Als het aan de Nederlandse Spoorwegen (NS) ligt, gaan reizigers fors meer betalen voor een treinkaartje. We vroegen wat jullie willen weten over treinkaartjes die mogelijk opnieuw duurder worden.

Hoogleraar ruimtelijke economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam Erik Verhoef beantwoordt jullie vragen.

1. Welke reizigers gaan hier het meeste door geraakt worden?

Dat hangt onder meer af van de vraag welke treinkaartjes en abonnementen duurder worden gemaakt, zegt Verhoef. "Als alle treinkaartjes 10 procent duurder worden, betekent dit dat iedereen procentueel in dezelfde mate geraakt wordt. Per jaar betaal je dan meer extra, als je vaker en langer reist. Maar een hogere prijs voor een treinkaartje, is voor iemand met een lager inkomen een groter verlies dan voor iemand met een hoger inkomen."

Volgens de hoogleraar lijden mensen met een lager inkomen daarom het meest onder prijsstijgingen. Zeker wanneer ze meer afhankelijk zijn van het openbaar vervoer en dus meer reizen. "In tegenstelling tot mensen met een hoger inkomen die vaker reiskostenvergoedingen krijgen van hun werkgever."

2. Waarom subsidieert de overheid de trein niet meer?

Het beeld dat er geen overheidsgeld naar het openbaar vervoer zou gaan, klopt niet, zegt Verhoef. "Als samenleving subsidiëren wij namelijk het openbaar vervoer. Er zijn veel kosten die daarvan door de overheid worden gedragen, waaronder ook de kosten van de infrastructuur."

"Op plaatsen waar het ov niet meer winstgevend is, legt de overheid ook wat bij om ervoor te zorgen dat bijvoorbeeld het streekvervoer in de lucht blijft", gaat hij verder. "Dit geldt ook voor treinverbindingen die op zichzelf niet rendabel aangeboden kunnen worden."

"Ook heeft de overheid tijdens corona flink gesteund, en ook in het afgelopen jaar bijgedragen aan de gestegen kosten van de NS met een eenmalige maatregel. De vraag is of ze dit in het komend jaar nog eens gaan doen."

Bron: eigen beeld

3. Komt het ov niet in een neerwaartse spiraal terecht?

Verhoef: "Het is inderdaad zo dat als je treinkaartjes duurder maakt en daarmee het gebruik van de trein ontmoedigt, dat dit leidt tot een neerwaartse spiraal."

Als minder mensen gaan reizen op een bepaald traject, betekent dat vaak dat het aantal keer dat een bus een route aflegt op een dag omlaag gaat, vertelt hij. "Als mensen minder vaak de bus nemen, kan dit ervoor zorgen dat frequenties lager worden of bepaalde haltes verdwijnen. Dan wordt het ov voor de overgebleven reizigers ook weer minder aantrekkelijk."

"Bij de trein zal dat niet snel gebeuren, maar die wordt wel minder aantrekkelijk vanwege de prijs van de treinkaartjes. En daardoor wordt het voor de NS duurder om het in de lucht te houden", zegt hij.

Volgens Verhoef hebben we het ov in de toekomst alleen maar harder nodig, als we door willen gaan met de energietransitie en in 2050 geen gebruik meer willen maken van fossiele brandstof. "Wat je wil voorkomen is dat je mensen stimuleert om meer met de auto te gaan of meer auto's te kopen. Het wordt dan steeds moeilijker om deze mensen terug te krijgen in het openbaar vervoer."

4. Hoeveel zou het de overheid kosten als het openbaar vervoer volledig gratis zou zijn?

"Als je het ov gratis toegankelijk maakt, verlies je natuurlijk de opbrengsten uit de kaartverkoop. Alleen al voor de NS waren de inkomsten uit trein gerelateerd vervoer in 2023 meer dan 3 miljard", vertelt Verhoef. "Op de langere termijn kan gratis ov meer kosten met zich meebrengen, want als er meer reizigers gebruikmaken van de trein, raken die overvol."

