Het gebeurt al op verschillende in de wereld en nu ook in Nederland: rechten geven aan de natuur. Op de Utrechtse Heuvelrug om precies te zijn, waar Peter Akkerman experimenteert met een bos dat van zichzelf is.

D66 werkt aan een initiatiefwet om rechten aan de Waddenzee te geven. De Partij voor de Dieren wil dat natuurrechten in de grondwet worden opgenomen. Steeds vaker zijn rechten van de natuur een onderwerp van gesprek in de politiek.

Voorzichtiger zijn met de natuur

Maar voordat zo'n wet er werkelijk is, ben je jaren verder. Dat weet rijksambtenaar Peter Akkerman (30) maar al te goed. En wachten wilde hij niet langer. De natuur wachtte al zo lang en werd steeds ongezonder. Er moest nu iets gebeuren.

"Daarom heb ik een post geplaatst op LinkedIn, waarin ik vroeg wie er samen met mij wilde werken aan een bos dat van zichzelf is." Een bos met rechten dus, die niet onderdoen voor die van de mens. Want, zo is de gedachte, als de natuur rechten heeft, gaan we er voorzichtiger en bedachtzamer mee om.

10 jaar van zichzelf

Met een aantal van de mensen die reageerden op zijn LinkedIn-post richtte Akkerman een stichting op. Ze vonden de eigenaar van een landgoed op de Utrechtse Heuvelrug en kregen hem zover om 5 hectare bos beschikbaar te stellen voor hun experiment.

"Dat bos is nu tenminste voor 10 jaar 'van zichzelf', met eigen rechten. En hopelijk voor altijd", vertelt Akkerman. Naast die 10 jaar ontwikkelden ze namelijk een constructie die bossen voor altijd terug kunnen geven aan zichzelf. Juridisch gezien ging dat niet vanzelf, want in Nederland is dit nog niet eerder gedaan. "Of nou ja, eigenlijk ook weer wel, heel lang geleden", lacht hij.

Bron: eigen beeld

Willem van Oranje

Hij doelt op het jaar 1576, toen Willem van Oranje de zogeheten Akte van Redemptie ondertekende. Daarmee werd de kap en de verkoop voor kap van het Haagse Bos voor altijd verboden. "Die akte is nog steeds rechtsgeldig en daardoor bestaat het bos nog altijd."

Die Akte van Redemptie van bijna 450 jaar geleden was de inspiratie voor de juridische constructie die de stichting 'Bos dat van zichzelf is' nu gebruikt. De eigenaar van Landgoed Zonheuvel, waar het bos ligt, blijft officieel de eigenaar. Dat kan niet anders. Maar de eigenaar (en alle andere mensen) mogen op geen enkele manier ingrijpen. Nu is de stichting op zoek naar meer landeigenaren die via hun constructie bossen -of andere natuur - terug willen geven aan zichzelf.

Rekening houden met het bos

Dat dit bos juridische bescherming krijgt, betekent overigens niet dat er geen mensen mogen komen, benadrukt Peter. "Het gaat erom dat de mensen die er komen rekening houden met die rechten. Dat ze zich realiseren wat de impact is van hun bezoek."

Maar hoe werkt dat, een bos dat van zichzelf is? Beheer je dat nog? Wat doe je bijvoorbeeld als een wandelpad onbegaanbaar raakt? Of als bepaalde soorten niet overleven? Antwoorden op dit soort vragen worden gezocht door studenten van de Universiteit Utrecht, die onderzoek gaan doen naar hoe het bos zich ontwikkelt. Ook een kunstenaar en onderzoeker aan de Wageningen Universiteit volgt de ontwikkelingen nauwlettend.

Bron: eigen beeld

Meer soorten planten

Nu het project ongeveer een jaar bezig is, denkt Peter verandering te zien als hij door het bos op de Utrechtse Heuvelrug wandelt. Zo groeien er naar zijn idee meer soorten planten en ziet hij meer dieren. "Maar dat ik dit zie, kan ook liggen aan mijn manier van kijken. Ik merk dat ik veel aandachtiger om me heen kijk in dit bos, stiller ben ook. En dan vallen me ineens dingen op die ik eerder niet zag."

Hij merkt ook bij andere mensen een verandering in hun mentaliteit. En dat is precies de bedoeling. "De natuur denkt er niet zoveel van als ze rechten krijgt, het gaat over de manier waarop mensen ermee omgaan."

