Om minder afhankelijk te worden wil Europa meer belangrijke grondstoffen uit eigen bodem gaan halen. Ook Nederland kan een steentje bijdragen. Zo zit lithium, dat cruciaal is voor batterijen in elektrische auto's, in hoge concentraties in ons grondwater.

Door de energietransitie is de vraag naar zeldzame metalen de afgelopen jaren wereldwijd explosief toegenomen. Zo zijn metalen als lithium, kobalt en nikkel nodig voor zonnepanelen, windturbines en elektrische auto's.

Afhankelijk van China

Het probleem is alleen dat Europa op dit moment voor deze grondstoffen vrijwel volledig afhankelijk is van landen als China en de Democratische Republiek Congo. De Europese Commissie wil daarom dat vanaf 2030 ten minste 10 procent van onze behoefte aan kritieke grondstoffen uit Europese bodem wordt gehaald.

De lidstaten hebben de opdracht gekregen om hun eigen bodem te verkennen. Zo werd begin dit jaar duidelijk dat er in het hoge noorden van Zweden ruim 1 miljoen ton aan zeldzame aardmetalen in de bodem zit. Ook in de zeebodem bij Noorwegen zijn belangrijke mineralen en metalen gevonden.

'Schatkaart' van Nederlandse bodem

Maar wie denkt dat er in ons kleine land waarschijnlijk geen kostbare grondstoffen te vinden zijn heeft het mis, vertelt Ahmed Hussain. De gastonderzoeker aan de TU Delft heeft de Nederlandse bodem in kaart gebracht: "We hebben een soort schatkaart gemaakt, met lithium als schat."

"Bij veel boringen komt er informatie vrij over welke stoffen er in het water zitten", legt hij uit. Deze informatie heeft de onderzoeker vervolgens geanalyseerd en daaruit blijkt dat er in Friesland, Limburg en het westelijke gedeelte van de Noordzee hoge concentraties lithium in het grondwater zitten.

Bron: EenVandaag

Relatief makkelijk uit water halen

En dat is goed nieuws, want lithium is een belangrijke stof die voor batterijen nodig is. Bovendien kan dit lithium volgens hem relatief makkelijk uit het water worden gehaald op plekken waar naar aardwarmte wordt geboord als energiebron.

"In het warme water dat omhoog wordt gehaald als energiebron zit lithium opgelost", legt Hussain uit. "Het mooie is dus dat we het winnen van lithium kunnen combineren met de projecten voor aardwarmte. Dan hebben we én schone warmte in plaats van de gasketel én schoon lithium voor elektrische auto's."

'Mogelijk genoeg voor alle elektrische auto's'

Op goede plekken 25 tot 50 milligram lithium per liter water, weet de onderzoeker. Dat is qua grootte vergelijkbaar met 1 tot 2 rijstkorrels. "Dat lijkt misschien weinig, maar het loopt snel op. Het gaat om 5 tot 10 kilogram lithium dat per uur uit het water gehaald kan worden."

Ter vergelijking: voor de batterij in een elektrische auto heb je ongeveer 12 kilogram lithium nodig. "Met 50 tot 100 boorpunten heb je dus mogelijk genoeg om de vraag naar lithium voor nieuwe elektrische auto's in Nederland te dekken", rekent Hussain.

Nog in de kinderschoenen

Een bijkomend voordeel van het winnen van lithium uit grondwater is dat er geen gigantische mijnen voor nodig zijn. "Het is niet te vergelijken met de grote zoutvelden in Chili of andere conventionele mijnbouw", weet Hussain. "De productieplek zou klein zijn, ongeveer even groot als een voetbalveld."

Toch staat het onderzoek naar de winning van lithium uit grondwater nog in de kinderschoenen. "We hebben nog meer gegevens nodig", zegt de onderzoeker. "Op dit moment hebben we pas op enkele plekken in Nederland kunnen meten, dus we moeten ook andere locaties verkennen." Hussain denkt dan ook niet dat er al op korte termijn lithium uit het Nederlandse grondwater zal worden gewonnen.

