Bijna 10 jaar na de moord op Els Borst is vrijwel niets veranderd in de aanpak van verwarde, gevaarlijke personen. "Als het systeem goed werkt, vinden deze moorden niet plaats", zegt Rein Jan Hoekstra een week na de fatale steekpartij in Den Haag.

Na de moord op de politica (2014) kreeg jurist en topambtenaar Rein Jan Hoekstra de opdracht om te onderzoeken hoe het zo mis kon gaan met Bart van U., de man die Borst en zijn eigen zus, Loïs, ombracht. Hij kwam met een serie aanbevelingen voor politie, justitie en de ministeries van Justitie en Veiligheid en Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Daar werd te weinig mee gedaan, constateert hij 8 jaar en een aantal ernstige incidenten verder.

'Dat we hier nu nog verkeren'

Hoekstra adviseerde dat er snel werk moest worden gemaakt van de aanpak van personen met verward gedrag. Zo zou informatie tussen politie, justitie en ggz beter gedeeld moeten worden om te weten of iemand een gevaar oplevert. Maar met die aanbevelingen is te weinig gebeurd, zegt Hoekstra, een week na het fatale steekincident door een tbs'er in Den Haag. Het maakt hem boos. "Dat we nu bijna tien jaar geleden na de moord op Els Borst, dat we nog steeds hier verkeren."

De 56-jarige verdachte van de zaak in Den Haag, Jamel L. stond kort voor zijn daad nog voor een Rotterdamse rechter. De rechtbank weet daar niets van de tbs-maatregel of andere delicten. Een onderzoek in het Pieter Baan Centrum vond de rechtbank daarom niet nodig. Hoekstra vraagt zich af of de informatie-uitwisseling en de voorbereiding van de rechter wel op orde waren. "Hoe is het mogelijk dat hij niet geïnformeerd, dan was de uitspraak misschien een andere geweest."

Geen prioriteit in de uitvoering

De discussie gaat wel voort, constateert hij. "Ik denk dat de zaken wel serieus worden genomen, maar dat het geen prioriteit heeft bij de uitvoering", zegt hij. En hij vraagt zich af of de Tweede Kamer er wel voldoende bovenop zit. "Erkent men wel, Kamer en regering, dat hier sprake is van een vitaal probleem? Dat het echt met leven en dood te maken heeft?"

"Ik twijfel erover, gelet op de gebrekkige aanpak van onze aanbevelingen hierover", zegt hij. De betrokken ministers hebben zich steeds afstandelijk opgesteld, zegt hij. Maar dat kan volgens hem niet meer. "Het is ook een zaak van ministeriële verantwoordelijkheid. Het is een zaak van publiek belang, het gaat om leven en dood." Volgens Hoekstra is er sprake van een accuut probleem. "Zorg dat verbeteringen worden aangebracht."

Fout op fout

Hoekstra concludeerde in 2015 al dat in de zaak van Els Borst door instanties fout op fout werd gestapeld. Dader Bart van U., die door deskundigen chronisch paranoïde werd genoemd, bleef verstoken van zorg en werd niet vastgezet, terwijl er een veroordeling lag voor wapenbezit. In het vonnis sprak de rechter zorg uit over z'n geestestoestand, hij wilde dat Van U. direct werd vastgezet.

Omdat hij in hoger beroep ging, gebeurde dat niet. Ook werd geen DNA afgenomen. Zo kwam hij na de moord op Els Borst niet in beeld. De familie van Van U vroeg meerdere keren om hulp. Van U. zelf meldde zich bij de politie en de gevangenis. Maar werd weggestuurd. Zelfs na de moord op Borst. In 2015 bracht hij zijn zus om. Hoekstra adviseerde versnelde DNA afname van veroordeelden en betere informatiedeling tussen zorg en justitie. Alle betrokkenen beloofden beterschap.

Joost Wolters

Toch gaat het na het rapport Hoekstra weer verschillende keren goed mis. In in juli 2017 werd in de Amsterdamse metro uit het niets Joost Wolters doodgestoken. Amsterdamse metro. O. was al vanaf zijn jeugd in beeld bij justitie. Hij werd in 2006 voor een poging doodslag veroordeeld tot een PIJ-maatregel die hij wist te ontlopen. Hij belandde in Engeland waar hij na een veroordeling voor geweld wordt uitgezet.

Terug in Nederland ziet niemand dat er nog jeugd-tbs openstaat. Ook niet als hij in de maanden erna verschillende malen in aanraking komt met politie en justitie. Voor een gewapende overval krijgt hij een kale straf en wordt zonder begeleiding vrijgelaten. Nog in zijn proeftijd belandde hij op een psychiatrische afdeling van het AMC. Er volgde een hard rapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid over het falen van verschillende instanties.