Slecht gesteld met de biodiversiteit

Hoogleraar ondernemingsrecht Tineke Lambooy van de Nyenrode Business Universiteit houdt zich al haar hele loopbaan bezig met biodiversiteit en hoe die hersteld kan worden. Want hoewel het niet overal met het blote oog te zien is, is het daarmee niet goed gesteld, met alle gevolgen van dien.

Toen ze in 2017 las hoe de rivier de Whanganui in Nieuw-Zeeland eigen rechten had gekregen, zodat die beter beschermd kon worden tegen vervuiling en andere bedreigingen door de mens, was haar interesse dan ook gewekt.

Groene soep

Samen met een aantal mede-onderzoekers startte Lambooy een studie waarmee ze op zoek gingen naar andere initiatieven als die in Nieuw-Zeeland. Ze bestudeerden hoe deze juridisch in elkaar zitten en wat de motivatie van de initiatiefnemers was. 409 vonden ze er wereldwijd, waarvan ongeveer een derde in de Verenigde Staten. Er zijn ook heel wat initiatieven in Europa. Een ervan is de Spaanse lagune Mar Menor. Die heeft inmiddels via een nationale wet rechten gekregen.

"Elke burger van Spanje mag namens de rechtspersoon Mar Menor bij de autoriteiten melding maken, als de rechten van de Mar Menor worden geschonden. Als een bedrijf er vervuilende stoffen in loost bijvoorbeeld. Die rechten waren ook hard nodig, want de lagune zat vol bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Het gevolg was dat er heel veel algen groeiden, waardoor er te weinig zuurstof overbleef voor de vissen en zeepaardjes. Daar was deze lagune juist beroemd om. Veel zeedieren spoelden dood aan op de stranden. Verder stonk de 'groene soep', zoals de mensen het noemden, enorm."

Allemaal een stukje Waddenzee

Hetzelfde gebeurt nu dichterbij huis, in de Waddenzee, vertelt Lambooy. "De industrie, de scheepvaart, defensie, de landbouw en de visserij; allemaal gebruiken ze een stukje Waddenzee. Bij elkaar is dat te veel. Het gebeurt over het algemeen binnen de wetten en regels, maar het huidige milieurecht is gericht op: wat mogen we als mensen nog net wél op deze plek? Hoe kunnen we deze plek gebruiken?"

Over de Waddenzee gaan zoveel verschillende instanties, vervolgt Lambooy, "en die laten allemaal iets kleins toe, maar als je alles bij elkaar optelt, kan het gebeuren dat deze plek net zo vervuild raakt als de Mar Menor in Spanje. Als je de Waddenzee rechten geeft, is die ineens onderdeel van ons rechtssysteem en krijgt die - figuurlijk - een plek aan de tafel waar de beslissingen worden genomen en beleid wordt gemaakt."

Natuur aan tafel

"De stem van de natuur kan via een rechtspersoon worden vertegenwoordigd door een onafhankelijk bestuur, zoals Akkerman nu onderzoekt op de Utrechtse Heuvelrug", vertelt Lambooy. "Daarnaast stel je een ecologische expertraad aan, die het bestuur adviseert over de ontwikkeling van de biodiversiteit. En je kunt een adviesorgaan creëren met stakeholders. Daarin kunnen omwonenden, ngo's, bedrijven en gemeenten in de buurt een plek krijgen."

De discussie over rechten alleen al zorgt dat we anders gaan kijken naar de natuur, daar is Lambooy van overtuigd. "En wat we weleens vergeten: het is ook in ons belang dat de natuur gezond is, dat er überhaupt natuur is. We willen er wandelen, zwemmen, ons hondje uitlaten. En ook voor de economie is belangrijk dat het goed gaat met de biodiversiteit."

In de grondwet

Lambooys ideaalbeeld voor de toekomst? "Het zou mooi zijn als in elk geval alle Natura 2000-gebieden - gebieden waarvan we met z'n allen gezegd hebben: deze natuur vinden we belangrijk - rechten krijgen." Daarnaast hoopt ze dat op een gegeven moment natuurrechten in de grondwet worden opgenomen, zoals de Partij voor de Dieren wil.

En dat is ook de droom van Peter Akkerman van de stichting 'Het bos dat van zichzelf is'. "Alle natuur op deze mooie planeet heeft het recht om te leven, te floreren. Ik hoop dat door het verankeren van rechten voor de natuur, waar wij als mens natuurlijk ook onderdeel en afhankelijk van zijn, we weer op een gelijkwaardige en respectvolle manier met de natuur gaan samenleven."

