Waarom zijn de regels voor fatbikes niet strenger? En andere vragen beantwoord

Fatbikes zijn populair, vooral onder jongeren. Maar de elektrische fietsen met kenmerkende dikke banden zijn ook betrokken bij steeds meer ongelukken. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie over fatbikes willen weten.

Verkeersdeskundigen Dick de Waard (Rijksuniversiteit Groningen) en Saskia de Craen (SWOV) beantwoorden jullie vragen. De Waard onderzoekt gedrag in het verkeer. De Craen doet onderzoek naar onder andere de veiligheid van gemotoriseerde tweewielers en naar maatregelen om verkeersslachtoffers te voorkomen.

1. Waarom zijn de regels voor fatbikes niet strenger?

Rijden op een fatbike mag op iedere leeftijd, zonder rijbewijs en zonder helm. "Dat heeft ermee te maken dat de fatbike volgens de wet gelijk is aan een elektrische fiets", verklaart De Craen, onderzoeker en communicatiemanager bij het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV).

"We maken in de Nederlandse verkeerswetgeving onderscheid tussen gemotoriseerde tweewielers - denk aan snorfietsen, bromfietsen, scooters, speed pedelecs - en fietsen, eventueel met trapondersteuning tot 25 kilometer per uur. Fatbikes vallen onder die tweede categorie, net als (andere) elektrische fietsen en gewone fietsen zonder trapondersteuning."

Die indeling in categorieën maakt het moeilijk om specifiek voor de fatbike aanvullende regels in te stellen. "Als we bijvoorbeeld een helmplicht in zouden voeren voor fatbikes, dan doe je dat ook automatisch voor elektrische fietsen en zelfs voor gewone fietsen."

Bron: EenVandaag

2. Waarom worden fatbikes dan niet in een andere categorie ondergebracht?

Fatbikes vallen niet in de categorie bromfietsen, snorfietsen, omdat ze een andere motor hebben, eentje waarbij je nog wel mee moet trappen. Ze vormen ook geen aparte categorie ten opzichte van (andere) elektrische fietsen, omdat het erg moeilijk is om juridisch duidelijk te maken waar het verschil dan precies in zit, en hoe precies dat verschil de fatbike gevaarlijker maakt dan (andere) elektrische fietsen.

De Craen: "Het meest kenmerkende van de fatbike zijn natuurlijk de dikke banden. Maar je kunt niet betogen dat die de fiets onveiliger maken. Dikke banden maken de fiets eigenlijk juist stabieler, en in theorie dus veiliger."

"Bovendien zul je zien dat als je extra regels invoert voor bijvoorbeeld banden van meer dan 8 centimeter, dat er dan fatbikes op de markt komen die nét dunnere banden hebben, van 7,5 centimeter."

3. Waarom worden fatbikes in vredesnaam toegelaten tot het verkeer?

Fatbikes hebben geen typegoedkeuring nodig van de RDW (Rijksdienst voor het Wegverkeer). Alleen wanneer een fatbike andere kenmerken heeft dan die van een elektrische fiets, en dus meer vermogen heeft dan 250 watt en trapondersteuning meer dan 25 kilometer per uur, dan moet het een typegoedkeuring hebben als bijvoorbeeld bromfiets of speed-pedelec.

4. Wat maakt fatbikes gevaarlijk in het verkeer?

"Dat is erg speculeren, omdat het nog zo'n nieuw voertuig is", zegt De Craen. "Het aantal ongevallen met fatbikes wordt ook niet apart geregistreerd, maar valt onder de bredere registratie van elektrische fietsen."

"Maar de fatbike lijkt eigenlijk meer op een snorfiets, qua uiterlijk en qua problematiek met opvoeren. Van de snorfiets weten we uit ervaring: dat is het voertuig met het hoogste ongevalsrisico dat we hebben. Het kent de meeste ongevallen in verhouding tot hoeveel erop gereden wordt. Vandaar dat we ons zorgen maken."

