De Poolse regering vraagt om 1,3 biljoen euro aan herstelbetalingen van Duitsland voor de schade die is aangericht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat is een derde van het Duitse bbp. "Het is heel apart dat ze hier nu opeens mee komen."

Dat zegt historicus en onderzoeker van het Duitsland Instituut Hanco Jürgens. "Na de val van de Muur zijn er allerlei verdragen gesloten tussen Duitsland en Polen, en die spreken allemaal niet over deze herstelbetalingen."

Belangrijk voor verkiezingen

Waarom wordt er nu dan gevraagd om dit aanzienlijke bedrag? Het is afkomstig uit een rapport van 1.300 pagina's dat vorig jaar is gepresenteerd. "Dat verzoek hebben ze al heel erg lang in overweging", zegt Jürgens. "Dat komt vooral van de Poolse PiS-partij, die dit soort verzoeken rondom de verkiezingen doet."

"Dan speelt de Pools-Duitse relatie op en die spanningen gebruikt de Poolse regering om dit soort gevoelige kwesties naar voren te brengen. Dat neemt niet weg dat Polen enorm geleden heeft in de Tweede Wereldoorlog. Dus het is logisch dat Polen daar extra aandacht voor vraagt."

Geen verdere herstelbetalingen

Jürgens legt uit dat herstelbetalingen na de Tweede Wereldoorlog anders waren dan die na de Eerste. "Men hoopte geleerd te hebben van die situatie, toen de betalingen als een strop rondom de Duitse Weimarrepubliek hingen. Men wilde Duitsland weer reintegreren in het Westerse bondgenootschap. De Sovjet-Unie was daar minder blij mee."

De DDR moest fabriekeenheden, spoorwegen en andere vormen van infrastructuur afstaan aan de Sovjet-Unie als een soort herstelbetaling, vertelt de onderzoeker. "Maar in 1953 kwam er een opstand in de DDR, die kon het economisch gezien niet opbrengen. Toen heeft de Sovjet-Unie Polen min of meer gedwongen af te zien van verdere herstelbetalingen."

'Het is geregeld'

En daar baseert de Duitse regering zich nu op, vertelt Jürgens. "Duitsland heeft in de jaren 50 en 60 allerlei herstelbetalingen gedaan, bijvoorbeeld aan Nederland en Griekenland. Maar ook aan Israël en individueel aan Joden. Duitsland beroept zich erop dat er vanaf dat moment een schadevergoeding is geweest."

"Die zou bij een definitief vredesverdrag in 1990 na de val van de Muur worden vereffend. Dat is in de optiek van de Duitse regering gebeurd, dus zij vinden dat het is geregeld", zegt de historicus.

Meer dan een monument

Volgens Jürgens staat de Duitse regering heel erg open voor alles wat fout gelopen is en is ze ook zeer schuldbewust. "Er wordt nu ook gesproken van een Polen-monument in Berlijn. Maar ja, dat komt in de schaduw van 1,3 biljoen euro te staan. Want een monument is mooi om bij stil te staan, maar de Poolse regering wil veel meer dan dat."

"Polen vindt dat Polen slachtoffer is van de Duitse bezetting. Zij hebben de schade onderzocht die door de Duitse bezetting is aangericht. Dat doen zij op hun manier, uit Pools perspectief", zegt hij. "De rol van de Polen zelf ligt extreem gevoelig. De regering kijkt dus niet naar Poolse collaboratie of de rol van Polen bij het vermoorden van Joden in het land."

Verschillende herinneringsculturen

Polen en Duitsland hebben dus een hele andere 'herinneringscultuur', zegt Jürgens. "De Duitse herinneringscultuur is gericht op (Joodse) slachtoffers. Die van de PiS-partij kijkt naar de Poolse helden die zich hebben verzet, die wil het Poolse nationalisme naar voren brengen. Dat is deel van het nationale discours."

Die culturen zijn dan ook niet samen te brengen, zegt Jürgens. Tenzij de oppositiepartij onder leiding van Donald Tusk wint bij de verkiezingen. Toen Tusk in 2004 premier was, zei hij namelijk al dat 'de kwestie van alle compensatie en herstelbetalingen tussen Polen en Duitsers gesloten is'. "Hij past wel in de Europese herinneringscultuur."

Nog niet de helft van de GroenLinks-PvdA-kiezers (44 procent) vindt dat Frans Timmermans weer lijsttrekker moet worden bij de volgende verkiezingen. VVD-kiezers zijn iets positiever. Maar ze zijn er niet van overtuigd dat Dilan Yeşilgöz moet blijven.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder kiezers die bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen op die partijen hebben gestemd.

