Wat te doen met de speurende burger?

Pedofielen ontmaskeren via YouTube, zakkenrollers spotten in Amsterdam; burgers helpen de politie een handje in de opsporing. Waar het bij de één gewaardeerd wordt, krijgen anderen het advies te stoppen. Dat is dubbelzinnig, zeggen deskundigen. Opsporingsdiensten moeten duidelijkheid geven over de kaders.

Het Openbaar Ministerie adviseerde onlangs de makers van het YouTube kanaal Betrapt te stoppen met hun activiteiten. De Gelderse vriendengroep achter het account spoorde naar eigen zeggen ‘pedofielen op’ en ‘ontmaskerden ze’ met beroep op het verbod op grooming, artikel 248e uit het wetboek van strafrecht.

Boevenvangen op YouTube

Ze plaatsten drie video’s op YouTube, geïnspireerd door misdaadjournalist Alberto Stegeman, die flink in de publiciteit kwamen. Te zien is hoe er door een volwassen man contact wordt gelegd met een minderjarige jongen met als doel een seksafspraak te maken. De daadwerkelijke ontmoeting wordt gefilmd, de man geconfronteerd met zijn actie. Het heeft ertoe geleid dat een man zichzelf meldde bij de politie. 

Politie en justitie hebben de makers van het kanaal gevraagd het materiaal te overhandigen voor onderzoek. Niet alleen het handelen van de vermeende pedofielen maar ook die van de vriendengroep wordt nu onderzocht op mogelijke strafbaarheid.

Het YouTube-kanaal van de vriendengroep uit Apeldoorn is niet de eerste die criminelen wil ontmaskeren. Ook Jaime van Gastel, winkelier uit Almere, plaatst wekelijks filmpjes op zijn YouTube-kanaal Boevenspotter. Jaime ‘spot’ zakkenrollers en winkeldieven. Heeft hij er één in het vizier, dan waarschuwt hij de politie of komt hij zelf in actie en pleegt hij een burgerarrest.

In tegenstelling tot wat het OM Oost Nederland vindt van de Apeldoornse jongeren, is de politie in Amsterdam blij met de activiteit van Van Gastel. “Hij luistert goed, ook als wij zeggen wanneer iets of iemand niet in beeld mag”, zegt de woordvoerder. Over de filmpjes op het YouTube-kanaal zegt de politie dat Jaime ‘op de openbare weg staat’ en niets doet wat niet mag. Ze zien hem als een journalist, ‘maar niet één op de traditionele manier’.

Amateurpolitiestaat

Een onduidelijk standpunt, zegt advocaat Sydney Smeets van Spong advocaten. Hij stond in het verleden een man bij die door de zogenaamde ‘lokpuber’ van politie in de val was gelokt. Hij vindt het YouTube-kanaal Betrapt te ver gaat. Ook universitair docent en onderzoeker op het gebied van onderzoeksinformatie, Sven Brinkhoff, noemt het kanaal ‘op het randje’. 

Op heterdaad iemand arresteren mag, de vraag is of de mannen een delict aan het creëren zijn. Beiden stellen dat het dubbelzinnig is dat er bij de een wordt samengewerkt met de politie en de ander geadviseerd wordt te stoppen. Een richtlijn zou mogelijk uitkomst kunnen bieden.

In 2008 sprak oud-topman van het Openbaar Ministerie, Harm Brouwer, zijn zorgen uit over de ‘YouTube-isering’ van het strafrecht waarin “(...) iedere hele of halve verdachtmaking klakkeloos op het net wordt gezet”. In de lezing spreekt hij uit een voorstander te zijn van burgerparticipatie, maar ziet "een keerzijde aan deze blinkende medaille”. Brouwer stelde destijds te willen waken dat Nederland geen ‘amateurpolitiestaat’ wordt. Of ze er nog zo over denken, wil het Openbaar Ministerie niet kwijt. 

In EenVandaag: moeten opsporingsinstanties een standpunt innemen als het gaat om dit soort speurende burgers? We spreken met Sven Brinkhoff van de Radboud Universiteit Nijmegen, de makers achter het YouTube kanaal Betrapt, zakkenrollerdeskundige Jaime van Gastel van het kanaal Boevenspotter en de politie Amsterdam. Op Radio 1 ook een gesprek met advocaat Sidney Smeets over hoe ver je mag gaan als burger om boeven te helpen vangen.