Gezondere keuzes maken in de supermarkt: daar moet de vernieuwde Nutri-Score bij helpen. Vanaf 1 januari 2024 wordt de score met kleurtjes en letters het officiële voedingslogo van Nederland. Wij vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door lector Voeding en Gezondheid bij HAS Green Academy (voorheen HAS Hogeschool) Annet Roodenburg en door voedingsdeskundige en 'foodfluencer' Leroy van de Ree. Via boeken en online content helpt hij consumenten op weg tussen alle voedingstips- en labels.

1. Wat zegt de Nutri-Score precies over hoe gezond een product is?

De Nutri-Score ziet eruit als een soort stoplicht, van een donkergroene A tot een donkerrode E. De gekleurde letters worden toegekend op basis van de hoeveelheid gezonde en ongezonde bestanddelen in een product. Veel zout, suiker of vet zorgt voor een lage score (een E). Vezels, eiwitten, en weinig suiker of vet zorgen voor een hoge score (een A).

De achterliggende berekening van het voedselkeuzelogo is ooit bedacht in Engeland en later verder uitgedacht in Frankrijk. Het is bedacht om consumenten gemakkelijker gezonde keuzes te laten maken. Toch zegt de score weinig over hoe gezond een product is, volgens Leroy van de Ree.

"Je denkt al snel dat een A of een B gezond is, maar zo'n letter zegt alleen dat een product beter scoort op het model van de Nutri-Score binnen een productgroep. Zo kan het gebeuren dat een kant-en-klaarpizza een A heeft en een vers stuk zalm een D."

Hij licht toe: "In zalm zitten veel vetten, en daarom krijgt het een D. Maar volgens het Voedingscentrum zijn dit 'goede' vetten en is zalm dus juist gezond."

Andere kritiekpunten: de score laat micronutriënten (vitaminen en mineralen) volledig buiten beschouwing, en houdt geen rekening met de hoeveelheid die mensen van het product nuttigen. "De score is op basis van 100 gram of milliliter, maar terwijl je van frisdrank misschien wel 100 milliliter per keer drinkt, gebruik je geen 100 milliliter olijfolie."

Bron: EenVandaag

2. Waarom is in eerste instantie gekozen voor een relatieve score ten opzichte van vergelijkbare producten?

Eigenlijk klopt de vraag niet helemaal, zegt voedingsdeskundige Annet Roodenburg. "De score komt tot stand na een berekening en die berekening is voor alle producten hetzelfde. Er wordt - op een paar uitzonderingen na - geen onderscheid gemaakt tussen productgroepen: voor diepvriespizza's geldt dezelfde berekening als voor groenten in blik."

"Maar de score wordt daarna wel omgezet in een combinatie van een letter en een kleur, en die combinatie geeft aan welk product binnen een bepaalde productgroep gezonder is dan andere." Roodenburg vindt dat ook wel logisch. "Mensen twijfelen tussen producten binnen dezelfde groep. Je gaat niet van de koekjes naar de appels, maar twijfelt tussen de verschillende soorten koekjes."

3. Wat maakte het vernieuwen van de score moeilijk?

Dat duurde even, onder andere door COVID, zegt Roodenburg: "In november 2019 waren de plannen al gemaakt, maar toen kwam opeens COVID en had het ministerie van Volksgezondheid belangrijkere zaken te doen."

Wat ook meespeelt: "De Fransen, zelfbenoemde eigenaars van de score, hadden een mandaat neergelegd bij de internationale commissie die de score wilde gaan vernieuwen. Er mocht niet zoveel gesleuteld worden aan de fundamenten van het scoresysteem. Met dat mandaat beperkten ze de mogelijkheden voor de commissie om de score te verbeteren."

Toch is het volgens Roodenburg 'best knap' wat de commissie heeft gedaan, "alleen een paar perverse prikkels zijn helaas niet uit de berekening gehaald."

Bron: EenVandaag

4. Hoe wordt de berekening van de score gecontroleerd en door wie?

Een probleem met de Nutri-Score is dat fabrikanten een product kunnen innoveren zodat het een betere score krijgt, zonder dat ze het product direct gezonder maken, zegt Roodenburg. "Een fabrikant hoopt vooral zijn product beter te kunnen verkopen als het een A heeft, en heeft niet altijd de intentie om het gezonder te maken. Ze kan daarom bijvoorbeeld vezels of eiwitten toevoegen zodat het een A krijgt, in plaats van het ongezonde zout of suiker eruit te halen."