'Lithium-winning is niet genoeg'

Benjamin Sprecher, industrieel ecoloog aan de TU Delft, noemt het 'verstandig' om meer grondstoffen uit eigen bodem te halen om zo minder afhankelijk te worden van landen die nu veel kritische aardmetalen winnen, zoals China. Maar hij ziet het winnen van lithium uit grondwater niet als dé oplossing: "Het is niet genoeg."

"Ik denk dat we vooral veel netter moeten omgaan met de grondstoffen die onze economie binnenkomen. We gaan echt heel achteloos met onze grondstoffen om", vindt hij. Om die verspilling tegen te gaan, pleit hij daarom voor eisen aan de repareerbaarheid en recycling van producten.

Bron: EenVandaag

Ontwerpen voor reparatie en recycling

Bij het ontwerpen van een product moet volgens hem al worden nagedacht over reparatie en recycling. Volgens Sprecher is wetgeving hiervoor noodzakelijk: "Bedrijven willen natuurlijk gewoon zoveel mogelijk nieuwe producten verkopen. Soms is een product bijvoorbeeld zo ontworpen dat een kliksysteem gelijk afbreekt als je het wil recyclen."

In Frankrijk is er daarom al een zogenoemde repairability index ingevoerd, waarop consumenten kunnen zien hoe repareerbaar een product is. "In Nederland zouden we zoiets ook moeten doen", vindt de industrieel ecoloog. "Ik denk dat je door producten beter te ontwerpen en langer mee te laten gaan met heel weinig moeite 20 tot 30 procent minder grondstoffen kunt gebruiken."

'Explosieve groei lithiumbatterijen'

In het voorstel van de Europese Commissie is ook aandacht voor recycling. Maar waar de mijnbouw naar kritieke grondstoffen van 3 naar 10 procent moet stijgen, lijken de ambities voor recycling minder ambitieus. Zo moet de hoeveelheid gerecycelde grondstoffen van 12 tot 15 procent stijgen. Een gemiste kans, vindt directeur Steef Stadelmaier van IT-recycling: "De hoeveelheid lithiumbatterijen groeit explosief."

Zijn bedrijf haalt lithiumbatterijen op bij bedrijven en slaat deze vervolgens op zodat ze gerecycled kunnen worden. En daar komt een hoop bij kijken: "De batterijen zijn erg brandgevaarlijk. We hebben dan ook een speciale brandveilige container aangeschaft om de batterijen veilig op te kunnen bergen."

Bron: EenVandaag

Nog veel winst te behalen

Het recyclen van de kritieke grondstoffen is nu nog erg duur en technisch complex, maar er valt op dit gebied nog veel winst te behalen. Vooral voor landen als Nederland, die zelf weinig grondstoffen hebben. "Op dit moment is recycling nog niet erg winstgevend", vertelt Stadelmaier. "Maar het is wel erg belangrijk dat bijvoorbeeld een lithiumbatterij gerecycled wordt, want er zitten stoffen in waar je niet politiek afhankelijk van wilt worden."

"Op dit moment doen we vooral aan downcycling", legt Sprecher. Dat houdt in dat de zeldzame grondstoffen niet meer op dezelfde hoogwaardige manier kunnen worden ingezet. Toch blijft Stadelmaier optimistisch: "We zien dat recycling van bijvoorbeeld computers eigenlijk heel succesvol is. Ik heb goede hoop dat het met de lithiumbatterij ook goed gaat komen."

Op meedogenloze wijze beroven criminele bendes nepagenten door het hele land ouderen. Met alleen een telefoon, een script en een vlotte babbel laten ze gedupeerden totaal geruïneerd achter. "Vier jaar cel doet geen recht aan de slachtoffers."

