Waarom kunnen of willen sommige arbeidsmigranten niet terug naar hun land van herkomst? En andere vragen over arbeidsmigratie beantwoord

In de chat kregen we veel vragen over arbeidsmigratie. De Staatscommissie Demografische Ontwikkeling adviseerde toekomstige kabinetten deze week om te kiezen: wie willen we aantrekken en wie niet?

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar Europees Migratierecht aan de Radboud Universiteit Tesseltje de Lange. En door universitair docent politicologie van de Universiteit van Amsterdam, gespecialiseerd in migratie, Evelyn Ersanilli.

1. Wie verstrekt de vergunning aan een werkgever om arbeidsmigranten in dienst te mogen nemen?

Daar zijn verschillende uitvoeringsorganisaties bij betrokken, zegt De Lange. En het hangt ervan af waar de arbeidsmigrant vandaan komt: van binnen of van buiten de Europese Unie.

"Bij arbeidsmigranten die afkomstig zijn uit een land buiten de EU, zoals vakkrachten voor de zorgsector, beslist het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) of de migranten daadwerkelijk nodig zijn om de tekorten op onze arbeidsmarkt op te lossen. Eerst wordt altijd gekeken of er mensen in Nederland of Europa zijn die dat kunnen. Pas als die er niet zijn, worden werkvergunningen gegeven aan arbeidsmigranten van buiten de EU."

Bij vaak theoretisch opgeleide kennismigranten beslist de werkgever, mits die werkgever eerst door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) is erkend als betrouwbaar.

Over arbeidsmigranten uit een land binnen de EU heeft het UWV of de IND niks te zeggen, vertelt De Lange. "Hen mag in principe geen werkvergunning geweigerd worden, vanwege het recht op 'vrij verkeer van arbeid', dat verankerd is in het Unie-recht."

2. Waarom kan het werk dat arbeidsmigranten doen niet gedaan worden door werkloze mensen of asielzoekers?

Dat is een hele terechte vraag, vindt De Lange. De Staatscommissie Demografische Ontwikkeling adviseerde toekomstige kabinetten deze week om een rem te zetten op migratie, maar erkent tegelijkertijd dat bepaalde arbeidsmigratie nodig zal zijn om 'te voorzien in de meest pijnlijke arbeidsmarkttekorten'.

"Het is belangrijk om te beseffen dat er nauwelijks werkloze mensen zijn", verklaart De Lange. Onze beroepsbevolking - oftewel alle mensen die direct beschikbaar zijn om te werken - bestaat volgens de meest recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) uit maar liefst 75,8 procent van de Nederlanders. En ook het aantal mensen dat daadwerkelijk werkt, ligt hoog.

Ook met asielzoekers lossen we de tekorten op de arbeidsmarkt niet op, zegt De Lange. "Eind vorig jaar is een beslissing genomen dat asielzoekers door mogen werken zolang hun procedure loopt. En ik vind dat die werkregelingen nog veel beter kunnen. Maar het gaat al met al over slechts een paar duizend mensen, dus zelfs als die allemaal zouden gaan werken, blijven er tekorten bestaan."

De blijvende tekorten komen dus niet zozeer doordat er te weinig werkenden zijn, maar doordat er te veel vacatures zijn. "Er zijn, samengevat, weinig extra mensen in Nederland beschikbaar om te werken. En dus moet er naar arbeidsmigranten worden gekeken. Ook kan misschien het aantal banen teruggebracht worden, bijvoorbeeld door automatisering."

Bekijk ook

• 

  'Voor een draaiende economie kunnen we niet zonder migratie': dit zijn de gevolgen van demografische ontwikkelingen in de toekomst

  • 13-01-2024

Maar de krapte op de arbeidsmarkt is niet het enige pijnpunt, voegt politicoloog Ersanilli aan dit antwoord toe. "Het gaat ook deels om werk dat te weinig mensen in Nederland kunnen of willen doen, voornamelijk vanwege de aard van het werk en de daarvoor te lage beloning."

De Staatscommissie Demografische Ontwikkeling schreef in haar ogen daarom terecht in het advies 'dat arbeidsmigratie door werkgevers als oplossing voor binnenlandse arbeidsmarktproblemen gebruikt lijkt te worden. Denk hierbij aan het overeind houden van mogelijk feitelijk verliesgevende sectoren of sectoren die slechts kunnen bestaan bij de gratie van goedkope arbeid.'

3. Heeft de overheid wetgeving om werkgevers te dwingen goede huisvesting voor arbeidsmigranten te regelen?

Een werkgever die arbeidsmigranten uit de EU wil huisvesten, moet hiervoor vaak eerst een omgevingsvergunning aanvragen bij de gemeente. "Gemeenten kunnen goede huisvesting faciliteren via het omgevingsrecht, en voorwaarden stellen aan die huisvesting", zegt De Lange.