Op dit moment zijn er nog geen afspraken gemaakt over controle op de fabrikanten. "Maar ik vermoed dat die er wel gaat komen", zegt Roodenburg. "Het lijkt me logisch dat in opdracht van het VWS steekproeven uitgevoerd gaan worden. Je kunt moeilijk alles van tevoren checken, maar als er producten zijn met een gekleurde letter waar consumenten vraagtekens bij plaatsen, zal dat wel onderzocht worden."

5. Levert het iets op? Maakt de consument echt bewustere keuzes door deze score?

80 procent van wat er in de supermarkt ligt, is op basis van de Schijf van Vijf ongezond te noemen, weet Van de Ree. "Het is voor heel veel mensen echt moeilijk om te zoeken naar die 20 procent gezonde producten. Het maken van een ongezonde keuze is veel makkelijker."

"Onderzoek heeft laten zien dat voedingslabels zoals de Nutri-Score consumenten wel kunnen stimuleren tot gezondere keuzes, maar er is een groot verschil tussen wat mensen in vragenlijsten aangeven te (zullen) doen en wat ze daadwerkelijk doen. Uit een onderzoek in Frankrijk met vier verschillende logo's bleek wel dat de Nutri-Score leidde tot het meest gezonde boodschappenmandje, maar het effect was 17 keer kleiner dan wat bleek uit de vragenlijsten."

Roodenburg denkt daarom dat het label vooral een stimulans is voor producenten om gezondere producten te ontwikkelen. "Uit onderzoek in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid onder de industrie bleek dat voedsellogo's de meest belangrijke stimulans zouden zijn om producten te gaan verbeteren. Fabrikanten willen natuurlijk een hoge Nutri-Score, want dat verkoopt beter."

Toch moet je niet denken dat één logo de hele wereld gaat verbeteren, zeggen Roodenburg en Van de Ree. Er moet veel meer worden gedaan, vinden zij: een gezonder aanbod in de supermarkten, een suikertaks, een btw-verlaging op groente en fruit, een halt op kinderreclames, et cetera. "Zolang dit soort maatregelen uitblijven, blijven we dweilen met de kraan open", zegt Roodenburg.

6. Wat heb je aan een nieuw label als dit niet verplicht wordt?

De Nutri-Score is een vrijwillig logo, maar uiteindelijk is het de bedoeling dat alle Europese landen het logo gaan gebruiken. Voedingsdeskundige en 'foodfluencer' Leroy van de Ree vindt het gek dat het label niet wettelijk verplicht is.

"Het is verwarrend voor consumenten dat dit ons officiële keuzelogo wordt, maar dat het niet verplicht wordt voor fabrikanten om het te gebruiken. Zo krijg je producten met en zonder het logo."

Toch ziet hij ook een kleine goede regel: "Als fabrikant mag je niet selectief zijn in de producten waarvan je de score berekent. Je mag niet alleen op je gezonde producten een A plakken en dan voor de minder gezonde producten geen score berekenen."

Tegelijkertijd kan een grote multinational als Unilever wel besluiten om onderscheid te maken tussen merken, waarschuwt Roodenburg. "Dat het bij het ene merk wel de Nutri-Score berekent voor producten, en bij het andere merk niet."

Soms laat je een product in de winkel liggen. Niet om de prijs, maar uit protest tegen het bedrijf of land erachter. Nu Trump importheffingen oplegt, merken we in de chat discussie over Amerikaanse producten. We beantwoorden jullie vragen over boycots.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar Internationale Economie Harry Garretsen (Rijksuniversiteit Groningen) en historicus Maartje Janse (Universiteit Leiden).

1. Heeft het nut als ik als consument producten niet meer koop?

"Ja, een spontane consumentenboycot kan bedrijven of landen wel degelijk raken: in reputatie en in de portemonnee", begint hoogleraar Garretsen. "Je ziet dat nu bijvoorbeeld gebeuren met Tesla. Omdat sommige consumenten het niet eens zijn met het gedachtegoed van Elon Musk, keldert de verkoop van Tesla-auto's in Europa."

"Consumenten hebben een bijzonder soort macht", antwoordt historicus Janse. "Als individuele consument heb je niet zoveel invloed, maar als collectief wel. Zeker wanneer een overtuiging om producten niet te kopen breed gedeeld wordt, in Europa of zelfs wereldwijd."

Het idee achter een boycot is simpel, vervolgt ze: "Als wij samen onze krachten bundelen door dit product niet meer kopen, dan kan het bedrijf of land daar zoveel last van hebben dat ze hun strategie wijzigen. Het is een manier om invloed proberen te krijgen op beleid. En de geschiedenis laat zien dat dit kan slagen."

