Overeenkomsten met landen om afgewezen asielzoekers terug te nemen hebben nauwelijks effect. Dat blijkt uit nieuw onderzoek. Oud-ambassadeur Ed Kroonenburg en Volt-Kamerlid Marieke Koekkoek kijken hier absoluut niet van op.

De afgewezen asielzoekers, de zogeheten 'veiligelanders', hebben geen reispapieren meer of willen die niet laten zien. Het land waar ze oorspronkelijk vandaan komen wil ze vaak niet meer opnemen.

'Je ontkomt niet aan afspraken'

Onderzoek naar de effecten van de afspraken tussen landen is gedaan door het WODC, het kennisinstituut van het ministerie van Justitie en Veiligheid. WODC-onderzoeker en hoogleraar migratie Arjen Leerkes pleit onder andere in de Volkskrant voor 'meer realisme' bij de politiek. Volgens Leerkes werkt een directe afspraak tussen twee afzonderlijke landen beter dan een afspraak tussen een groep EU-lidstaten en een enkel land.

"Je hebt hoe dan ook bilaterale afspraken nodig", zegt voormalig topdiplomaat Ed Kroonenburg. "Dus afspraken tussen het ene en andere land. Daar ontkom je niet aan."

Samen optrekken

Maar daarnaast kan je met andere EU-landen samen optrekken, meent hij. "Zolang er geen Europees asielbeleid is, kan je wel gebruik maken van de druk die je vanuit de EU op een bepaald land kan uitoefenen. Probleem is wel dat niet alle belangen van Europese landen parallel lopen. Het is heel moeilijk om bepaalde landen op een lijn te krijgen. Elk land heeft immers vaak zijn eigen belangen te verhapstukken."

Volt-Kamerlid Koekkoek zit op dezelfde lijn. "De bevindingen van dit WODC-onderzoek verbazen me absoluut niet. Deze problematiek is al veel langer bekend. Het huidige beleid van terugsturen werkt niet."

Bekijk ook

Motie VVD-Kamerlid Brekelmans

Het standpunt van Volt komt niet uit de lucht vallen. Dit voorjaar gaf vrijwel de gehele Tweede Kamer te kennen wel hel te zien in gezamenlijke overeenkomsten als belangrijke oplossing om afgewezen asielzoekers weer terug te nemen. Zo stemden alle partijen in april voor een motie van het VVD-Kamerlid Ruben Brekelmans waarin het kabinet werd opgeroepen 'zo veel mogelijk samen te werken met andere Europese landen'.

Met uitzondering van Denk en Volt. En daar had Volt genoeg reden toe, legt Volt-parlementariër Koekkoet uit. "Allereerst stemden wij tegen deze motie-Brekelmans omdat deze gezamenlijke aanpak niet werkt. Als je op Europees niveau deze problematiek wil aanpakken, dan moet je ook echt een integraal gezamenlijk migratiebeleid hebben."

Marokko

Koekkoek: "Je kan niet een nationaal migratiebeleid voeren en dan vervolgens proberen via Europa voordelen af te spreken met die landen van herkomst. Die afspraken werken niet omdat ze niet ingaan op de noden van mensen uit de betreffende landen van herkomst. Nederland kan dat nu doen 'quid pro quo' ofwel een tegenprestatie te vragen maar die bevoegdheid heeft de EU dus niet."

Begin deze maand werd bekend dat Nederland binnenkort weer Marokkanen van wie de asielaanvraag is afgewezen, kan terugsturen naar Marokko. De relatie tussen Nederland en Marokko is volgens staatssecretaris Van der Burg van Asiel sinds kort sterk verbeterd. Zo heeft Marokko blijk gegeven van een meer meegaande houding. Dit jaar heeft het land reisdocumenten afgegeven voor een hier aantal afgewezen asielzoekers.

Uitgelegd: wie zitten er in Ter Apel?

