Wordt het een komeet of een aardbeving?

We zijn nog ruim vier weken af van de eindstreep op zondag 7 mei. En het staat al vast dat er dan iets gaat gebeuren dat nog nooit is vertoond.

Om te beginnen nemen we na één termijn afscheid van een president, Francois Hollande, die wegens totaal gebrek aan populariteit niet eens meer meedoet aan de race. En het ziet er naar uit dat zowel traditioneel links, als traditioneel rechts, de eindstrijd niet zullen halen.

Benoit Hamon werd tegen de verwachting in, kandidaat van de Parti Socialiste, maar loopt inmiddels in de peilingen zelfs achter op de communist Jean-Luc Mélenchon. De kandidaat van de Republikeinen Francois Fillon wordt al de hele campagne achtervolgd door schandalen en schandaaltjes die hij maar niet van zich af kan schudden. Hij wist nog net te voorkomen dat hij op het laatste moment door een andere Republikeinse kandidaat werd vervangen, maar lijkt zijn kansen te hebben vergooid.

En dus lijkt het te gaan tussen twee kandidaten die je allebei outsiders kan noemen. Emmanuel Macron, die als een komeet op het politieke toneel verscheen met een eigen beweging ‘En Marche!’, en Marine Le Pen, de kandidaat van het Front National. Zij lijkt zeker van een plek in de tweede en beslissende ronde. Dat alleen al geeft aan hoeveel sterker haar positie is dan die van vader Jean Marie ooit was. Als zij de eindzege behaalt, is dat een politieke aardverschuiving, die zich in de afgelopen 50 jaar langzaam maar zeker heeft afgetekend.

Pessimistisch volk

De Fransen zijn volgens internationale peilingen het meest pessimistische volk ter wereld. Het land is economisch vastgelopen, met een structurele werkloosheid van meer dan 10 procent en een jeugdwerkloosheid van 25 procent. Het politieke systeem is vastgelopen: de politieke elite uit een zeer kleine toplaag slaagt er al 40 jaar niet in grote hervormingen door te voeren. Frankrijk is het enige Europese land waarvan de ‘klassieke verzorgingsstaat’ uit de jaren zeventig nog niet werd hervormd.  

Het land is ook sociaal-cultureel vastgelopen. De idealen van gelijkheid, vrijheid en broederschap waren ooit een universeel bindmiddel. Maar het land met de grootste moslimpopulatie van Europa is diep verdeeld. (percentage?)

Voorsteden waarin bijna 4 miljoen mensen wonen worden door de rest het land nauwelijks beschouwd als een ‘deel van Frankrijk’. Als gevolg van extreme terreuraanslagen bevindt het land zich sinds 13 november 2015 officieel nog steeds in ‘de noodtoestand’. Een maatregel die juist fundamentele rechten van de burgers opschort.

Outsiders

Met de gevestigde partijen in chaos lijkt de keus nu te gaan tussen twee ‘outsiders’. Met deze twee kandidaten gaat het niet meer tussen links en rechts, maar tussen ‘open en gesloten’.

Marine Le Pen wil weer controle over de grenzen van Frankrijk om ze te sluiten: voor ongewenste vreemdelingen, voor oneerlijke concurrentie, voor goedkope werknemers uit de EU, voor overbodige regels en voor de invloed van de islam.

Achter die gesloten grenzen belooft zij de Fransen behoud van hun systeem, hun tradities en hun (overheids)banen. Haar boodschap slaat aan. Met een scherp politiek instinct weet Le Pen zich op te werpen als de kampioen van iedereen die het moeilijk heeft. En weet ze groepen aan haar partij te binden - immigranten, homo’s, vrouwen - die je 20 jaar geleden nooit in het kamp van het Front National had verwacht.

Emmanuel Macron staat juist voor een open Frankrijk dat binnen Europa wil aanhaken bij de rest van de wereld. Net op tijd maakte hij zich los van zijn politieke beschermheer Hollande en startte in recordtempo een eigen politieke beweging met een programma hij ‘noch links noch rechts’ noemt. 

Zijn Obama-achtige boodschap van verandering zonder al te veel specifieke punten, spreekt Franse kiezers vooralsnog aan. Met hun diepe wantrouwen tegen het hele politieke systeem is alles wat daar van wijkt al snel als een verbetering.  

Met dit ‘nieuwe’ elan lijkt Macron als onafhankelijke kandidaat zonder eigen partij de meeste kans te maken op de tweede ronde. Nog nooit vertoond. Daarmee wordt hij nu ook al als favoriet gezien voor de eindzege, omdat de meeste analisten ervan uit gaan dat in een tweede ronde de meerderheid kiest voor de tegenkandidaat van Marine Le Pen.

Maar de overtuiging van veel ‘weldenkende mensen’ dat het toch echt niet zover kan komen dat ‘het populisme’ wint, is na de Brexit en Trump niet meer zo vast als voorheen. En Frankrijk heeft een traditie als het om gaat om een vastgelopen systeem met een schok omver gooien. De ‘schaamte’ om op het Front National te stemmen lijkt lang niet meer zo'n sterke emotie als in 2002 toen de Fransen massaal Chirac verkozen boven vader Le Pen. En lijkt Macron - met zijn verleden als bankier én politicus - voor de gemiddelde Fransman toch niet wat veel op de vorige president? 

(Halve) finale?

Er staat dus ook voor Europa veel op het spel. Mark Rutte omschreef 2017 als het jaar van de waarheid. Met een kwartfinale, de Nederlandse verkiezingen, een halve finale, de Franse verkiezingen, en de Duitse verkiezingen als finale. Maar soms is de halve finale de echte finale.

Wie zijn de belangrijkste presidentskandidaten? Klik op de afbeelding voor meer info.