Janse doet als historicus onderzoek naar protesten, waaronder boycots. Ze wijst op het oudste voorbeeld dat bekend is van een grootschalige boycot. "In 1791 besloten een half miljoen Britten geen suiker meer te kopen die afkomstig was van plantages waar tot slaaf gemaakten onder dwang werkten. Mensen realiseerden zich: 'Als ik suiker koop die in zulke omstandigheden is geproduceerd, ben ik medeverantwoordelijk.' Het parlement wilde niet luisteren, dus namen burgers zelf het initiatief," vertelt ze. "Het was best een succesvolle actie: de verkoop van deze suiker daalde met een derde."

2. Hoeveel consumenten moeten een product boycotten voordat die zinvol is?

"In hoeverre een bedrijf of land precies geraakt wordt, hangt af van het type boycot", zegt econoom Garretsen. "In principe is een boycot een actie vanuit consumenten die het niet eens zijn met beleid, en daarover zeggen: 'Dit willen we niet meer.' Als zij besluiten producten niet meer te kopen, kan dit bedrijven of landen zeker raken."

"Daarvoor is het niet per se nodig dat miljoenen mensen stoppen met het kopen van een bepaald product", zegt hij. "Vaak blijken lagere percentages al genoeg. Net als bij protesten en demonstraties, kunnen kleinere groepen al iets in beweging zetten."

"Een kleinere groep kan de reputatie van een bedrijf of land al beïnvloeden", verklaart de hoogleraar. "Social media spelen hierin natuurlijk een rol. Daar verspreiden acties zich snel. Zelfs wanneer de omzet van een bedrijf nog niet gekelderd is, kan een bedrijf dan toch al angst voelen voor imagoschade. Het voelt zich aangesproken of genoodzaakt om beleid te veranderen, zeker wanneer het bedrijf veel concurrentie heeft."

Toch is een boycot nog effectiever als die niet alleen gebaseerd is op de vrijwilligheid van consumenten, maar ook formeel via politiek en wetgeving wordt afgedwongen, legt Garretsen uit. "Wanneer een overheid zegt: dit product mag het hele land niet meer in. Dat gebeurt bijvoorbeeld met Russische producten. Daar trekt de overheid een grens in hoe we met die producten omgaan. En is er in feite een formele boycot."

3. Is een boycot niet gewoon om jezelf beter te voelen?

"Consumenten boycotten inderdaad omdat ze zich daar beter bij voelen. Als je iets doet waarvan jij denkt dat het zin heeft, dan voel je je daar goed over", zegt Janse. Maar dit vindt ze geen reden om boycots af te schrijven. Integendeel.

"Het is wat simplistisch enkel te kijken naar het directe effect van een boycot op beleid. Want het heeft ook een grote waarde voor individuen en groepen, en die is ook belangrijk. In plaats van je machteloos te voelen, heb je het idee dat je gedrag ertoe doet."

"Een boycot gaat ook over ergens voor staan, laten zien wat je waarden zijn. Het is een expressie van wie jij als consument wil zijn", licht ze toe. "Ook kan het het groepsgevoel versterken. Een beweging om meer Europees te kopen, versterkt bijvoorbeeld niet alleen de economie, maar versterkt ook het Europese wij-gevoel."

4. Hoe moeilijk of makkelijk is het om een volledige boycot van de Verenigde Staten te realiseren?

Een volledige boycot lijkt Garretsen moeilijk te realiseren. "Oproepen om te boycotten richten zich vaak op de typisch Amerikaanse producten, zoals whiskey. Maar er zijn natuurlijk heel veel dingen die we uit de Verenigde Staten halen. Bijvoorbeeld halffabrikaten die in producten verwerkt zijn, of diensten van Google of Apple. Een volledige boycot zou ook daarover moeten gaan, maar dat wordt al snel ingewikkelder. En dan rijst de vraag of we dat wel willen."

"Een volledige boycot is bovendien niet alleen economisch, maar gaat ook over sport en cultuur", zegt Janse. Ze geeft het voorbeeld van de anti-apartheidboycots van Zuid-Afrika in de jaren 70 en 80. "Dat waren niet alleen economische acties om bijvoorbeeld geen Zuid-Afrikaanse sinaasappelen meer te consumeren."

Al vanaf 1964 mocht Zuid-Afrika niet meer meedoen aan de Olympische Spelen. "Later drongen de Verenigde Naties erop aan om alle culturele en sportieve banden met het land te verbreken. Artiesten traden er niet meer op."