"Extra reizigers zijn buiten de spits en buiten de Randstad over het algemeen geen probleem, dan is er ruimte genoeg in de trein. Maar in volle spits treinen in de randstad is die ruimte er niet. En om het reizen dan nog aantrekkelijk te houden, moet de NS meer treinen inzetten."

5. Hoe kan het dat in andere Europese landen het ov goedkoper of zelfs gratis is?

Verhoef: "Het goedkoper of zelfs gratis maken van het ov is uiteindelijk een beleidskeuze. Ik denk overigens niet dat het geheel verstandig is, maar ik denk wel dat bepaalde onderdelen van ov goedkoper kunnen."

"Buiten de spits en op plekken waar de treinen niet vol zitten zouden de prijzen naar beneden kunnen. Tegelijkertijd denk ik dat de prijzen in de spits in de Randstad dan wel omhoog gaan om te compenseren."

Helemaal gratis bestaat eigenlijk niet, vervolgt hij. "Je hebt altijd de kosten van het aanbieden van openbaar vervoer. Als je het gratis maakt voor de reiziger, maak je het duurder voor de belastingbetaler. Dus degene die niet in de trein zit betaalt ook voor de treinreiziger."

6. Kan de NS de bedrijfsvoering aanpassen zodat goedkopere treinritten mogelijk worden?

"We hebben een drukbereden spoornet en zeker tot aan corona ging dat echt heel goed", zegt Verhoef.

"Of het goedkoper kan is de vraag. Wat ga je dan veranderen? Goedkoper materieel aanschaffen? Bezuinigen op onderhoud? Dan wordt het onbetrouwbaar", benadrukt hij. "Minder personeel wordt minder veilig. Elke bezuiniging heeft zijn keerzijde. Het kan altijd goedkoper, maar of het dan ook beter wordt..."

Ieder jaar laait de discussie rondom de voorlichtingsweek Lentekriebels weer op. Uit onderzoek van stichting Rutgers blijkt de helft van de scholen weerstand van ouders ervaart. Daarom licht deze Amsterdamse basisschool nu ook ouders jaarlijks voor.

De Week van de Lentekriebels is een jaarlijks terugkerend fenomeen waar kinderen van de basisschool relationele en seksuele vorming ontvangen. Hoe voelt het om verliefd te zijn? Hoe werkt je lichaam en wat verandert er in de pubertijd? Deze en andere vragen worden beantwoord. Deze week wordt georganiseerd door kennis- en expertisecentrum Rutgers. Ze vieren dit jaar het 20-jarig bestaan van de week.

Week van de Lentekriebels

Basisschool De Regenboog uit Amsterdam doet er al 20 jaar aan mee. Directeur Josien Branbergen heeft de week zien veranderen. "20 jaar geleden was het een ontspannen week met heel veel energie. We openden de week met ballonnen op het schoolplein met ouders en kinderen samen."

Het was heel positief en leuk, herinnert Branbergen zich. "Ik heb het zien veranderen. Naar veel bedachtzamer ermee omgaan, preutser. Ouders die meer kritische vragen komen stellen. Leerkrachten die het spannender vinden."

Tegengeluid van Civitas Christiana

"Met natuurlijk een climax 2 jaar geleden, waarbij er heel veel misinformatie op ouders afkwam, wat heel veel onzekerheid heeft veroorzaakt."

Daarmee doelt Branbergen op de kritiek die Rutgers ontvangt van Civitas Christiana, een ultraconservatieve stichting. Zij voert elk jaar een campagne tegen de Week van Lentekriebels.

Rechtszaak vanwege 'leugens en laster'

Rutgers zelf vindt dat de stichting 'leugens en laster' verspreidt en sleept de stichting dit jaar voor de rechter. 2 jaar geleden werd de informatie van deze stichting veel gedeeld op social media, wat zorgde voor veel onrust onder ouders op basisschool De Regenboog.

Zo ook bij Naomi Brom. "Op social media kwamen echt de meest verschrikkelijke plaatjes langs en de meest verschrikkelijke verhalen. Ik merkte dat ik daar heel onrustig van werd."