Tbs opgelegd, niet uitgevoerd

De zaak lijkt paralellen te vertonen met de gebeurtenissen rond Jamel L., de man die de supermarktmedewerker in Den Haag neerstak. De 56-jarige L. was nog maar net op vrije voeten en bleek een verleden van geweld te hebben. In de jaren '90 en 2000 werd hij in Nederland verschillende keren opgepakt. In 2013 werd hij Engeland uitgezet, waar hij in 2009 een verpleegster neerstak.

Op Curaçao werd hij in de lokale pers een psychopaat genoemd. In 2018 werd hem daar een tbs-maatregel opgelegd, die vanwege het gebrek aan een forensische instelling, nooit werd uitgevoerd. Sinds september vorig jaar kwam hij opnieuw in Nederland in beeld nadat hij in verschillende regio's gearresteerd werd. In Rotterdam werd hij veroordeeld voor dreigementen, in Den Haag bedreigde hij ambtenaren en stuurden ze hem weg. Hij was 'verbaal agressief en intimiderend'.

'Als de duvel aanbevelingen uitvoeren'

Ook nu, na dit recente fatale steekincident, kondigt minister Franc Weerwind voor Rechtsbescherming een onderzoek aan. Eerder schreef hij. "Als er lessen te trekken zijn uit een incident als deze, dan doen wij dat. Hiermee moet de kans op herhaling worden geminimaliseerd". Hoekstra ziet niets in weer een rapport.

"Dat zal weer de vingers op de zere plekken leggen", zegt hij. Hij trekt een parallel met de situatie in Groningen. "Dan komt er weer een buitengewoon ernstig rapport en kijkt iedereen bedroefd om zich heen." Nog een onderzoek is uitstel. Doorbreek dat, door de minister verantwoordelijk te maken. Hij kan dan in het departement mensen aanwijzen die het moeten oplossen, zegt Hoekstra. "Pak het aan dat die aanbevelingen als de duvel worden uitgevoerd."

Hij was jarenlang een van de vaste gezichten van EenVandaag: Pieter Jan Hagens. Gisteren presenteerde hij het programma voor het laatst. Hij gaat met pensioen na een carrière van meer dan 40 jaar als journalist en presentator, op radio en tv.

Normaal stelt Pieter Jan de vragen, nu mochten jullie die aan hem stellen.

1. Hoe kijk je terug op je carrière?

"Ik vind dat ik een geluksvogel ben. Ik heb 43 jaar in de journalistiek gezeten en ik heb er enorm van genoten. Ik zou niet weten wat ik anders had moeten doen, er is geen vak dat ik zo leuk zou vinden als dit."

"Het leuke van met pensioen gaan is dat de oude doos wordt opengemaakt. Ik heb veel verschillende dingen kunnen doen en meegemaakt, ook buiten de journalistiek. Dat komt allemaal weer naar boven. En het gevoel dat ik steeds opnieuw krijg is: wat heerlijk dat ik dat heb kunnen doen."

Bron: ANP

1/7In de jaren 90 was Pieter Jan een van de gezichten van Jules Unlimited

2. Hoe heb je de journalistiek zien veranderen?

"De journalistiek is veranderd, maar ik ben zelf ook veranderd. Ik begon bij de VARA in de jaren 80, waar ik met stevig linkse journalisten werkte. Ik dacht: zo hoort het kennelijk. Later heb ik me daar een beetje van gedistantieerd, ik vond het te activistisch. Ik vond dat de feiten meer moesten spreken."

"In deze tijd, waarin grimmige leiders opstaan en democratische vrijheden op het spel staan, denk ik juist weer: journalisten zijn er niet alleen voor de feiten, maar ook om bepaalde ideeën te beschermen. Ideeën die het fundament vormen voor onze liberaal-democratische samenleving."

3. Wat was jouw favoriete onderwerp om te presenteren, en wat het moeilijkste interview?

"Ik heb bij Buitenhof veel bijzondere mensen aan tafel gehad, met wie ik langere gesprekken kon voeren. Ik heb veel bijzondere denkers, schrijvers en politici gesproken. Die hadden vaak iets te vertellen waar ik wel wat van opgestoken heb. Vooral de Israëlische schrijver Amos Oz maakte indruk, dat was zo'n wijze man."

"Hij maakte zulke goede opmerkingen. Dat was in 2015, de aanslagen in Parijs waren toen net geweest. Hij duidde dat terrorisme op zijn manier. Hij had het erover dat terroristen geen gevoel voor humor hebben, en dat klinkt nu heel plat, maar hij vertelde dat zo raak en mooi. En ik weet ook dat veel kijkers van die uitzending hebben genoten."

"Maar ook bij EenVandaag heb ik veel spannende dingen gedaan. Ik denk meteen aan de verkiezingsdebatten. Het debat in 2023, waaruit het huidige kabinet is voortgekomen, is een van de betere debatten die ik heb geleid. Maar tegelijkertijd waren die debatten een van de moeilijkste dingen die ik heb gedaan, dat is een hele opgave."

