Rekeningrijden: er wordt al jaren over gediscussieerd over de invoering ervan, maar tegelijkertijd is nog veel onduidelijk. EenVandaag vroeg: wat wil jij weten over rekeningrijden? Verkeerseconoom Erik Verhoef geeft antwoord op de 7 meest gestelde vragen.

1. Wat is rekeningrijden nu eigenlijk?

"Rekeningrijden is eigenlijk een oude term die we in eind jaren 90 gebruikten om te praten over 'betalen naar gebruik' (BnG). In plaats van de vaste belasting die je betaalt voor het hebben van een auto, betaal je voor het gebruik ervan. En dat kan op heel veel manieren."

"20 jaar geleden hadden we het over tolpoortjes zoals in Stockholm, met een vast tarief voor als je er doorheen ging. Maar dat hing niet af van hoeveel je hebt gereden. Nu hebben we het over betalen per kilometer., dus je betaalt niet meer voor het bezit van je auto of aanschafbelasting."

"Op dit moment wordt gedacht aan een 'vlakke kilometerheffing', dat tarief hangt niet af van waar en wanneer je rijdt. Maar afgelopen week is er binnen de Kamercommissie wel gesproken over of het niet verstandiger is om wel naar tijd en plaats te differentiëren."

"De manier waarop er nu over gesproken wordt, is ook voor alle wegen. Want als je het alleen op de snelweg doet, gaat iedereen via de B-wegen rijden. En dat is niet verkeersveilig. Dan ga je door dorpen rijden rond schooltijd. Verkeersstromen verleggen is geen goed idee."

2. Waarom wil het kabinet rekeningrijden invoeren?

"De minister heeft eigenlijk twee belangrijke redenen. De eerste is fiscaal. Als je weet dat auto's op fossiele brandstof langzaam verdwijnen, kan je ook geen brandstofaccijnzen meer innen. De VVD is heel lang tegen geweest, maar is nu voor het invoeren van rekeningrijden, omdat er anders problemen komen bij de overheidsfinanciën."

"De tweede factor die daarbij gekomen is, is dat we ons hebben gecommitteerd aan ambitieuze klimaatdoelen. We zien steeds vaker dat de rechter duidelijk maakt dat de overheid zich daar aan moet houden. Daar moet je dus ook naar kijken op het gebied van auto's: minder rijden betekent het verminderen van CO2 en stikstof."

3. Is rekeningrijden 'eerlijker'?

"Ja, dat is een derde argument dat doorklinkt. Wat je je daarbij kunt voorstellen is dat we van veel producten vinden dat het heel normaal is als je meer van iets consumeert, je er meer voor betaalt. Dat kan je voor autogebruik ook zeggen. Waarom betaal je als autobezitter allemaal hetzelfde?"

"Maar dat hangt ook weer af van je politieke visie. De een zal opbrengen dat de belasting die nu geldt oneerlijk is voor een oma die haar auto heel erg weinig gebruikt. Maar een ander zal zeggen dat juist rekeningrijden oneerlijk is voor mensen die voor hun werk veel afstanden afleggen."

"Ministers die bezig zijn met dit onderwerp halen altijd eerlijkheid aan, maar als economen hebben we onderling lang geleden al afgesproken dat we wetenschappelijk gezien niet kunnen zeggen wat eerlijk is. Wij vinden BnG wel een goed idee, omdat je consumenten de prikkel geeft om voorzichtiger om te gaan met consumptie."

"De manier waarop we nu voor de weg betalen, is alsof je in de supermarkt 1 keer per jaar een bedrag neerlegt en daar de rest van het jaar boodschappen voor mag doen. Je hoeft geen slimme econoom te zijn om te zien dat dat leidt tot verspilling. Zo werkt het ook op de weg."

4. Waarom duurt het zo lang om rekeningrijden in te voeren?

"Dat heeft echt te maken met de politieke dynamiek. Politici vinden het een heel moeilijk onderwerp. Er heerst het idee dat er een klein draagvlak voor is in de maatschappij. Maar als je mensen vraagt hoe ze er tegenaan kijken, dan heeft de meerderheid aan dat ze rekeningrijden best eerlijk vinden."

"Politici zijn voorzichtig en bang voor de reacties van degenen die erop achteruit gaan."

5. Hoe wordt alles gemeten en geregistreerd?

"Nu wordt er gezegd dat ze willen kijken naar de kilometerstand. De minister weet dat daarmee gefraudeerd kan worden, dus wordt er gekeken naar technische oplossingen om dat te minimaliseren. Maar als je daarvoor toch al een technisch snufje moet inbouwen, kan je dan ook niet meteen tijd en plaats inbouwen? Dat is de vraag nu."

"Registratie zou puur op kilometerstanden kunnen als het meekan met de apk-keuring. Maar gloednieuwe auto's worden daarvoor niet vaak genoeg gecontroleerd. Een snellere manier is een snufje in de auto, maar hoe zorg je ervoor dat je een goede balans vindt tussen privacy en het kunnen meten? De overheid hoeft namelijk niet alles van iedereen te weten."

"Bij oudere systemen is daar ook al uitgebreid naar gekeken. De informatie kan allemaal binnen de auto blijven, en de tarieven worden dan gewoon geïnd via de dienst die dat moet doen. Het is technisch gezien niet onmogelijk."

6. Wordt het hiermee écht minder druk op de wegen?

"Met alleen een vlakke kilometerheffing kom je er niet. Dus ik verwacht dat tijd en plaats daarin heel belangrijk moeten worden. We hebben in het begin van dit jaar gezien dat de files weer terugkeerden ondanks de stijging van de brandstofprijzen en die betaal je net als een kilometerheffing ook per kilometer. Mensen rijden dan dus alsnog."

"Voor filebestrijding heb je maatregelen nodig voor de plaats en tijd waar de files staan. Dan doe je er echt wat aan. Veel vormen van onderzoek laten ons weten dat als je een automobilist prikkelt, hij kiest voor het verplaatsen van het tijdstip in plaats van een ander vervoersmiddel of minder rijden."

7. Wordt elektrisch rijden ook belast?

"Ja, ook die worden volgens de plannen belast. Maar daar zie je wel een spagaat. Een van de redenen om het nu in te willen voeren is het wegvallen van brandstofaccijnzen, dus elektrische auto's moeten dan ook worden belast."

"Maar we willen ook dat meer mensen elektrisch gaan rijden. Je kan niet én de belastingopbrengsten op peil houden én het elektrisch rijden fiscaal blijven stimuleren. Daar moeten ze een keuze in gaan maken."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."