Terwijl er steeds meer aanwijzingen zijn dat het in Kazachstan gecrashte vliegtuig eerst boven Rusland door een raket is geraakt, ontkent het Kremlin. Correspondent Joost Bosman ziet een patroon: "Ze zullen waarschijnlijk eerst Oekraïne de schuld geven."

Een vliegtuig van Azerbaijan Airlines stortte woensdag neer in de buurt van de luchthaven van Aqtau, in het westen van Kazachstan. Het toestel was vroeg in de ochtend opgestegen vanuit de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe en was onderweg naar de stad Grozny in de Russische deelrepubliek Tsjetsjenië. Bij de vliegramp kwamen zeker 38 van de 67 inzittenden om het leven.

Passagiers hoorden knal

De grote vraag is hoe het vliegtuig heeft kunnen neerstorten. Een passagier die de crash overleefde heeft verklaard dat hij een luide knal hoorde toen het toestel probeerde te landen in Grozny. Die explosie zou buiten het vliegtuig zijn geweest waarna een deel van de romp los kwam te zitten. "Ik dacht dat het toestel uit elkaar zou vallen en ik zou sterven."

Ook een andere passagier bevestigt dat er een knal plaatsvond en zegt dat die nog werd gevolgd door een tweede knal. Uiteindelijk vloog het vliegtuig door en stak de Kaspische Zee nog over, waarna het uiteindelijk dus neerstortte bij een noodlanding in Kazachstan.

Beschadigingen op wrak

Het onderzoek naar de ramp is nog in volle gang. Maar op beelden van na de crash zijn beschadigingen op de buitenkant van het vliegtuigwrak te zien die lijken te zijn veroorzaakt door een raketinslag. De Kazachstaanse autoriteiten sluiten in ieder geval niet uit dat het toestel per ongeluk is neergehaald door een Russische raket.

Rusland zegt niet te willen speculeren over de oorzaak van de crash zolang het onderzoek loopt. Maar de Russische luchtvaartautoriteit laat al wel weten dat het vliegtuig van zijn geplande bestemming Grozny zou zijn afgeweken door dikke mist en Oekraïense drones. Het Kremlin rept met geen woord over een mogelijke raketinslag.

'Oude Sovjet-reflex'

Volgens correspondent Joost Bosman past de reactie van Rusland in een bekend patroon. Het ontkennen van betrokkenheid is volgens hem 'toch een beetje de traditie in Rusland'. "Het is een soort oude Sovjet-reflex. Als er iets gebeurt waar jij van beschuldigd wordt, dan ontken je het. En je blijft het ontkennen."

"Ja, dat is toch iets wat er nog altijd in de Russische maatschappij zit", gaat hij verder. "En vergis je niet: Rusland wordt al 25 jaar geleid door Vladimir Poetin, een oud-KGB'er. Die oude Sovjet-mentaliteit is toch iets wat er nog in zit, van: 'We zijn omringd door vijanden en daar moeten we ons tegen verzetten. En als wij iets doen wat niet deugt, dan blijf je het ontkennen.'"

Naar Oekraïne wijzen

De crash in Kazachstan doet hem denken aan de ramp met vlucht MH17, 10 jaar geleden. Toen wees Rusland al snel met de beschuldigende vinger naar Oekraïne. En dat zal nu ook in eerste instantie gebeuren, verwacht hij. "Mogelijk zullen we de komende dagen of weken gaan zien dat Rusland op een of andere manier Oekraïne deze crash in de schoenen gaat schuiven."

Dat gebeurde eerder dit jaar nog na de grote aanslag in een concertzaal Moskou, waarbij 145 mensen werden gedood. "Toen werd er meteen door het Kremlin gezegd: 'Dit is Oekraïne'", weet Bosman nog. Terwijl de aanslag al snel werd opgeëist door terreurgroep IS. Oekraïense betrokkenheid bij de aanslag is bovendien nooit bewezen.

Aanval met drones

Toch zal het bij deze vliegramp voor Rusland moeilijker zijn om naar Oekraïne te wijzen, denkt de correspondent. Oekraïne voerde woensdagochtend weliswaar een drone-aanval uit in het gebied waar het vliegtuig op dat moment vloog, maar het land stelt dat het toestel door de Russische luchtverdediging is neergehaald.

Dat is ook de conclusie die enkele luchtvaartexperts en militaire bloggers in Rusland zelf nu voorzichtig trekken. Bovendien zijn er deze keer ook overlevenden die kunnen vertellen wat er aan boord is gebeurd. Volgens Bosman bestaat dan ook de kans dat de sporen mogelijk al snel richting Rusland zullen wijzen.

Kazachstan en Azerbeidzjan

Maar wat gaat het Kremlin dan doen? "Mocht het zo zijn dat de bewijslast zich ophoopt, dan zal Rustland proberen het onderzoek te traineren en zo lang mogelijk te vertragen, zodat de wereld alweer vergeten is wat er is gebeurd en weer verder gaat", denkt de correspondent.

Omdat het om een Azerbeidzjaans vliegtuig gaat dat onderweg was naar Rusland maar neerstortte in Kazachstan, zijn deze drie landen sowieso betrokken bij het onderzoek naar de crash. Kazachstan en Azerbeidzjan zijn voormalige Sovjet-republieken en daar zal Rusland volgens Bosman gebruik van maken.

'Onder druk zetten'

"Beide landen hebben toch erg goede banden met Rusland en zijn er in zekere mate toch ook nog wel economische gezien afhankelijk van", legt hij uit. De correspondent verwacht dat Rusland Kazachstan, dat het onderzoek leidt, onder druk zal zetten: "Dus dat ze zeggen: 'Zorg ervoor dat uit de rapportage uiteindelijk blijkt dat Rusland hier niet schuldig aan is.'"

Tegelijkertijd moeten Kazachstan en Azerbeidzjan ook aan hun eigen reputaties denken, gaat hij verder. "Zij willen toch wel de onderste steen boven hebben, maar ook de banden met Rusland niet schaden. Dus dat maakt het geopolitiek gezien heel ingewikkeld." Wat de uitkomst ook wordt, de correspondent verwacht dat het onderzoek voor (nog) meer spanningen in de regio zal zorgen.

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."