De herstelactie voor fouten bij het UWV schiet tekort, vinden NSC en GroenLinks-PvdA. Beide partijen presenteren vandaag een uitgebreider plan om de problemen met arbeidsongeschiktheidsuitkeringen aan te pakken.

"De eerste stap is nu gezet, maar dat is voor mij echt onvoldoende", zegt NSC-Tweede Kamerlid Ilse Saris. "Mensen moeten krijgen waar ze recht op hebben. Dat betekent dat gemaakte fouten moeten worden hersteld."

Alle fouten herstellen

En dan niet alleen de administratieve fouten, benadrukt Saris. "Ook de sociaal-medische beoordelingen. Niet alleen over de periode 2020 tot 2024, maar ook fouten van daarvoor." Daarnaast moet volgens haar de schade die mensen hebben geleden, worden gecompenseerd.

De partij is dan ook van plan om deze uitbreiding bij de voorjaarsnota-onderhandelingen te bespreken met de andere coalitiepartijen. "Wij willen hier echt voor strijden." Om hoeveel mensen het gaat en hoeveel extra geld het kost om het plan te realiseren, is onduidelijk, zegt het NSC-Kamerlid.

Snelle compensatie: 5.000 euro

"Wij willen dat mensen nu zo snel mogelijk zekerheid krijgen", zegt Kamerlid voor GroenLinks-PvdA Mariëtte Patijn. "Dat betekent dat er voor mensen die te weinig hebben gekregen een goede compensatieregeling moet komen."

Die compensatieregeling zou volgens haar uit een keuze moeten bestaan: het UWV rekent het hele dossier door, óf iemand kiest voor een snellere optie van 5.000 euro uitbetaling. "En mensen die juist te veel hebben gekregen, moeten de zekerheid hebben dat ze geen terugvordering krijgen."

'Mensen hebben er recht op'

En dat is niet het enige. Ook als iemands uitkering in de toekomst naar beneden wordt bijgesteld, moet volgens GroenLinks-PvdA rekening worden gehouden met de persoonlijke situatie. Daarnaast moeten mensen van voor 2020 aanspraak kunnen maken op de 5.000 euro als er fouten zijn gemaakt.

"Maar we moeten niet beloven dat we voor hen alles in detail gaan uitrekenen. Want dat lukt misschien helemaal niet", zegt Patijn. Wel moeten geconstateerde fouten in de periode van voor 2020 worden rechtgezet. "Dat gaat lang duren, maar mensen hebben er recht op."

Tienduizenden dossiers wachten nog

Met hun plannen pleiten NSC en GroenLinks-PvdA voor een bredere herstelactie die sneller én zorgvuldig wordt afgehandeld. Maar de minister en het UWV lieten eerder weten dat elke uitbreiding ten koste zou gaan van de reguliere werkzaamheden.

Voor de huidige herstelactie worden namelijk al zo'n 43.000 dossiers opnieuw bekeken door een speciaal opgericht team.

Heel veel extra dossiers

Vorige week bleek bovendien uit de bijlagen van een Kamerbrief dat er nog 8.000 dossiers bij zouden kunnen komen van arbeidsongeschikten van wie de uitkering is beëindigd of toegekend tussen 2020 en 2024.

Daarnaast zijn er nog 28.000 dossiers met vastgestelde fouten, bijvoorbeeld bij de indexering, die nog gecorrigeerd moeten worden, blijkt uit hetzelfde document.

'Werkdruk geen excuus'

Maar volgens NSC-Kamerlid Saris is de werkdruk bij het UWV geen excuus om mensen niet te helpen. "De overheid dient zich aan de wet te houden, mensen dienen zich aan de wet te houden en fouten moeten gewoon worden hersteld."

Ook GroenLinks-PvdA-Kamerlid Patijn denkt dat haar plan uitvoerbaar is. "Wij denken dat het minder complex is, want je hoeft niet helemaal uit te gaan rekenen wat mensen krijgen. Dit komt in de plaats van wat het UWV nu aan het doen is. En mensen kunnen daardoor sneller geholpen worden en dus uit die onzekerheid komen."

Minister onder druk van eigen partij

De plannen van beide partijen kosten geld, mogelijk heel veel geld. De verantwoordelijk minister Van Hijum is zelf NSC'er en krijgt van zijn eigen partij een stevige opdracht mee. Hij moet op zoek naar het geld om de plannen uit te voeren, maar waar dat vandaan moet komen is onduidelijk.

Wat Saris betreft hoort het bij de gemaakte afspraken dat dit geregeld wordt. "Er moet heel veel gebeuren, maar in het regeerakkoord hebben we afgesproken dat wij het wel willen. En daar houd ik mijn regeringspartijen aan. Ook mijn minister."

