de universiteit. "Uit de studie blijkt dat agenten met een hyperactieve amygdala vaker kampen met de symptomen die passen bij PTSS", vertelt De Voogd. "Mensen met een actievere amygdala hebben dus meer kans op het ontwikkelen van PTSS na het meemaken van trauma."

Nachtmerries en overprikkeld

Voormalig politieagent Maaike Zegers heeft te maken gehad met zo'n trauma. "Tijdens mijn werk kreeg ik steeds vaker een onveilig gevoel en wilde ik niet terug naar bepaalde plekken", vertelt ze.

"In het begin dacht ik: dat is logisch en dit hoort nou eenmaal bij mijn baan. PTSS was ook geen onderwerp dat destijds bij de politie besproken werd. Maar mijn klachten gingen van kwaad tot erger: nachtmerries, overprikkeld en een extreem kort lontje. Na enige tijd kwam ik thuis te zitten en startte ik met intensieve traumaverwerking."

'Donkere wolk ging weg'

"Inmiddels gaat het mentaal goed met mij en ik werk niet meer bij de politie", vertelt ze. Ze schreef een paar jaar geleden het boek 'Een kast vol', om families te helpen om met PTSS om te gaan. "Juist door het woord 'PTSS' in huis te halen, ging de donkere wolk weg. Dat was verhelderend."

Zegers was geen onderdeel van het onderzoek van de Radboud Universiteit, maar juicht dit soort studies erg toe. "Als ik van tevoren had geweten dat ik misschien een hoger risico had op PTSS, dan had ik nog steeds het vak gekozen. Ik heb bij de politie ook een hele fijne tijd gehad."

Eén stukje in een grote puzzel

Met de studie probeert de onderzoeker preventief te kijken naar PTSS en mensen zoals Maaike Zegers te helpen.

"Met dit onderzoek zijn er wellicht mogelijkheden om beter om te gaan met trauma of aversieve gebeurtenissen. In de hoop om de kans op PTSS te verkleinen, ook voor andere beroepen buiten de politie,'' zegt De Voogd. "Maar de studie is slechts één stukje in een grote puzzel."