"Het is fijn dat je dan eindeloos met collega's kan brainstormen over wat de beste opzet is. En dat je de spanning deelt: tijdens het debat hoorde ik dan de eindredacteur in mijn oortje, die net zo zenuwachtig was. Dit delen met collega's ga ik het meeste missen aan het werk. Want ook als je geen beste vrienden bent, maken ze toch een groot deel uit van je sociale leven."

4. Welke peiling had de meest verrassende uitslag voor jou?

"Ik heb niet zo'n goed geheugen voor peilingen, moet ik eerlijk zeggen. Het Opiniepanel is natuurlijk een heel goed gereedschap van EenVandaag. Maar als ik in de studio sta, ben ik bezig met het gesprek dat ik voer met de presentator van de paneluitslagen, niet met de uitslagen zelf. Ik kan die niet tegelijkertijd goed onthouden, dus weet ook niet meer welke uitslag mij het meest heeft verbaasd."

5. Hoeveel invloed heb je zelf gehad op de onderwerpen die behandeld werden? En ging dat weleens in tegen je eigen mening?

"Eigenlijk heb ik daar niet zo veel invloed op. EenVandaag is een olietanker die op koers vaart, er werkt een grote redactie. Ik kan wel meepraten en meedenken, maar ik ben geen eindredacteur. Toch heb ik zeker in interviews wel een belangrijke stem. En ook in de politieke debatten kan ik als presentator de richting van het gesprek bijsturen."

"Of de presentatie weleens tegen mijn eigen ideeën of mening in ging? Laat ik zeggen dat ik wel blij ben dat ik mezelf nu meer mag gaan uitspreken. Maar ik ben ook blij dat ik dat als journalist en presentator niet gedaan heb. Ik zou mezelf geen knip voor de neus waard vinden als ik in interviews een bepaalde politieke lijn zou voorstaan. Ik vind dat je als journalist niet te koop moet lopen met je eigen mening."

"Tegelijkertijd vind ik het gek om nu weg te gaan, omdat er zoveel gebeurt op het moment, waarvan je denkt: oei, waar gaat dit heen? In de Verenigde Staten durven wetenschappers zich niet meer uit te spreken, er zijn bezuinigingen op het hoger onderwijs, ook in Nederland. Het klimaat verandert. Daar maak ik me zorgen om. Het voelt als een grote opluchting dat ik niet geheimzinnig hoef te doen over waar ik mij zorgen om maak. Dat heb ik gemist de afgelopen jaren."

"Ik heb niet de illusie dat ik daar in mijn eentje iets aan kan doen. Maar alles wat journalisten, maar ook burgers doen, is op dit terrein van belang. Wat ik daarom ook ga doen is als burger mezelf meer uitspreken. Dat kan nu ook, ik ben journalist af. Misschien sluit ik me wel aan bij een politieke partij. Ik weet nog niet welke, maar ik ga het wel doen. Niet als politicus, maar gewoon als burger."

Bron: EenVandaag

1/6Achter de schermen bij de laatste uitzending van Pieter Jan Hagens

6. Wat ben je van plan om te gaan doen tijdens je pensioen?

"Ik ga eerst zeilen met mijn vrouw, een paar maanden weg. En daarna wil ik graag dingetjes doen waar ik tot nu toe niet aan toe kwam, zoals een houten bootje maken waar mijn kleinzoon in kan leren zeilen. Dat ben ik zeker van plan."

"Het is sowieso goed om weer eens met een frisse blik de wereld in te kijken, want er komt voor het werk ongetwijfeld iets anders moois in de plaats. Aan de andere kant: ik stop weliswaar met de vaste dingen, maar ik blijf nog steeds graag interviews en debatten leiden, voice-overs inspreken, misschien invallen bij een radio-uitzending. Dus als iemand ergens ziek is, weet me te vinden."

7. Hoe hoop je dat de journalistiek er de komende jaren uit gaat zien?

"Ik hoop dat de journalistiek zich opstelt als beschermer van de waarden waar wij allemaal op drijven, zoals gelijkheid, vrede, rechtvaardigheid en verdraagzaamheid. Al die dingen zijn zo belangrijk in onze democratische samenleving, en ik hoop dat journalisten daaraan meewerken. Elke journalist is op dit terrein van belang."

"Ik denk dat de meeste journalisten dit ook zo zien, sowieso al mijn collega's hier bij EenVandaag. Ik ben er trots op dat alle collega's zich ervan bewust zijn dat we een rubriek zijn die dicht bij de mens wil staan, waar de onderwerpen die we brengen echt relevant zijn, en waarin tegelijkertijd de feiten heilig zijn. Juist in deze tijd waarin onverdraagzaamheid en angst toenemen, denk ik dat het belangrijk is dat er programma's zoals EenVandaag zijn."

Wereldwijd liggen er miljoenen landmijnen onder de grond. Hierdoor vallen er jaarlijks honderden slachtoffers. Om dit te stoppen werd in een verdrag afgesproken dat het wapen de wereld uit moest. Maar nu de spanningen toenemen, trekken landen zich terug.