'Sorry Frans'

Opvallend is dat kiezers van GroenLinks-PvdA en de VVD nu nog best vertrouwen hebben in hun partijleider. 88 procent van de GroenLinks-PvdA-kiezers staat achter Timmermans als huidige leider van de partij. Driekwart (76 procent) van de VVD-kiezers vindt dat Yeşilgöz het op dit moment goed doet.

Maar of ze ook lijsttrekker moeten worden bij de volgende verkiezingen? Daarover is twijfel. Zo vindt nog niet de helft van de kiezers van Timmermans dat hij dan de kar moet trekken. Een GroenLinks-PvdA-kiezer verwoordt het als volgt: "Hoe goed hij ook is ingevoerd, hoeveel ervaring hij ook heeft, hoezeer zijn hart ook op de goede plek zit. Het is tijd voor nieuw elan. Sorry, Frans."

VVD-kiezers niet overtuigd van Yeşilgöz

63 procent van de VVD-stemmers vindt dat de partij weer met Yeşilgöz de campagne in moet. De rest vindt van niet (22 procent) of weet het niet (16 procent).

"Ze doet het nu best aardig, maar heeft in korte tijd al te veel fouten gemaakt. Juist in de campagne heeft ze laten zien dat ze rare sprongen kan maken", schrijft een VVD-kiezer.

Imagoproblemen Omtzigt

Pieter Omtzigt staat er bij zijn kiezers nog een stuk slechter op. Niet alleen denken de meeste NSC-kiezers, die veelal zijn afgehaakt, dat hij geen lijsttrekker moet zijn bij de volgende verkiezingen. Ook is hij de enige partijleider met minder dan de helft vertrouwen van zijn eigen kiezers.

Veel NSC-kiezers vinden dat hij goede eigenschappen heeft, maar dat die hem niet geschikt maken als politicus. Een kiezer zegt daarover: "Qua kennis en integriteit is hij de juiste persoon. Maar juist die kenmerken zorgen ervoor dat hij in de Haagse slangenkuil opbrandt. En dat is een heel trieste constatering."

Schoolkantines en bedrijfsrestaurants in Frankrijk zouden niet langer soja-producten moeten serveren. Dat is het advies van Anses, het Franse RIVM. Te veel soja zou een negatief effect kunnen hebben op de vruchtbaarheid.

Soja wordt veel gebruikt als plantaardig alternatief voor bijvoorbeeld vlees- of melkproducten.

Lager oestrogeen

Driekwart van de Franse kinderen tussen de 3 en 5 jaar, en bijna de helft van de volwassen Franse vrouwen die soja eten, krijgen volgens Anses te veel soja binnen. En dat kan slecht zijn voor de gezondheid, zegt de Franse organisatie, met name voor de vruchtbaarheid.

De boosdoeners in soja zijn isoflavonen. Universitair hoofddocent Katja Teerds legt uit hoe isoflavonen werken: "Ze binden aan de receptor voor oestrogeen, het vrouwelijk geslachtshormoon. Een piek in oestrogeen zorgt voor de eisprong." In theorie kunnen heel grote hoeveelheden isoflavonen dus zorgen voor een lager oestrogeen en daarmee de eisprong dwarszitten.

'Effect verwaarloosbaar'

"Maar onderzoek heeft aangetoond dat dit effect verwaarloosbaar is", gaat Teerds verder. Ook bij emeritus hoogleraar Voeding en Gezondheid Jaap Seidell zijn de risico's niet bekend. "In Azië wordt veel soja gegeten. Daar zijn ook veel onderzoeken gehouden, waaruit blijkt dat de menstruatiecyclus van vrouwen soms een dag langer wordt door hoge sojaconsumptie, maar negatieve effecten op de vruchtbaarheid zijn niet bekend."

Het Nederlandse adviesorgaan voor voeding is het Voedingscentrum. Zij hanteert alleen een advies voor zwangere vrouwen als het gaat om soja-inname. "Uit dierstudies blijkt dat het mogelijk effect heeft op de ontwikkeling van de geslachtsorganen bij het kindje als je heel veel isoflavonen binnenkrijgt tijdens de zwangerschap", vertelt gezondheidsexpert bij het Voedingscentrum Marije Verwijs.

Advies Voedingscentrum

"Wij adviseren daarom om tijdens de zwangerschap de soja-inname beperkt te houden, tot bijvoorbeeld vier glazen sojadrink per dag en daarnaast nog twee vleesvervangers op basis van soja per week", gaat ze verder. Overigens zitten in dierlijke producten ook isoflavonen. "In koemelk zelfs meer dan in sojamelk", zegt Teerds. "Dat komt omdat koeien soja door hun voeding krijgen."

Het voedingscentrum hoopt zich binnenkort samen met het RIVM en de Gezondheidsraad te kunnen buigen over het Franse rapport. "Indien nodig zullen we ons advies aanpassen."