Waarom de migratiedeal met Turkije niet werkt

In maart 2016 sloot de EU een deal met Turkije om asielzoekers tegen te houden. Toch zitten er nu weer 30.000 mensen vast op de Griekse eilanden. De Turkije-deal werd een fiasco, vooral door de traagheid van het Griekse asielsysteem.

"We zijn weer terug in 2015", verzucht Stavros Myrogiannis. In dat jaar begon hij met het opzetten van Kara Tepe: het kamp voor kwetsbare asielzoekers op Lesbos. Intussen is het kamp zijn trots. "Eén van mijn regels is dat elke kwetsbare familie in ieder geval één ruimte voor zichzelf heeft. En die regel laten wij niet los. Op deze manier krijgen mensen weer een beetje waardigheid terug."

'De deal is dood'

Hoe anders is het in kamp Moria, 10 minuten rijden verderop. Dat kamp, een voormalige militaire basis met prikkeldraad boven de muren, is gemaakt voor 3000 mensen. Op dit moment verblijven er 13.000 vluchtelingen waarvan ongeveer 5000 in tentjes buiten de hekken. In dat kamp is geen privacy, geen ruimte om je even terug te trekken. In de containers verblijven drie of vier families tegelijkertijd.

Hoe kan deze situatie bestaan, terwijl er 3,5 jaar geleden een deal werd gesloten waarmee voorkomen moest worden dat asielzoekers de oversteek nog zouden wagen vanuit Turkije naar Griekenland? "De deal is dood", zegt Myrogiannis. "Er komen weer elke dag boten, de overheid is weer niet voorbereid en de mensen zitten hier vast."

'Status quo onacceptabel'

Ook de architect van de EU-Turkije deal, Gerald Knaus van de denktank ESI, erkent dat er grote problemen zijn met 'zijn' deal en dat er naar oplossingen gezocht moet worden. In de EU-Turkije deal werd afgesproken dat alle asielzoekers die aankwamen op de Griekse eilanden terug gestuurd zouden worden naar Turkije. In ruil daarvoor zouden EU-landen erkende vluchtelingen vanuit Turkije overnemen en krijgt Turkije 6 miljard euro voor de opvang van vluchtelingen.

Het grootste struikelblok is het terugsturen van de asielzoekers. Uit cijfers van de EU uit maart 2019 blijkt dat in de eerste 3 jaar na de deal maar 2441 asielzoekers terug zijn gebracht naar Turkije. Dat is een bijzonder laag aantal: in 2017 en 2018 kwamen ongeveer 30.000 mensen aan op de Griekse eilanden, en in 2019 tot nu toe al 38.000.

Bijna niemand wordt teruggestuurd

De asielzoekers worden niet teruggestuurd, omdat ze vastzitten in Griekse asielprocedures. Als iemand aankomt op Griekse bodem, mag iemand daar asiel aanvragen. De architecten van de EU-Turkije deal hadden bedacht dat de Griekse immigratiedienst konden oordelen dat de asielzoekers al een veilig land hadden gepasseerd, namelijk Turkije. De migranten zouden na dat oordeel direct teruggestuurd kunnen worden.

Maar al 2 maanden nadat de deal gesloten was oordeelde een Griekse rechter dat Turkije geen veilig land was voor Syrische vluchtelingen, dus konden de vluchtelingen niet terug naar dat land.

Turkije geen veilig land

De belangrijkste twijfels over of Turkije een veilig land was of niet, ontstonden nadat mensenrechtenorganisaties uitgebreid rapporteerden dat Turkije Syriërs onder dwang terugbrengt naar Syrië. Omdat dit lot ook Syriërs zou kunnen treffen die vanuit Griekenland naar Turkije worden teruggebracht, kunnen de vluchtelingen niet terug naar Turkije.

Maar de belangrijkste reden dat de asielzoekers vastzitten in Griekenland is de traagheid van het Griekse juridische systeem. Griekenland had voorheen nauwelijks een immigratiedienst. Alle migranten liepen gewoon door het Europese vasteland op.

75.000 asielaanvragen

Toen in 2016 de Balkanlanden hun grenzen sloten en de deal met Turkije gemaakt werd, moesten de Grieken het hele systeem dus bijna van de grond af opbouwen. En dat gaat ongelooflijk traag. In 2016 werden er slechts enkele asielaanvragen per dag afgehandeld en momenteel lijkt dat nog niet veel sneller te gaan. Volgens de Griekse migratieminister lopen er nu 75.000 asielaanvragen in Griekenland.

Stavros Mirogiannis is bang dat het er binnenkort nog veel meer worden. "Nu Erdogan Noord-Syrië is binnengevallen, zullen er nieuwe vluchtelingenstromen op gang komen, en er zullen ook weer meer vluchtelingen hier komen." Volgens hem moeten de EU-leiders opnieuw met Turkije om tafel. "Hoe de eilanden nu gebruikt worden als dumpplaats voor gevluchte zielen, is niet aanvaardbaar. De Europese politici moeten met nieuwe, betere, oplossingen komen."