Piet Adema zei bij zijn aantreden als minister van Landbouw dat boeren rust, duidelijkheid en zekerheid nodig hadden. Maar dat heeft hij niet kunnen geven binnen zijn ministerschap, zegt hij tegen EenVandaag. "Daar zit mijn grootste frustratie."

Demissionair minister Adema is komende dinsdag officieel minister-af. We kijken met hem terug op 1,5 jaar ministerschap. Adema: "Er kan veel gebeuren in 1,5 jaar, en ook niét." Als het gaat om stikstof en mestbeleid, is er weinig veranderd.

Boeren in onzekerheid

Adema is op bezoek bij boer Ard van Veen, waar EenVandaag 1,5 jaar geleden ook met hem was. Volgens de rundveehouder is de onzekerheid onder boeren nog net zo groot. Van Veen: "Boeren die tegen natuurgebieden aan zitten, kunnen niks. Als iemand een bedrijf wil overnemen, is er onzekerheid, want banken weten ook niet wat ze moeten doen. Er is geen beleid."

Adema bevestigt dat: "Door de val van het kabinet heb ik het werk niet af kunnen maken, daar zit mijn grootste frustratie wel." Door het klappen van het landbouwakkoord - een belangrijk overleg tussen de overheid, boeren en alle partijen - staakten concrete plannen zelfs al eerder.

Trekkers op het Malieveld

Adema begon in roerige tijden: trekkers trokken naar het Malieveld, er werd asbest verbrand op de snelweg, en er stonden boeren in de tuin van minister Van der Wal. "Het feit dat dit is gebeurd - al die protesten - heeft de wanhoop en zorgen van de boeren op de kaart gezet. Daarna domineerden ze het nieuws", vertelt Adema.

Waarom dat nodig was om aandacht te krijgen? Volgens Adema heeft de toon van toenmalig D66-Kamerlid Tjeerd de Groot niet geholpen. "Dat er iets moest veranderen was voor iedereen duidelijk maar het beeld ontstond dat het kabinet de veestapel met 50 procent wilde krimpen, en dat heeft het proces geen dienst bewezen."

Landbouwakkoord-light

Het hoofdlijnenakkoord van de nieuwe coalitie van PVV, VVD, BBB en NSC omschrijft Adema als een 'landbouwakkoord-light': "Er staan veel dezelfde punten in." Als het gaat om de aanpak van stikstof en om mestbeleid, hoopt de nieuwe coalitie nog meer ruimte te krijgen van Brussel om minder streng met de regels om te gaan.

Caroline van der Plas van BBB vindt dat Adema niet het onderste uit de kan heeft weten te halen bij de Europese Commissie. Maar daar is de demissionair minister het niet mee eens. "Daar krijg je de handen niet voor op elkaar. Je loopt in Brussel tegen een muur op. Ik heb heel veel druk gezet. Of wij die bijzondere positie op het gebied van mest gaan houden, is maar zeer de vraag", zegt Adema daarover.

Pot geld weg

De nieuwe coalitie wil van het stikstoffonds af. Volgens BBB was dat geld alleen maar bedoeld om boeren uit te kopen, en is dat nu niet meer nodig.

Adema vindt dat Van der Plas zich aan de feiten moet houden. "7 miljard was voor opkoop en de rest was voor het boerenerf, dat geld is er nu niet meer en dat is zonde."

Overleg met vrouw en kinderen

In de privé-sferen heeft het ministerschap veel invloed. Toen Adema 1,5 jaar geleden overwoog minister te worden, heeft hij uitgebreid gesproken met zijn vrouw en kinderen.

"Ook voor de kinderen van mijn kinderen heeft het implicaties", zei hij destijds. Hij besloot toch voor het ministerschap te gaan, ondanks de keerzijde ervan.

'Gewoon Piet uit Opeinde'

Maar ook die keerzijde heeft hij gemerkt. "Je hele gezinsleven staat in het teken van het ministerschap. Je wordt er overal mee geconfronteerd: als je de tv aanzet, als je de krant leest. Er werd mij zelfs geadviseerd om geen boodschappen meer te doen." Dat was om veiligheidsredenen, vertelt hij, maar ook omdat hij door mensen aangesproken had kunnen worden die 'lastig' konden doen.

Het mooie vond hij dat hij zich in Friesland nooit 'de minister' voelde, als hij daar na een week in Den Haag werken in het weekend weer aankwam. "Daar was ik gewoon weer Piet uit Opeinde."