Taghi, Holleeder, Razzouki: de gevaarlijkste Nederlandse criminelen verblijven allemaal in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught, oftewel de EBI. De inrichting heeft het hoogste beveiligingsniveau. We vroegen wat jullie erover willen weten.

Vlakbij de zwaar beveiligde gevangenis in Vught is afgelopen vrijdag een zittingszaal geopend voor strafzaken. Het is een maatregel om vluchtgevaarlijke gedetineerden minder vaak te hoeven vervoeren, want dat is peperduur en heeft grote risico's voor de veiligheid.

Beveiliging aanscherpen

"Tijdens een verplaatsing is er het risico dat een gedetineerde een ontsnappingsmogelijkheid vindt, meer dan wanneer iemand binnen de gevangenismuren blijft", verklaart woordvoerder Charlotte Hees van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

De opening van de zittingszaal past in een bredere politieke beweging om de beveiliging rond zware criminelen verder aan te scherpen. Het is onder meer een reactie op incidenten waarbij criminelen ondanks hun detentie vermoedelijk toch contact onderhielden met de buitenwereld.

Is er wel personeel voor een nieuwe EBI?

Tweede EBI in Vlissingen

De afgelopen jaren hebben we gemerkt dat er meer hoogrisico-gedetineerden zijn die hun criminele handelen proberen voort te zetten vanuit hun cel, zegt de woordvoerder van de Dienst Justiële Inrichtingen. Het is ook de reden dat er een extra EBI wordt gerealiseerd op het nieuwe Justitieel Complex in Vlissingen, dat naar verwachting in 2030 klaar is.

Advocaat Geert-Jan Knoops, die vaak in de EBI is geweest, stelt vast: "Er is in de samenleving een toenemende toestroom aan georganiseerde criminaliteit, de aard van het strafrecht is veranderd. Er is daardoor meer behoefte ontstaan aan een tweede EBI."

Druk op capaciteit

Op dit moment is er één EBI in Nederland, in de Penitentiaire Inrichting (PI) in Vught. Die heeft plek voor 24 gedetineerden, verdeeld over verschillende afdelingen. Naast de geplande bouw van een nieuwe EBI in Vlissingen wordt ook de capaciteit in Vught uitgebreid, met twaalf extra cellen.

Er is veel druk op de capaciteit in het gevangeniswezen, zowel wat betreft personeelstekorten als celtekorten, maar op deze groep wordt niet bezuinigd, laat de woordvoerder van de DJI weten.

Wat maakt de EBI anders dan een gewone gevangenis?

Afgezonderd van elkaar

Wat maakt zo'n EBI nu anders dan andere plekken waar gedetineerden verblijven? Het belangrijkste verschil is de doelgroep die erin zit, legt de woordvoerder uit. In de EBI komen vooral gedetineerden terecht die een grote rol speelden in georganiseerde criminaliteit, en die bijvoorbeeld een crimineel netwerk aanstuurden.

"Hierdoor zijn we er in de EBI niet alleen mee bezig dat deze gedetineerden - plat gezegd - achter slot en grendel blijven, maar willen we ook voorkomen dat ze hun criminele netwerk vanuit de gevangenis blijven aansturen."

Volledig afgezonderd

Om dat te voorkomen, is er strenge controle op de gedetineerden. "Het meest essentiële verschil is dat een gedetineerde in de EBI volledig afgezonderd is van andere gedetineerden", vertelt Knoops.

"In gewone gevangenissen mogen gedetineerden met elkaar socialiseren. Bijvoorbeeld gezamenlijk naar de luchtplaats gaan of sporten. Dat is in de EBI vrijwel niet het geval."

Hoe wordt hulp van buitenaf tegengegaan?

Contact met buitenwereld

Woordvoerder Hees legt verder uit dat gedetineerden in de EBI absoluut niet samen in één cel geplaatst worden, zoals dat in andere gevangenissen soms wel gebeurt. De gedetineerden in de EBI kunnen heel soms even samen koken of tegelijkertijd sporten. Maar dan wordt er goed gekeken wie met wie mag, en wie zeker niet.

De afgelopen jaren is er ook meer afstand gekomen in het contact tussen de bewaarders en de gedetineerden. Om bewaarders zelf beter te beschermen.

