Ontmenselijkt en onder afschuwelijke omstandigheden werden gevangengenomen jezidi-vrouwen in het kalifaat als slaaf gebruikt. Komende week start de zaak tegen Hasna A. uit Hengelo die door twee vrouwen beschuldigd wordt van slavernij. Een unieke zaak.

Hasna A. vertrok begin 2015 naar Syrië, waar toen net het kalifaat was uitgeroepen. Vanuit het Twentse Hengelo reisde de toen 24-jarige Hasna met haar gehandicapte zoontje af naar het gebied. In die periode verlieten honderden mannen en vrouwen, complete gezinnen zelfs, ons land om zich aan te sluiten bij Islamitische Staat (IS).

Bijzondere zaak

Veel mannen stierven. Een aantal vrouwen wist het gebied te ontvluchtten. Na de val van het kalifaat in 2019, belandden veel van hen met hun kinderen in gevangenkampen. Ook de van oorsprong Twentse Hasna A.. Ze werd in november 2022 gerepatrieerd door de Nederlandse overheid, als onderdeel van een groep van 12 vrouwen en hun 28 kinderen.

Hoewel de laatste jaren al vaker teruggekeerde IS- vrouwen zijn berecht, is deze zaak heel bijzonder, onderstreept advocaat Brechtje Vossenberg die in deze zaak optreedt. "Het is de eerste zaak in Nederland waarin iemand vervolgd wordt voor misdrijven tegen de Jezidi-gemeenschap die zijn gepleegd door IS", zegt ze. Om veiligheidsredenen is niet bekend wie haar cliënten zijn.

Misdrijf tegen de menselijkheid

Twee Jezidi-vrouwen die werden vastgehouden in het kalifaat hebben over Hasna verklaard. "Het wordt ten laste gelegd als misdrijf tegen de menselijkheid", legt Vossenberg uit. Nederland volgt daarmee bijvoorbeeld Duitsland, die al eerder IS-vrouwen berechtte voor oorlogsmisdrijven. Daarnaast wordt ze ook vervolgd voor betrokkenheid bij terroristische misdrijven en het in een gevaarlijke positie brengen van een minderjarig kind.

Slavernij is in Nederland strafbaar, legt Vosseberg uit. "Maar het kenmerkende van een misdrijf tegen de menselijkheid is, dat het misdrijf wordt gepleegd als onderdeel van een wijdverbreide of stelselmatige aanval tegen een burgerbevolking. In dit geval is dat dan specifiek de aanval die IS begin augustus lanceerde tegen de Jezidi-gemeenschap in het noorden van Irak."

Dubbel gevoel

De 28-jarige Dalal Ghamin volgt de rechtszaak op de voet. Zij groeide op in de Jezidi-gemeenschap in het noorden van Irak maar moest vluchten voor het geweld van Islamitische Staat. "Het is voor ons erg belangrijk", zegt ze. Al heeft ze een dubbel gevoel over de zaak.

"Aan de ene kant is het heel fijn dat er eindelijk iemand voor de rechter komt. Aan de andere kant denken wij dat het maar hooguit een paar jaar celstraf gaat worden en dat vinden wij niet gerechtvaardigd."

Tot slaaf gemaakt

Tijdens de genocide werden duizenden Jezidi vermoord, met name mannen en jongens. "Nog eens duizenden, voornamelijk meisjes, ongehuwde vrouwen en vrouwen met kinderen, meisjes vanaf de leeftijd van 9 jaar, zijn massaal gevangen genomen, tot slaaf gemaakt en door IS afgevoerd naar andere delen van Irak en naar Syrië."

Ze zijn er verkocht alsof ze vee waren, vertelt de advocaat. "Het hele beleid van de IS was gericht ook onder meer op de ontmenselijking van deze mensen. Ze deden met ze wat ze wilden: meisjes en vrouwen werden tot slaaf gemaakt, werden ingezet als seksslaven of slaaf in de huishouding." In de zaak tegen Hasna gaat het om slavernij in huishouding en zorg voor het gehandicapte kind. Vossenberg: "Ze hebben ontzettend veel meegemaakt."

'Niet los van elkaar zien'

Dat alleen slavernij tenlaste wordt gelegd, vindt Dalal niet terecht. "Of het nu om vrouwen of mannen gaat, dit zijn mensen die er bewust voor hebben gekozen naar Syrië of Irak te gaan en een genocide te plegen op een onschuldig volk", zegt ze. "Iedereen heeft het gezien, hoe erg het voor ons is geweest. Duizenden mensen zijn vermoord. Meer dan 6.000 vrouwen en kinderen zijn meegenomen en vervolgens gebruikt als slaven. Meer dan een half miljoen mensen is op de vlucht."

"Er is geen juiste straf voor wat ze hebben gedaan. Deze mensen moeten niet berecht worden voor één onderdeel, maar voor de hele genocide. We moeten dingen niet los van elkaar zien", merkt Dalal tot slot op.

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om kosten te besparen moeten de dertien omroepen die er nu nog zijn daarom - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil Bruins de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'.

Wat merkt de kijker?

Het is 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."