Ze spreken over slachtoffers als 'lekkere dikke vis', moedigen elkaar aan om complete woonplaatsen te ruïneren en willen zoveel mogelijk geld verdienen. De politie heeft verschillende bendes in het vizier die op grote schaal ouderen beroven met nepagenten, zegt cyberspecialist bij de Politie Oost-Nederland Yoanne Spoormans, die onderzoek doet naar het fenomeen.

Babbeltruc

"Het maakt ze niet uit hoeveel schade ze aanrichten", ziet ze. Afgelopen zomer kwam een zaak aan het rollen na een melding van een slachtoffer die gebeld was door nep-politiemensen.

"De mevrouw vertelde dat ze wilden langskomen om waardevolle spullen veilig te stellen, omdat er inbrekers actief zouden zijn in de omgeving", vertelt Spoormans.

Bende opgerold

De vrouw vertrouwde het terecht niet. Het telefoontje werd het startpunt voor de zoektocht naar de personen achter deze belletjes. "Uiteindelijk hebben we bij een nieuw slachtoffer twee nepagenten kunnen onderscheppen."

Tegelijkertijd werd op een andere plek in het land een woning binnengevallen waar mensen op dat moment met het slachtoffer aan de telefoon hingen. De politie wist de hele bende op te rollen.

Telefoon, simkaart en een paar mensen

Ze vermoeden dat de groep misschien wel 50 belletjes per dag pleegde. "En dit is nog maar één groepering die zich hiermee bezighoudt. We weten dat het er veel meer zijn", zegt Spoormans. Op het moment lopen er verschillende onderzoeken naar nepagenten. "Hier zullen uiteindelijk meer aanhoudingen uit volgen."

Criminelen hebben niet veel nodig om dit misdrijf te plegen, schetst de specialist. "Je hebt alleen maar een telefoon, een simkaart en een paar mensen die de spullen ophalen nodig."

Volgens script

De nummers van potentiële slachtoffers worden van internet gehaald. Ze worden geselecteerd op kwetsbaarheid en of ze spullen van waarde hebben, maar: "Ze bellen soms ook gewoon op alfabetische volgorde", vertelt Spoormans.

De rollen binnen de groep zijn strak verdeeld. Iemand belt met het slachtoffer en praat op ze in, vrijwel altijd volgens hetzelfde script. "Er zijn inbrekers actief in uw buurt, we hebben er een paar aangehouden, maar een paar wisten te ontsnappen en we vonden een briefje met adressen en uw adres stond daarop, dus we vrezen dat de inbrekers die nog vrij rondlopen het op u gemunt hebben."

Strakke rolverdeling

Dat roept natuurlijk direct angst op bij mensen, stelt Spoormans. Als er beet is, moet de chauffeur direct op pad. Een coördinator stuurt de bende aan. "Die zorgt ervoor dat de mensen op straat, een chauffeur en een ophaler (degene die naar de deur gaat), weten waar ze moeten zijn, wanneer ze daar moeten zijn en ook wat ze moeten zeggen."

Daders gebruiken vaak de naam van de plaatselijke wijkagent. Dat wordt allemaal onderling afgesproken, net als wat de buit moet zijn. Als de chauffeur onderweg is, moet de beller aan de lijn blijven met het slachtoffer om de telefoonverbinding bezet te houden. Het slachtoffer moet alvast alle waardevolle spullen klaarleggen voor de nepagent.

Tasje vragen

Aan de deur komt soms iemand (gedeeltelijk) in uniform, maar soms ook in normale kleding. Dan zeggen ze bijvoorbeeld voor de recherche te werken, zegt Spoormans.

Eenmaal binnen willen ze ramen en deuren controleren op inbraakbeveiliging, om te kijken of er meer te halen is. "Vervolgens vragen ze dan een tasje aan het slachtoffer om al die spulletjes netjes in te doen en vertrekken ze met de buit."

Misbruik maken van vertrouwen

Deze werkwijze is helaas succesvol. In het afgelopen jaar registreerde de politie in totaal 8.329 incidenten met nepagenten. Dat zijn er vijftien keer meer dan het jaar ervoor. Er werden ruim 350 verdachten aangehouden. "We zien dit jaar dat de aantallen nog absoluut niet aflopen", zegt Spoormans.