Controle bij telefoongesprekken

Telefoongesprekken met de buitenwereld zijn bovendien streng geregeld. In andere gevangenissen is er vaak een grotere belzaal en algemenere controle. Maar bij de EBI is die controle één-op-één: om te bellen met een gedetineerde in de EBI, moet de beller onder begeleid toezicht naar een andere gevangenis komen. Zodat nauw in de gaten kan worden gehouden wie met wie belt.

Ook zijn de bezoekregels streng: je kunt niet zomaar even op bezoek bij iemand in de EBI.

'Bizar streng'

Volgens Hees is de EBI 'bizar streng'. Ze zegt: "Niemand wordt een momentje losgelaten. De gedetineerden zijn helemaal in hun eentje. En hoewel het natuurlijk terecht is dat ze daar verblijven, is het een heel naar regime om in te zitten."

In 2023 stelde het anti-foltercomité van de Raad van Europa dat de veiligheidsmaatregelen in de EBI 'buitensporig' streng waren.

Ieder jaar opnieuw beoordeeld

De woordvoerder benadrukt dat goed verantwoord moet blijven waarom maatregelen in de EBI nodig zijn. "Dienst Justitiële Inrichtingen staat ook voor een humaan detentiebeleid. Dus bij zo'n streng regime als in de EBI moet je verantwoorden of het noodzakelijk is dat iemand daar verblijft. En als iemand er al langer verblijft: of het niet afgebouwd kan worden. Soms kunnen gedetineerden naar een iets minder zwaar beveiligde inrichting, de Afdeling Intensief Toezicht (AIT)."

Ieder jaar worden de gedetineerden daarom opnieuw beoordeeld. Dat gebeurt onder meer op basis van adviezen van de gevangenisdirecteur.

Cameratoezicht op advocaten

Dan zijn er nog de advocaten die contact hebben met gedetineerden. Ook op dat contact is het toezicht strenger geregeld dan in andere gevangenissen. "In een gewone gevangenis kun je als advocaat gewoon met je cliënt aan een tafeltje zitten, kun je dossiers over en weer uitwisselen, zodat de gedetineerde kan meelezen", weet Knoops uit eigen ervaring.

"In de EBI wordt een gesprek streng gemonitord", zegt Knoops. "Dat is ook altijd zo geweest, voor zover ik weet. Toen ik ruim 10 jaar geleden iemand in de EBI als cliënt had, was dit ook al zo."

Naar de Eerste Kamer

Onder het vorige kabinet stelde minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) nog scherpere maatregelen in de EBI voor. Hieronder was ook het voorstel om cameratoezicht in te stellen bij gesprekken tussen gedetineerden en advocaten.

In februari 2025 stemde de Tweede Kamer in met de wetswijziging die hiervoor nodig was. Het voorstel moet nu nog langs de Eerste Kamer.

Verdediging moeilijker

Eerder stemde de Tweede Kamer in met wijzigingen die verder gingen dan enkel cameratoezicht, en ook auditief toezicht mogelijk maakte. Na een spoedadvies van de Raad van State werd hiervan afgezien.

"Het scherpe toezicht in de EBI maakt het werk van de verdediging al een stuk moeilijker", zegt Knoops hierover. "Als het toezicht óók nog eens gepaard zou gaan met geluid opnemen en kunnen terugluisteren. Dan zou een advocaat nooit vertrouwelijk informatie kunnen uitwisselen."

'Grenzen van toelaatbare zijn bereikt'

"Dat zou in strijd zijn met het Europese Mensenrechtenverdrag. Zelfs het belang van de veiligheid van de samenleving kan niet opwegen tegen het grote belang dat de wetgever heeft gecreëerd voor ongestoord vrij verkeer tussen advocaat en cliënt", zegt hij.

"Ik denk dat de grenzen van het toelaatbare nu al zijn bereikt met het huidige EBI-regime."

Nog strenger?

De Dienst Justitiële Inrichtingen ziet in principe geen heil in een nog strengere beveiliging in de EBI. "Bij incidenten moet je natuurlijk kijken: hoe wil je dit voorkomen in de toekomst?", zegt de woordvoerder. "En het is goed dat er voor de capaciteit een tweede EBI-vestiging gepland staat. Maar wij zitten niet op de route dat het dagelijks regime van de gedetineerden nu nog strenger moet."

"Het is in de EBI echt al heel streng. Dus de indruk die mensen soms hebben van 'het kan nog wel wat strenger', die klopt niet", zegt ze. "Bovendien moet je ook denken aan wat zo'n extreem streng beleid doet met mensen, wat voor mensen je daarmee maakt. Daar los je niks mee op, zeg maar. Het baat niet."