Omgekeerde vlaggen

Toen we Adema 1,5 jaar geleden volgden tijdens zijn eerste bezoek aan een zaal vol met ontevreden boeren, vertelde een agrariër hem: "Ik moet het bedrijf nog van mijn vader overnemen, maar het is in deze tijd zo moeilijk om er nog zin in te hebben." In die tijd hingen er omgekeerde vlaggen door heel Nederland.

"Die wanhoop is er nog steeds, dat zie ik ook wel", vertelt Adema. "We hebben veel in gang kunnen zetten, maar niet af kunnen maken. Ik zie de problemen, maar die vragen langere adem dan 1,5 jaar werken. De problemen zijn door het verlies van derogatie - de uitzonderingspositie op het gebied van mestbeleid - alleen maar groter geworden. Ik had graag door gewild, dat is de reden dat ik met gemengde gevoelens afscheid neem."

Europa geeft meer geld uit aan Russische olie en gas dan aan militaire hulp aan Oekraïne. Dat blijkt uit analyse van het Finse Centre for Research on Energy. Een groot deel daarvan komt binnen in de haven in Rotterdam. "Dit moet je Europees regelen."

De Europese Unie kocht afgelopen jaar voor 21,9 miljard euro aan Russisch olie en gas. Opvallend is de enorme stijging van de import van LNG, vloeibaar aardgas. Afgelopen jaar importeerde Nederland namelijk 81 procent meer vloeibaar aardgas uit Rusland dan het jaar ervoor.

1,7 miljoen huishoudens aan Russisch gas

Toen Rusland in 2022 Oekraïne binnenviel wilden we als Europa van het Russisch gas af, maar dat blijkt lastiger dan gedacht. Sommige grondstoffen werden wel tegengehouden, zoals ruwe olie, maar Europa is nog te afhankelijk van gas uit Rusland. Dat geldt ook voor Nederland. "We zijn voor twee derde van onze totale gasaanvraag afhankelijk van import", zegt René Peters, gasexpert van TNO.

"Dat gas komt grotendeels binnen via vloeibaar aardgas, LNG." Die LNG wint Rusland in het noorden van Siberië. Vorig jaar kwam er 1,7 miljard kuub aan Russisch gas Nederland binnen. "Als je uitgaat van een gemiddeld gebruik van 1.000 kuub per huishouden, is dat goed voor de gasvoorziening van 1,7 miljoen huishoudens in Nederland", zegt Peters.

Meer dan naar Oekraïne

Volgens de gasexpert zijn er wel alternatieven voor het Russisch gas, bijvoorbeeld uit de Verenigde Staten en Qatar, maar hebben die landen niet de capaciteit van Rusland. "We zijn dus nog voor een deel afhankelijk van Russisch LNG." In heel Europa is dat volgens Peters ongeveer 15 procent van het geïmporteerde gas.

De 21,9 miljard euro die in 2024 naar Rusland ging voor hun olie en gas is fors meer dan het geld dat we dat jaar uitgaven aan de steun aan Oekraïne: dat was in 2024 namelijk 18,7 miljard. En dat voelt gek, vindt ook minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei (VVD). Ze praat in Brussel over het loskomen van dat Russisch gas, maar merkt op dat het niet zomaar kan.

Gascontracten met Rusland

"Ik snap dat dit tegenstrijdig klinkt, want je spreekt sancties af en de import lijkt toe te nemen", vertelt Hermans. "In Nederland hebben we sinds 2022 geen nieuwe langetermijncontracten afgesloten, maar er lopen nog een handjevol contracten. Die kunnen we niet zomaar openbreken, zo werkt dat niet", legt de minister uit.

Om gas op de Europese sanctielijst te zetten, zoals bijvoorbeeld wél is gebeurd met ruwe olie, moeten alle lidstaten instemmen. En dat draagvlak is er niet volgens de minister. "Sommige Oost-Europese landen zijn nog afhankelijk van Russisch gas om het land draaiende te kunnen houden."

'Schieten onszelf in de voet'

Een meerderheid van de Tweede Kamer nam vorige maand een motie aan om volledig te stoppen met de import van alle olie en gas uit Rusland. Maar volgens gasexpert Peters heeft het weinig zin om zomaar de Rotterdamse haven dicht te gooien.

"Als de schepen dan 100 kilometer verder varen, naar Zeebrugge, dan importeren zij het wel", legt hij uit. "We schieten onszelf dan in de voet. Dit moet je echt Europees regelen."

De Noordzee is druk en vol. Van schepen tot windparken en energieprojecten: ze strijden allemaal om de ruimte. Het brengt risico's met zich mee, bijvoorbeeld op botsingen. In deze video leggen we uit hoe de zee verandert en wat nodig is voor veiligheid.