De afgelopen maanden gingen honderdduizenden mensen in heel Duitsland de straat op. Met grootschalige demonstraties protesteerden ze tegen een mogelijke samenwerking met de omstreden partij AfD (Alternative für Deutschland).

De zogenoemde 'Brandmauer', letterlijk: brandmuur, - een afspraak tussen politieke partijen om het samenwerken met radicaal rechts uit te sluiten - heeft in Duitsland tot nu toe een samenwerking met de AfD kunnen voorkomen. Maar nu de partij in de peilingen op ruim 20 procent van de stemmen staat, rijst de vraag: blijft de Brandmauer overeind?

Hand-in-Hand tegen opkomst extreem-rechts

Maren Loerzer is een van de drijvende krachten achter Hand-in-Hand, een initiatief dat een grote demonstratie tegen de opkomst van extreem-rechts in Berlijn organiseerde. Terwijl ze de laatste voorbereidingen overziet, benadrukt ze waarom deze strijd zo belangrijk is.

"Mijn grootste zorg is dat de AfD erin slaagt om de grenzen steeds verder op te rekken, waardoor we steeds dichter bij het fascisme komen." Tegelijkertijd begrijpt ze de onvrede van veel Duitsers en de roep om politieke verandering. "Maar uit protest op de AfD stemmen, dat gaat echt te ver", voegt ze eraan toe.

Symbool voor falen van gevestigde partijen

De AfD zorgt met haar radicale standpunten over migratie voor veel opschudding. De Duitse binnenlandse veiligheidsdienst heeft delen van de partij als rechts-extremistisch en anti-democratisch bestempeld. Toch lijken steeds meer kiezers daar minder moeite mee te hebben. Volgens politicoloog Wolfgang Schröder komt dat doordat steeds meer mensen twijfelen aan het vermogen van de democratie en politieke instituties om hun leven te verbeteren.

"Door de grote toestroom van migranten sinds 2015 en de daaruit voortvloeiende polarisatie heeft de AfD zich sterk kunnen positioneren en haar invloedssfeer zelfs uitgebreid naar het midden van de samenleving", legt Schröder uit. Daarnaast speelt de partij in op frustraties die traditionele partijen niet weten te adresseren. "De AfD slaagt erin kiezers te mobiliseren op een manier die andere partijen niet lukt. In zekere zin staat de opkomst van de AfD symbool voor het falen van de gevestigde partijen."

'Nie wieder'

De opkomst van de AfD veroorzaakt scheuren in de Brandmauer, die na de Tweede Wereldoorlog werd opgetrokken om een herhaling van het Hitlerregime te voorkomen. In Duitsland is de les uit het verleden helder: de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) kwam niet via een staatsgreep, maar via democratische middelen aan de macht.

"Een fundamenteel liberaal systeem biedt ook ruimte aan zijn tegenstanders", zegt Schröder. "In het ergste geval kunnen zij die ruimte gebruiken om de democratie te ondermijnen of zelfs af te schaffen." Juist om die reden werd na 1945 een duidelijke grens getrokken: partijen die de democratie bedreigen, daarmee werk je niet samen.

Protesten tegen AfD

"Het was een van de zwaarste weken van mijn leven", vertelt Maren over de motie die Friedrich Merz, de huidige kanselierskandidaat van de CDU, met steun van de AfD in de Bondsdag indiende. De motie leidde tot een golf van protesten in het hele land, want hoewel de AfD waarschijnlijk een grote rol gaat spelen bij de verkiezingen, stemt de meerderheid van de Duitsers niet op deze partij.

Berichten over deportatietickets voor migranten en uitspraken over het streven naar een etnisch homogeen Duitsland, zorgen nog steeds bij veel kiezers voor weerstand tegen de partij. "De kern van een liberale democratie is dat er compromissen worden gesloten. Partijen die daartoe niet bereid zijn, vormen een bedreiging voor de democratie", zegt Schröder.

'Wir sind die Brandmauer'

Afgelopen zondag gingen bijna 40.000 mensen in Berlijn de straat op. Onder de demonstranten heerst de overtuiging dat de Brandmauer niet in de politiek ligt, maar op straat. "Wir sind die Brandmauer!" zingen ze in koor. Te midden van de menigte kijkt Maren geëmotioneerd om zich heen. "Dit is een onbeschrijfelijk en prachtig gevoel. En ik hoop dat we er als samenleving in zullen slagen om samen de mensen te kiezen die onze democratie blijven beschermen en vooruithelpen."

Ook Schröder verwacht niet dat de Brandmauer de komende jaren volledig zal verdwijnen. "Tenzij de AfD afstand neemt van haar extremistische standpunten. Als de partij zich matigt, dan zou samenwerking geen taboe meer zijn."

Justitie vervolgt vier vrouwen voor grafschennis op een begraafplaats in Leusden. Zij zouden daar bijna 4 jaar geleden een 'paranormale sessie' hebben gehouden bij kindergraven. Nabestaanden hopen er nu eindelijk achter te komen wat er precies is gebeurd.

De Palestijnse vlag of een regenboogvlag op het podium van het Eurovisie Songfestival? Dat is deze editie niet toegestaan: artiesten mogen alleen nog hun eigen vlag laten zien om 'politieke statements' te voorkomen. "De EBU is een bange organisatie."

De European Broadcasting Union (EBU) heeft het nieuwe vlaggenprotocol zelf niet bekendgemaakt, maar bevestigde wel berichten van de Deense omroep DR hierover. Hans Laroes, die jarenlang betrokken was bij de EBU als adviseur, vindt het een 'nogal onhandig' van de media-organisatie.

