Vandaag stappen de Britten dan echt uit de Europese Unie. Wat verliest de EU nu deze ‘mopperende oude oom’ vertrekt? Of is het misschien maar beter zo? We vragen het journalist en schrijver Geert Mak en Europa-correspondent Caroline de Gruyter.

Eindelijk brexitdag. Hierna hoeven we het dus nooit meer over brexit te hebben?

"Deze dag voelt als mosterd na de maaltijd omdat we al zo klaar met brexit zijn, maar tegelijkertijd is er nog helemaal niets gebeurd," zegt Caroline de Gruyter. "Tot nu toe is het alleen nog maar over de scheiding gegaan. De échte brexit-onderhandelingen over de toekomstige handelsrelatie, die moeten nog beginnen."

info

Caroline de Gruyter is Europa-correspondent voor NRC. Ze beschrijft het continent al twintig jaar en schrijft ook achtergrondartikelen over Europese politieke ontwikkelingen voor de internationale denktank Carnegie Europe.

Schrijver en journalist Geert Mak publiceert in 2004 het boek In Europa, over de geschiedenis van Europa in de 20e eeuw. In 2007 verfilmt de VPRO het boek in een gelijknamige televisieserie. In 2019 verschijnt het vervolg: Grote verwachtingen, waarin Mak de Europese geschiedenis in de eerste twee decennia van de 21e eeuw beschrijft.

Na het referendum in 2016 was er angst dat meer landen het Britse voorbeeld zouden volgen. Vreest de EU nog steeds voor zo'n 'domino-effect'?

"Marine Le Pen flirtte een aantal jaren geleden in Frankrijk inderdaad met een frexit, in Nederland werd door sommigen gepleit voor een nexit en de FPÖ in Oostenrijk wilde een referendum organiseren over het lidmaatschap. Maar al die stemmen horen we niet meer," zegt De Gruyter.

Volgens Geert Mak heeft door het brexit-proces iedereen gezien hoe verknoopt de EU-landen zijn. "De prijs van breken met de EU is zo hoog, dat het niet meer populair is om voor een exit te pleiten. De gedachte is nu: je kunt wel kritiek hebben op de EU, maar je moet hem van binnenuit veranderen", vertelt Mak.

Volgens Geert Mak is de manier waarop de EU de brexit heeft aangepakt een gemiste kans.

Kan de brexit de EU ook versterken?

"Brexit is een harde klap voor de EU, en dat blijft het", vindt Mak. "Het Verenigd Koninkrijk nam vaak de rol aan van de mopperende oude oom die vervelende dingen zegt, maar daarmee hield het de EU wel een belangrijke spiegel voor. En met het VK verliezen we een forse economische en militaire macht."

De schrijver vindt het brexit-proces een gemiste kans voor de EU. "We hadden brexit aan kunnen grijpen om een voorbeeld te stellen. Kan een land uit de EU stappen, en is er daarna een flexibeler samenwerkingsverband mogelijk? Er zijn meer landen waarmee het lastig ligt binnen de EU: Polen als het gaat om gedeelde waarden, met Italië zijn er grote problemen in de eurozone. Misschien gaat het die kant uiteindelijk alsnog wel op," denkt Mak. "Een kern-EU met een aantal landen daaromheen die in een flexibeler verband met ons optrekken. Als dat het gevolg is kan brexit uiteindelijk toch nog een positieve draai krijgen voor de EU."

Kunnen we zeggen dat het misschien maar beter is dat de Britten uit de EU stappen?

"Het wordt niet eenvoudig. Ik sluit niet uit dat de Britten ons keihard gaan beconcurreren, dat het Verenigd Koninkrijk een soort Singapore aan de Theems wordt," zegt De Gruyter. "Maar mentaal gesproken drijven de Britten al heel lang bij ons vandaan. Dat begon al in 1992 toen het Verdrag van Maastricht werd gesloten. Daar werden de basis voor de euro en een meer politieke unie gelegd en de Britten waren het daar helemaal niet mee eens. Dit is ons Europa niet, dachten de Britten toen al."

De Gruyter zag toen ze verslaggever was in Brussel al hoe de Britten aan het uitchecken waren. "Ik heb de eurocrisis en de migratiecrisis gecoverd en de Britten zaten er steeds maar een beetje bij. Het waren niet hun crises. Het indrukwekkende Britse opleidingsprogramma voor ambtenaren die naar Brussel werden gestuurd, werd 10 jaar geleden al afgeschaald."

Nederland trok binnen de EU vaak samen met de Britten op, wat betekent hun vertrek voor ons?

"Nederland doet altijd alsof we enorm close met de Britten zijn, en dat zijn we qua spirit ook, maar we staan heel anders in de EU. Het Verenigd Koninkrijk deed met allerlei zaken niet mee, terwijl Nederland binnen de EU misschien wel het land is dat het meest overal aan meedoet," zegt De Gruyter.

"We zijn de schok van de brexit al te boven," denkt ze. "De schok vond voor Nederland al plaats vóór het referendum in 2016. Nederland heeft op allerlei manieren geprobeerd de Britten binnenboord te houden. Maar nu het zover is, is de gedachte: wij blijven op het continent en Duitsland is onze grootste handelspartner. Dus wij zijn allang weer onze nieuwe rol binnen de EU aan het uitvinden."

Wat gaat er nu gebeuren?

"De Britten willen kostte wat het kost dat de handelsdeal met de EU dit jaar rondkomt. Terwijl de onderhandelingen voor het handelsakkoord met Canada 7 jaar geduurd hebben. Boris Johnson doet wat de Britten al jaren doen als het over brexit gaat: onredelijke eisen stellen en er een enorme tijdsdruk op zetten. De Britten denken nog steeds dat de EU dan wel bijdraait, maar dit is tot nu toe nog nooit gebeurd. In het beste geval wordt er dit jaar een soort basis-handelsakkoord gesloten," zegt Geert Mak.

Caroline de Gruyter ziet ook dat de onderhandelingen met de Britten lastig gaan worden. "De EU kan de Britten niet tegemoetkomen als het gaat om de gemeenschappelijke markt en zaken als voedselveiligheid. Maar samenwerking op defensie of buitenlandse politiek moet wel kunnen. Daar zijn geen harde regels over en is er meer ruimte voor flexibiliteit."

Bekijk hier de tv-reportage over dit onderwerp.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.