"Helaas is de kwaliteit van sommige woningen alsnog slecht. Arbeidsmigranten komen in allerlei verkamerde woonhuizen terecht, dat is echt een zooitje", zegt De Lange. "Gelukkig is er daarom sinds 1 juli 2023 een nieuwe wet van kracht, de Wet goed verhuurderschap (Wvg), die de huisvesting van arbeidsmigranten hopelijk gaat verbeteren."

"De wet biedt extra regels zoals dat de woonruimte aan bepaalde veiligheidseisen moet voldoen, dat de huurovereenkomst apart van de arbeidsovereenkomst wordt vastgelegd, en dat gemeenten een meldpunt moeten hebben waar arbeidsmigranten woonsituaties kunnen signaleren die niet oké zijn."

"Kijk je naar arbeidsmigranten die van buiten de EU komen, veelal kennismigranten, dan is de huisvesting gelukkig vaak beter geregeld", vervolgt De Lange. "Omdat kennismigranten hier komen via een werkgever, en dat proces voor de werkgever duur en tijdrovend is, regelen zij de huisvesting vrijwel altijd goed. Voor vakkrachten buiten de EU kent onze wet 'huisvesting' als een weigeringsgrond op basis waarvan een werkvergunning kan worden geweigerd", verklaart De Lange.

Bron: EenVandaag

4. Moeten werkgevers nadat een contract afloopt nog een tijdje huisvesting garanderen, of helpen bij het zoeken naar een nieuwe baan?

"Arbeidsmigranten uit de EU hebben, nadat hun contract is opgezegd, nog een maand recht op huisvesting. Dat is zo geregeld via de CAO voor uitzendkrachten, zodat mensen niet meteen op straat belanden", vertelt De Lange.

"Na die maand hebben ze nog 3 tot 6 maanden de tijd om een nieuwe baan - en woning - te vinden voordat ze formeel gezien teruggestuurd kunnen worden naar hun land van herkomst."

Ze vindt het goed dat sommige gemeenten helpen bij het zoeken naar nieuw werk. "Den Haag en Rotterdam doen dat bijvoorbeeld, vanwege de vele arbeidsmigranten in het Westland. Maar het zou nog mooier zijn als het Westland daar zelf ook initiatief in neemt."

Bekijk ook

• 

  Oost-Europese daklozen krijgen vaak geen hulp, maar hebben daar wel recht op: 'Ernstig dat EU-burgers als tweederangsburger behandeld worden'

  • 08-01-2024

5. Waarom kunnen of willen sommige arbeidsmigranten niet terug naar hun land van herkomst?

"Twee derde van alle arbeidsmigranten (inclusief kennismigranten) is binnen 5 jaar weer weg", weet migratiewetenschapper Ersanilli. Ze schetst een beeld van de keuzes waar arbeidsmigranten uit de EU voor staan:

"In de regel is het aantrekkelijk voor werkgevers om iemand in dienst te houden, omdat zij anders weer een nieuw iemand moeten inwerken. Mocht dat niet kunnen, dan zouden arbeidsmigranten uit de EU in principe vrij snel een nieuwe baan kunnen vinden, zeker in onze huidige krappe arbeidsmarkt, omdat ze elke baan in Nederland mogen aannemen", vervolgt Ersanilli. "Eigenlijk kun je de vraag dus beter omdraaien: waarom zouden mensen dan toch weggaan?"

"Dat kan zowel te maken hebben met wat mensen gemotiveerd heeft om hier te komen werken, als met wat mensen meemaken als ze eenmaal in Nederland zijn", antwoordt ze zelf, na een brainstorm met collega-migratiewetenschapper Dominique Jolivet.

"Iemand kan besluiten om Nederland te verlaten omdat hun doel is bereikt of omdat het leven hier niet goed bevalt. Bijvoorbeeld vanwege de Nederlandse leefstijl of het weer. Of er gebeurt iets anders, waardoor het aantrekkelijker is om terug te gaan naar het land van herkomst óf te verhuizen naar weer een ander land. Als bijvoorbeeld je partner naar een ander land gaat, en je gaat mee met die partner."

"Iemand komt hier met een doel, bijvoorbeeld om geld te verdienen, of om een keer in een ander land te werken. En als dat doel binnen de duur van een eerste arbeidscontract nog niet is bereikt, dan kan diegene beslissen om langer te blijven."

Nederland is niet het paradijs

"Soms is dat onverwachts. Als iemand hier bijvoorbeeld komt om geld te verdienen, kan het zo zijn dat dat niet lukt in de mate waarin iemand het had verwacht. Dat kan ook komen doordat iemand niet het salaris uitbetaald heeft gekregen waar hij of zij recht op heeft, of doordat er hoge huur wordt ingehouden op het salaris. We weten dat dat gebeurt."

"Nederland is niet het paradijs," benadrukt ook hoogleraar De Lange, "en andere landen trekken ook gekwalificeerde vakkrachten aan. Het is daarom nog maar de vraag of de mensen die Nederland nodig heeft in de toekomst, specifiek voor bijvoorbeeld de zorg, voor de energietransitie of de bouw, hier wel heen willen komen", voegt ze daar tot slot nog aan toe.