Gevaar in het verkeer wordt niet alleen bepaald door het voertuig zelf, maar ook door hoe die gebruikt wordt, weet hoogleraar Verkeerspsychologie De Waard: "Het probleem met de fatbike is, zoals ik het zie, ontstaan doordat die zo makkelijk op te voeren is, en dus veel mensen dat doen. De fatbike gaat dan veel harder dan de 25 kilometer per uur die een fabrieksvariant kan."

"De berijders van de fatbike zijn bovendien vaak jong. En jonge mensen nemen meer risico's in het verkeer, dat zien we ook bij andere voertuigen. Die combinatie van jonge leeftijd en het gemak waarmee de fatbike wordt opgevoerd, is bepalend voor het gevaar dat het vormt in het verkeer."

5. Hoe komt het dat er zo veel jongeren op die fietsen zitten?

"Het is stoer", verklaart De Waard. "De fatbike ziet er met zijn dikke banden stoer uit, en wanneer meer jongeren zo'n bike hebben, willen anderen er ook een."

"Niet alleen onder jongeren is er overigens een trend naar grote vervoersmiddelen", vervolgt hij. Hij maakt de vergelijking met dikke SUV's: "Die zijn voor kwetsbare verkeersdeelnemers onveiliger dan gewone auto's, maar blijkbaar toch aantrekkelijk voor automobilisten."

"De fatbike fietst natuurlijk ook fijn", gaat De Waard verder. "Als je ver van school woont en tegen de wind in moet fietsen, dan is een elektrische fiets en dus ook een fatbike prettig."

Wat tot slot meespeelt, zeggen De Craen en De Waard, is de helmplicht voor snorfietsen. Die geldt sinds 1 januari 2023. "Om de helmplicht te omzeilen, kiezen sommige mensen voor een fatbike waarop je geen helm hoeft te dragen", licht De Waard toe.

"Een helm zit sowieso niet in de Nederlandse fietscultuur, dat wordt niet normaal gevonden, en helemaal onder jongeren zie je dat het niet populair is. Toen een helm verplicht werd voor deelscooters, werden die ook beduidend minder populair onder jongeren", zag de hoogleraar.

6. Waarom is het zo moeilijk om opgevoerde fatbikes van de weg te halen?

"Vooral de handhaving is moeilijk", zegt De Craen. "Opgevoerde fatbikes zijn al verboden, maar worden niet altijd door de politie gestopt in het verkeer."

Volgens het demissionaire ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gebruiken sommige fatbike-rijders nu opvoersetjes, die gemakkelijk 'uit' en 'aan' te zetten zijn. Een rijder kan zo het opvoersetje uitzetten als de politie in zicht is en weer inschakelen nadat de politie is gepasseerd. In maart kondigde het demissionaire ministerie daarom aan te willen verbieden dat mensen zo'n opvoersetje installeren op hun fiets.

De Craen vraagt zich af in hoeverre dit gaat helpen. "Opvoersetjes zijn slechts één manier van opvoeren. En de handhaving blijft moeilijk voor alle andere illegaal opgevoerde fatbikes."

Naast de aangekondigde maatregelen vanuit de politiek, hebben ook vier grote Nederlandse fatbike-fabrikanten aangegeven het opvoeren van fatbikes proberen tegen te gaan. Zij willen dealers aanpakken die geïmporteerde fatbikes direct al opvoeren.

7. Zou er een minimumleeftijd, helmplicht of rijbewijsplicht moeten komen?

"Daarover verschillen de meningen, en zoals gezegd zijn dit soort maatregelen juridisch niet makkelijk haalbaar", zegt De Craen. "Maar in ieder geval is een helmplicht wel iets waar we veel van verwachten. We weten dat die voor de gewone fiets heel effectief is in het voorkomen van hersenletsel, en het zou ook het voordeel weghalen dat de fatbike nu nog heeft ten opzichte van snorfietsen en scooters."