"Je ziet dat er nu ook zo'n oproep tot culturele boycot is tegen Israël. Mensen zeggen: ook daar is een apartheidsregime aan het ontstaan. Universiteiten moeten niet meer met het land samenwerken. Het land moet niet meer mee mogen doen aan het Songfestival. Dit gaat dus ook verder dan het niet meer kopen van Israëlische producten."

"Ik zie Amerika nog niet zo snel in die hoek van Zuid-Afrika en Israël belanden", vervolgt ze. "Maar Amerika is zichzelf wel aan het isoleren. En de vraag is of dit ook invloed gaat hebben op culturele uitwisseling. Je hoort bijvoorbeeld al wel van mensen dat ze niet meer naar Amerika op vakantie willen gaan. Dat is ook een vorm van boycot."

5. Gaan winkels aangeven uit welke landen producten komen, bijvoorbeeld met stickers?

"Traditioneel is een boycot gericht op een product of bedrijf. Maar je ziet ook dat een boycot breder gericht kan zijn op een land: er wordt dan wel een product gekozen, maar het is eigenlijk niet om dat specifieke product te doen. Dat product staat symbool voor iets groters." Dit zie je nu met Amerikaanse producten gebeuren, volgens Garretsen.

"Het is consumenten niet per se te doen om bijvoorbeeld Amerikaanse whiskey, of McDonalds, maar dit soort producten of bedrijven symboliseren hun opvatting over waar Amerika onder Trump mee bezig is", zegt hij. "Consumenten willen een signaal afgeven tégen Trump: 'Er zijn grenzen, we pikken niet alles.'", zegt Janse hierover.

Er zijn landen waar labels op producten worden geplakt om hun herkomst aan te geven. Zo heeft Denemarken stickers die wijzen op Europese herkomst, en wordt in Canada opgeroepen om Canadian First - producten gemaakt in Canada - te kopen. "Dit zijn eigenlijk voorbeelden van een soort omgekeerde boycots, om producten uit eigen regio te kopen."

Een meerderheid van de deelnemers aan het Opiniepanel-onderzoek wil dat Nederlandse supermarkten labels plakken op Europese producten. Twee derde van de deelnemers (68 procent) lijkt dat een goed idee.

Supermarktbranche: 'Consument moet weloverwogen kunnen kiezen'

Vermelding van het land van herkomst is niet op elk product verplicht. Volgens Europese en Nederlandse regels moet de herkomst op het etiket staan in een paar situaties, bijvoorbeeld bij onbewerkt vlees, eieren, vis en zeevruchten, groente en fruit, olijfolie en honing. Ook geldt deze verplichting wanneer het ontbreken van herkomstinformatie de consument kan misleiden, bijvoorbeeld bij producten met geografische aanduidingen zoals vlaggen.

Volgens supermarktbranchevereniging Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) moeten consumenten 'weloverwogen kunnen kiezen welk product met welke herkomst zij kopen. Het juist en volledig etiketteren van producten is daarom van belang'.

Het CBL laat weten dat supermarkten zelf verantwoordelijk zijn voor de juiste etikettering van huismerkproducten. Bij A-merken ligt die verantwoordelijkheid bij de fabrikant. Het CBL heeft verder geen informatie over individuele assortimentskeuzes en voorkeuren van consumenten in het koopgedrag wat betreft herkomst van producten.

6. Hoe raakt een boycot een land anders dan tegenheffingen?

"Importheffingen zijn minder moreel geladen dan een boycot", zegt Garretsen. "Die hoeven niet per se iets goeds of fouts te betekenen. Landen kunnen gewoon blijven handelen. Alleen maakt een van de twee, of beide, het duurder. Het is van een andere orde wanneer een land zegt: 'Ik wil jouw producten helemaal niet meer.'"

"De laatste stand van zaken is dat het voor Europa misschien toch lijkt mee te vallen met de Amerikaanse importheffingen. Maar wat Amerika en China nu onderling doen - steeds hogere en hogere importheffingen - gaat op den duur in de praktijk over in een boycot. Dan kunnen Chinese producten niet meer naar Amerika geëxporteerd worden, en Amerikaanse producten niet meer naar China. Als dat doorgaat, escaleert een handelsoorlog in een handelsboycot."

"De impact van boycotacties tegen Amerika lijkt op de korte termijn misschien gering", zegt Janse. "Maar als je het bredere plaatje bekijkt, dan besef je dat een boycot onderdeel is van het grotere fenomeen dat een land z'n status verliest. Amerika verliest een deel van de invloedsfeer die het na de Tweede Wereldoorlog heeft gekregen. En mensen zien Amerika niet langer vanzelfsprekend als een betrouwbaar land."