Onderhandelen

Maar of deze 'asieldeal' met Marokko helemaal zuivere koffie is, valt nog te bezien. Want zit aan deze asieldeal niet de bijsluiter dat Nederland richting Marokko op het gebied van mensenrechten een oogje dichtknijpt? "Je moet altijd pragmatisch te werk gaan zonder je principes overboord te gooien. Ik ken verder de precieze inhoud van de afspraken met Marokko niet", reageert voormalig ambassadeur Kroonenberg. "Maar ik durf te betwijfelen dat Nederland hiermee het recht heeft verspeeld om Marokko voortaan niet meer aan te spreken op de naleving van mensenrechten."

Om eraan toe te voegen: "Je moet in het diplomatenverkeer wat te onderhandelen hebben. Landen van herkomst nemen afgewezen asielzoekers niet terug omdat je ze dat vriendelijk vraagt. Er moet wel iets tegenover staan."

Helpen faciliteren

Een kwestie van diplomatiek druk zetten in combinatie met het helpen zoeken naar oplossingen, stelt Kroonenberg. "Je kan ook met landen uitonderhandelen dat je ze helpt met het faciliteren van het terugnemen van de hier afgewezen asielzoekers.

Daarmee doelt Kroonenberg op de asielopvang-deal die de EU met Turkije afsloot in 2015. "Toen hebben we drie miljard euro beschikbaar gesteld om in Turkije gestrande vluchtelingen daar te houden. In die termen zou je moeten denken richting landen van herkomst die hier afgewezen asielzoekers terug nemen."

Bekijk ook

Nederland kan leren van Duitsland

Ondertussen heeft hoogleraar migratie en WODC-onderzoeker Leerkes een praktische oplossing van alle problemen van uitgeprocedeerde asielzoekers: Nederland kan leren van bijvoorbeeld Duitsland. "Afgewezen asielzoekers die niet terug kunnen, komen daar in sommige gevallen in aanmerking voor een leer-werktraject", zegt Leerkes in de Volkskrant.

"Dat leidt veelal tot goed gekwalificeerd werk." Ook voor werkgevers zou dat interessant zijn, zegt Leerkes.

Mensen krijgen bepaalde vaardigheid

Volt-Kamerlid Koekkoek schaart zich achter dit plan van Leerkes. "Dit spreekt ons zeker aan. Vanuit de Europese commissie is begin dit jaar het voorstel om veel mensen buiten de EU aan te trekken, omdat er nu eenmaal een groot tekort is aan arbeidskrachten in Europa."

"En tegelijkertijd heb je hier mensen die hier niet mogen werken maar dat wel willen en sowieso niet terug willen naar hun land van herkomst. Je kan ook voorwaarden verbinden aan hun verblijf, dat ze hier tijdelijk aan de slag kunnen. Maar dan stuur je mensen terug met een bepaalde vaardigheid."

Bekijk ook

'Chaotisch plan'

Kroonenburg ziet juist niets in het Duitse model van een leer-werk traject. "Dit is een tamelijke chaotisch plan om aan de sterkte behoefte van arbeidskrachten binnen Europa te voldoen. In feite moedig je daarmee de komst van mensen aan die niet eens weten of ze hier überhaupt mogen blijven maar je laat ze wel in de veronderstelling dat ze wel kans maken op een verblijf als er goed naar hun situatie wordt gekeken. Daarmee vergroot je dit deel van ons asielprobleem alleen maar."

Kroonenburg benadrukt tot slot: "Je zou eigenlijk veel eerder in de asielprocedure het onderscheid moeten maken tussen 'veiligelanders' en kansrijke asielzoekers. Je moet dus veel eerder de veiligelanders kunnen terugsturen. Daar komt nog bij dat de asielzoekers minimaal via een vellig land binnen Europa zijn doorgereisd naar ons land. Op basis van dat gegeven moet Nederland gewoon kunnen zeggen: sorry, maar we nemen deze mensen hier niet op."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.