Met name ouderen trappen in deze truc, omdat zij veel vertrouwen hebben in de politie, ziet ze. "Dat zorgt ervoor dat je direct al een voet tussen de deur hebt."

Vrijwillig overhandigen

En het is een eenvoudig misdrijf. "Mensen geven vrijwillig hun spullen weg, dus je hoeft er niet eens wapens voor mee te nemen of geweld te gebruiken: mensen doen zelf de deur open en geven al hun spullen aan je mee", ziet Spoormans. "Hoe mooi wil je het hebben als crimineel?"

De nepagenten halen ontzettend veel kostbaarheden op. "We hebben regelmatig mensen die meerdere duizenden euro's overhandigen." En dan gaat het niet alleen om contanten, maar ook om kostbare sieraden. "De oudere generatie heeft natuurlijk ook vaak juwelen, gouden sieraden, waar daders naar op zoek zijn."

Urn van de schoorsteenmantel

In sommige gevallen gaat het ook om spullen die ze gewoon mooi vinden. "We hebben zelfs een geval waarbij ze een urn van de schoorsteenmantel meenamen, gewoon omdat ze die er leuk uit vinden zien."

Het is een koelbloedige, geraffineerde vorm van criminaliteit. "Ik hoor soms mensen zeggen: daar trap je toch niet in? Dat wil ik echt uit de wereld halen, want dat is absoluut niet waar."

Schrijnende situaties

Spoormans noemt de situatie waarin de slachtoffers komen schrijnend. Ze moet denken aan een vrouw waarvan de partner net was overleden. "En dat zo'n oplichter dan zegt: god, wat erg voor u, maar dan zult u nu wel extra bang zijn voor inbrekers."

Er zijn slachtoffers waarbij oplichters met zeep de ringen van hun handen halen. "Het maakt ze niet uit hoeveel schade ze aanrichten", vertelt ze. "Ze zijn alleen maar gericht op snel geld verdienen. En dat zie je ook in de manier waarop ze onderling met elkaar communiceren over dit soort criminaliteit: het is laatdunkend en kleinerend richting slachtoffers, echt verschrikkelijk."

Recht doen aan slachtofferschap

Nepagenten kunnen worden vervolgd voor oplichting. "Daarvoor staat in de basis maximaal vier jaar gevangenisstraf. Dat doet natuurlijk totaal geen recht aan het slachtofferschap wat dit veroorzaakt", vindt Spoormans. "We zouden eigenlijk die slachtoffers ook daarin veel meer genoegdoening willen geven."

Ze vergelijkt nepagenten liever met een woningoverval, waar negen tot twaalf jaar cel voor staat. "We zien ook dat slachtoffers vergelijkbare klachten melden." Om iemand te vervolgen voor een overval is het gebruik van of dreigen met geweld nodig. "En daar is hier geen sprake van, omdat die slachtoffers zo ingepalmd zijn dat ze zelf de spullen vrijwillig afgeven."

Oproep: praat erover en wees alert

Het fenomeen is lastig te bestrijden, vreest Spoormans. "Ik kan niet verbieden dat iemand een telefoon heeft."

De politievrouw wil waarschuwen. "Wees alert en praat hier ook over met je ouders, grootouders of misschien een buurvrouw op leeftijd. Vertel ze dat dit gebeurt en geef ook aan wat ze kunnen doen."

Omgeving beschermen

De politie hoort het graag als iets opvalt in de wijk. "Twee jonge mensen die aan de deur staan bij je seniore buurvrouw: ook voor dit soort situaties mag je 112 bellen als dit ongebruikelijk is."

Ze merkt dat niet iedereen een melding maakt en drukt mensen op het hart dat wel te doen. "Ook als je alleen maar gebeld bent en je zelf al opgehangen hebt. Laat het ons weten. We kunnen je omgeving helpen beschermen door waarschuwingsberichten te versturen."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.