Vlag om identiteit te laten zien

De laatste jaren waren op het podium en in de green rooms - waar deelnemers wachten op de uitslag - nog verschillende vlaggen te zien, waaronder de Palestijnse vlag en de regenboogvlag. En op het podium nam zanger Nemo, die uiteindelijk won voor Zwitserland, vorig jaar de non-binaire vlag mee. Vlaggen zijn dan ook echt onderdeel van het Songfestival, zegt Laroes.

"Het hele Songfestival is erop gericht om mensen en landen en allerlei bevolkingsgroepen met elkaar te verbinden op een vrolijke manier. En dus ook mensen van allerlei identiteiten", legt hij uit. "En ik denk dat daarbij hoort dat die mensen ook hun identiteit laten zien. Dat kan via de vlag van je land, via de regenboogvlag en ook via een vlag waarin je Palestina steunt."

'Tegen geest van Songfestival'

Door het besluit van de EBU om alleen nationale vlaggen toe te staan op het podium kunnen deelnemende artiesten hun identiteit straks mogelijk niet volledig uiten. En dat vindt Laroes geen goede zaak: "Het is eigenlijk tegen de geest van het Songfestival in."

Hoe de organisator van het liedjesfestijn precies tot zo'n besluit komt, blijft volgens hem gissen. In principe wordt de uiteindelijke beslissing gemaakt door de producer van het Songfestival in overleg met het gastland, dit jaar dus Zwitserland. Maar de omroepen van andere deelnemende landen hebben volgens hem ook zeker invloed.

Onder hoge druk besloten?

Het zou dus zeker kunnen dat landen in dit geval invloed hebben uitgeoefend op de organisatie, zegt Laroes. "Er zijn ongetwijfeld een aantal omroepen die alvast bezwaar zijn gaan maken of bang zijn geworden." En dan gaan ze onder oplopende druk met elkaar appen, bellen en vergaderen, weet de voormalig EBU-adviseur.

"Het is op dit soort momenten een beetje een bange organisatie", gaat hij verder. "Dus omdat die verschillende standpunten van landen en omroepen eigenlijk boven die hele besluitvorming hangen, wordt er geprobeerd het allemaal zo rustig mogelijk te houden en ieder gedoe waar iemand boos van kan worden te vermijden. Dan ga je dus beslissen om geen vlaggen toe te laten."

'Niet nagedacht over regenboogvlag'

Het 'vlaggenverbod' is volgens Laroes vooral bedoeld om de Palestijnse vlag te weren van het podium. Dat daarmee bijvoorbeeld ook Pride-vlaggen in de ban worden gedaan, heeft de organisatie van tevoren misschien niet helemaal doorgehad, denkt hij.

"Ik denk dat ze vooral geen Palestijnse vlaggen willen laten zien en dat ze toen geaccepteerd hebben dat dan ook andere vlaggen als de regenboogvlag niet meer getoond worden", zegt hij. "Terwijl ik denk dat je daarmee juist een heleboel artiesten - en een heleboel mensen thuis - in hun hart raakt, en dat je daarmee dus ook je eigen Songfestival in het hart raakt."

Andere manieren zoeken

Overigens verwacht Laroes niet dat de deelnemende zangers zich ook helemaal aan de nieuwe regels gaan houden. "Ik denk dat redelijk wat artiesten op zoek gaan naar manieren om toch iets te laten zien." Als voorbeeld noemt hij Madonna, die in 2019 op het Songfestival in Israël een gastoptreden gaf en toen ook een statement maakte met de Palestijnse én Israëlische vlag.

Het zal hem niet verbazen als meer artiesten op zoek gaan naar manieren om standpunt over de situatie in Israël en de Palestijnse gebieden te laten blijken. "En eigenlijk wordt dat ook uitgelokt door de EBU. Het is dan ook een wedstrijdje van: wie is nu het slimst."

'Onverstandig en niet sympathiek'

In een poging om mogelijk gedoe rond de Palestijnse vlag te voorkomen, veroorzaakt de EBU met deze nieuwe regels juist méér gedoe, constateert Laroes. Het protocol rond de vlagen krijgt nu namelijk heel veel aandacht, ziet hij gebeuren.

En daar zit ook veel negatieve aandacht bij: zo noemde lbhti-belangenverenging COC Nederland het besluit van de EBU afgelopen weekend 'volstrekt belachelijk'. Laroes snapt de verontwaardiging over het vlaggenverbod. "Ik vind het echt een onverstandige en onaardige, niet sympathieke en niet empathische beslissing."

AVROTROS 'snapt besluit'

AVROTROS, die namens Nederland meedoet aan het Songfestival, liet eerder in een schriftelijke verklaring weten dat het de nieuwe regels rond vlaggen op het podium snapt. "Het Eurovisie Songfestival is een niet-politiek event en in dat kader begrijpen we deze beslissing."

"Het gaat enkel om de officiële momenten dat het duidelijk moet zijn om welk land het gaat", verduidelijkt de omroep over het doel van het protocol. "Op alle andere momenten staat het ons vrij om te communiceren wat we willen."

Claude zonder Congolese vlag

De omroep voegt daaraan toe dat het het jammer vindt 'dat ook symbolen die verbonden zijn aan inclusiviteit en vrijheid van expressie, zoals de regenboogvlag, nu onderdeel zijn geworden van deze maatregel'. AVROTROS erkent dat een regenboogvlag geen politiek statement is, 'maar het gaat er bij de EBU om dat er één lijn wordt getrokken'.

Zanger Claude doet over 3 weken namens Nederland mee aan het Songfestival. Hij komt uit de Democratische Republiek Congo, maar mag de vlag van zijn geboorteland straks dus ook niet laten zien op het podium en in de green room. Het publiek in de zaal mag wel met elk soort vlag zwaaien, zolang die volgens de Zwitserse wet toegestaan is.