'Dit is 'too much''

Zij wilde niet dat haar kinderen dit te zien zouden krijgen. "Ik dacht: dit is 'too much'." Ze belde naar school en zei tegen de directrice dat ze haar kinderen in de Week van de Lentekriebels thuis wilde houden.

De directeur besluit alle kritische ouders voor een gesprek op school uit te nodigen. Branbergen: "Ik denk dat we daar twintig ouders hadden zitten, wat natuurlijk dan toch een kleine groep is, maar een groep die veel onrust veroorzaakt, dus voor ons voelde het heel erg groot."

Beïnvloed door social media

De directrice merkte dat de ouders veel aannames deden op basis van berichten op social media. "Het vraagmoment was weg. 'Hey, ik lees dit, hoe zit dat? Doen jullie dat?'. Dus het vertrouwen dat we altijd met elkaar hadden was weg en dat voelde heel erg naar."

Maar in dat gesprek werd er voor Naomi veel duidelijk. "Ze lieten ons het lesmateriaal zien, de docenten waren erbij en vertelden: 'Wij kennen onze kinderen, wij kennen jullie.'"

'Het heeft me heel erg diep geraakt'

"En wat mij toen heel erg heeft geraakt was de emotie van een van de juffrouwen", gaat Naomi verder. "Zij gaf aan: 'Het raakt mij dat jullie wel je kinderen aan ons toevertrouwen, maar niet vertrouwen dat wij dit onderwijs op een juiste manier geven.'"

"Het heeft me heel erg diep geraakt", bevestigt leerkracht Yersika Magdalena. "Ik was er weken mee bezig, nam het mee naar huis. Het koste heel veel energie, want we moesten alles weerleggen en er waren mails. Het ging ook ten koste van de tijd die we aan de kinderen moeten geven met lesgeven, want we waren alleen maar daarmee bezig."

'We denken veel meer na'

De ophef kwam voor Magdalena ook ontzettend onverwacht: "We deden het al 18 jaar. Niemand heeft er ooit wat van gezegd." Daarom is de school ook na dat heftige jaar gewoon doorgegaan met de Week van Lentekriebels. "Het is wel allemaal goedgekomen, het vertrouwen is terug."

Toch merkt Branbergen dat de leerkrachten minder onbevangen de lessen geven. "Dat we veel meer nadenken: 'Wat kan ik wel zeggen? Wat kan ik niet zeggen? Ik wil niemand voor de borst stoten. Ik wil dat iedereen zich gehoord voelt op zijn eigen manier.' Dus we denken er veel harder over na dan 20 jaar geleden."

Geen foto's en filmmateriaal

Dat betekent dat sommige dingen zijn veranderd. "We doen nog steeds de inhoud zoals we 'm 20 jaar geleden ook deden. Want daar staan we voor", zegt de directeur stellig.

"Maar sommig beeldmateriaal gebruiken we niet meer omdat het te expliciet zou zijn. We hebben eigenlijk alleen nog maar getekend materiaal. We gebruiken geen foto's en filmmateriaal. Dat is echt een verandering."

'Zolang de inhoud maar overeind blijft'

Dat vindt de directeur jammer. "Maar wat voor mij het allerbelangrijkst blijft, is dat we de inhoud goed kunnen bespreken met kinderen. Dat kinderen goed voorgelicht deze maatschappij ingaan. En juist nu, dus aan de inhoud doen we geen concessies."

"En als dat betekent dat we in de vorm af en toe concessies moeten doen, vind ik dat heel naar. Maar zolang de inhoud maar overeind blijft", zegt directeur Branbergen tot slot.

De herstelactie voor fouten bij het UWV schiet tekort, vinden NSC en GroenLinks-PvdA. Beide partijen presenteren vandaag een uitgebreider plan om de problemen met arbeidsongeschiktheidsuitkeringen aan te pakken.

"De eerste stap is nu gezet, maar dat is voor mij echt onvoldoende", zegt NSC-Tweede Kamerlid Ilse Saris. "Mensen moeten krijgen waar ze recht op hebben. Dat betekent dat gemaakte fouten moeten worden hersteld."

