De NAM wil niet langer betalen. Nu de gaswinning in Groningen veel eerder is gestopt dan was gepland, vindt het bedrijf dat ook de jaarlijkse betalingen om het winningsgebied er weer bovenop te helpen, eerder kunnen stoppen.

In 2018 werd afgesproken dat de Nederlandse Aardgas Maatschappij (NAM) in totaal 500 miljoen euro zou bijdragen aan de 'verbetering van de economische, sociale en ecologische omstandigheden' in Groningen. Het bedrijf zou 4 jaar lang jaarlijks 75 miljoen euro betalen ter compensatie van leed veroorzaakt door gaswinning. En daarna nog elk jaar 25 miljoen euro tot 2030,

Betaald tot dichtdraaien gaskraan

Vorig jaar heeft de NAM echter maar de helft van dat geld overgemaakt en dit jaar nog helemaal niets. NAM-directeur Martijn van Haaster laat aan de Volkskrant weten dat dit komt doordat de gaskraan in Groningen vroegtijdig is dichtgedraaid.

"De betalingen voor perspectief voor de regio zijn in 2018 gekoppeld aan de winning uit het Groningenveld. Die zou doorlopen tot 2030, maar de winning is per 1 oktober 2023 gestopt", zegt hij tegen de krant. "NAM heeft alle bedragen tot dat moment voldaan, in totaal ruim 343 miljoen."

'Zo kennen we de NAM'

Bewoners en bestuurders zijn woedend op het besluit van de NAM om de compensatiebetalingen stop te zetten. "Wij worden hier wel weer heel verdrietig van", reageert de Groningse gedeputeerde Susan Top.

"Het zou naïef zijn om te zeggen dat ik verbaasd ben, want zo kennen we ze", gaat ze verder. "Maar dat de NAM zich weer op deze manier zo naar buiten laat komen, daar heb ik eigenlijk geen woorden voor."

Herstel duurt lange tijd

Volgens Top suggereert NAM met dit besluit dat door het stoppen van de aardgaswinning, de problemen in de provincie zijn opgelost. "Maar we zijn hier nog lang niet klaar", benadrukt ze.

"Er is hier decennia gas gewonnen en heel veel geld verdiend door de olies", vertelt de gedeputeerde. "Wij zijn echt nog wel een hele tijd bezig om over de hele linie die schade weer opgeruimd te krijgen."

'Volstrekt verkeerd idee'

Daarbij gaat het niet alleen om de fysieke schade die de gaswinning heeft aangericht, maar ook de mentale schade bij de inwoners van het winningsgebied, zegt Top. "Gewoon de hele leefbaarheid van deze provincie."

"De economische schade, daar zijn we echt nog een hele tijd mee bezig", verwacht de provinciebestuurder. "Dus het idee dat op het moment dat die gaskraan dicht is de problemen voorbij zijn, is natuurlijk een volstrekt verkeerd idee."

Perspectief voor jongeren

Ook staatssecretaris Eddie van Marum, die vanuit de landelijke politiek verantwoordelijk is voor de afhandeling van de bevingsschade in Groningen, is niet te spreken over de beslissing van de NAM. Hij noemt het zelfs 'moreel verwerpelijk'.

"Er is in de afgelopen jaren heel veel gebeurd wat het perspectief van heel veel jonge mensen ontnomen heeft, ook oudere mensen natuurlijk, maar vooral onze jongeren", legt hij uit. "We hebben een programma opgezet om dat perspectief weer te bieden en het is zeer teleurstellend dat NAM en haar aandeelhouders dit zo doen."

Afspraken naleven

"Maar wij laten natuurlijk niks gewoon gebeuren", gaat de staatssecretaris verder. Volgens hem zijn er duidelijke afspraken tussen de overheid en de NAM en die moeten worden nageleefd door het bedrijf.

Van Marum spreekt van een 'geschil'. "We hebben een werkvorm afgesproken over hoe we die geschillen benaderen, en we zullen kijken of we ook dit onderdeel van dat geschil kunnen laten zijn."

'Herstel gaat gewoon door'

De landelijke overheid heeft zelf beloofd om de komende 30 jaar 7,5 miljard euro te investeren in Groningen. Maar dit bedrag is gebaseerd op de afspraken die in 2018 met de NAM zijn gemaakt.

De vraag is nu of deze investering van het Rijk nog steeds door kan gaan. Van Marum zegt van wel: "Wat betreft schadeherstel en versterking: dat gaat gewoon door, dat maken we gewoon af", belooft hij.

Uitonderhandelen

"We gaan gewoon verder met de programma's die er lopen en aan de achterkant zullen eventuele geschillen gewoon op de manier uitgevochten worden of uitonderhandeld worden zoals we dat gewend zijn", benadrukt de staatssecretaris.

"Wij gaan vanuit het Rijk kijken hoe wij hier verder mee omgaan", zegt hij tot slot. "Hier hebben we de geëigende procedures voor en die gaan we oppakken."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."