Alle fouten herstellen

En dan niet alleen de administratieve fouten, benadrukt Saris. "Ook de sociaal-medische beoordelingen. Niet alleen over de periode 2020 tot 2024, maar ook fouten van daarvoor." Daarnaast moet volgens haar de schade die mensen hebben geleden, worden gecompenseerd.

De partij is dan ook van plan om deze uitbreiding bij de voorjaarsnota-onderhandelingen te bespreken met de andere coalitiepartijen. "Wij willen hier echt voor strijden." Om hoeveel mensen het gaat en hoeveel extra geld het kost om het plan te realiseren, is onduidelijk, zegt het NSC-Kamerlid.

Snelle compensatie: 5.000 euro

"Wij willen dat mensen nu zo snel mogelijk zekerheid krijgen", zegt Kamerlid voor GroenLinks-PvdA Mariëtte Patijn. "Dat betekent dat er voor mensen die te weinig hebben gekregen een goede compensatieregeling moet komen."

Die compensatieregeling zou volgens haar uit een keuze moeten bestaan: het UWV rekent het hele dossier door, óf iemand kiest voor een snellere optie van 5.000 euro uitbetaling. "En mensen die juist te veel hebben gekregen, moeten de zekerheid hebben dat ze geen terugvordering krijgen."

'Mensen hebben er recht op'

En dat is niet het enige. Ook als iemands uitkering in de toekomst naar beneden wordt bijgesteld, moet volgens GroenLinks-PvdA rekening worden gehouden met de persoonlijke situatie. Daarnaast moeten mensen van voor 2020 aanspraak kunnen maken op de 5.000 euro als er fouten zijn gemaakt.

"Maar we moeten niet beloven dat we voor hen alles in detail gaan uitrekenen. Want dat lukt misschien helemaal niet", zegt Patijn. Wel moeten geconstateerde fouten in de periode van voor 2020 worden rechtgezet. "Dat gaat lang duren, maar mensen hebben er recht op."

Tienduizenden dossiers wachten nog

Met hun plannen pleiten NSC en GroenLinks-PvdA voor een bredere herstelactie die sneller én zorgvuldig wordt afgehandeld. Maar de minister en het UWV lieten eerder weten dat elke uitbreiding ten koste zou gaan van de reguliere werkzaamheden.

Voor de huidige herstelactie worden namelijk al zo'n 43.000 dossiers opnieuw bekeken door een speciaal opgericht team.

Heel veel extra dossiers

Vorige week bleek bovendien uit de bijlagen van een Kamerbrief dat er nog 8.000 dossiers bij zouden kunnen komen van arbeidsongeschikten van wie de uitkering is beëindigd of toegekend tussen 2020 en 2024.

Daarnaast zijn er nog 28.000 dossiers met vastgestelde fouten, bijvoorbeeld bij de indexering, die nog gecorrigeerd moeten worden, blijkt uit hetzelfde document.

'Werkdruk geen excuus'

Maar volgens NSC-Kamerlid Saris is de werkdruk bij het UWV geen excuus om mensen niet te helpen. "De overheid dient zich aan de wet te houden, mensen dienen zich aan de wet te houden en fouten moeten gewoon worden hersteld."

Ook GroenLinks-PvdA-Kamerlid Patijn denkt dat haar plan uitvoerbaar is. "Wij denken dat het minder complex is, want je hoeft niet helemaal uit te gaan rekenen wat mensen krijgen. Dit komt in de plaats van wat het UWV nu aan het doen is. En mensen kunnen daardoor sneller geholpen worden en dus uit die onzekerheid komen."

Minister onder druk van eigen partij

De plannen van beide partijen kosten geld, mogelijk heel veel geld. De verantwoordelijk minister Van Hijum is zelf NSC'er en krijgt van zijn eigen partij een stevige opdracht mee. Hij moet op zoek naar het geld om de plannen uit te voeren, maar waar dat vandaan moet komen is onduidelijk.

Wat Saris betreft hoort het bij de gemaakte afspraken dat dit geregeld wordt. "Er moet heel veel gebeuren, maar in het regeerakkoord hebben we afgesproken dat wij het wel willen. En daar houd ik mijn regeringspartijen aan. Ook mijn minister."