Voor het eerst in 8 jaar niet de VVD, maar het CDA de partij met meeste politieke affaires

Het is geen koppositie om trots op te zijn: met tien affaires in 2020 scoort het CDA het hoogst in de Politieke Integriteitsindex van de Erasmus Universiteit en de Vrije Universiteit Amsterdam. Daarmee staat VVD voor het eerst niet op nummer één.

De Politieke Integriteitsindex inventariseert jaarlijks welke Nederlandse politici publiekelijk in opspraak zijn geweest, bijvoorbeeld vanwege mogelijk wangedrag in de privésfeer, belangenverstrengeling of dubieuze nevenactiviteiten en ongewenste omgangsvormen.

Aardverschuiving

Sinds de start in 2013 stond de VVD bovenaan met gemiddeld dertien affaires per jaar. "Vergeleken met andere partijen hebben VVD'ers meer contacten in bedrijfsleven, bekleden ze vaak portefeuilles als financiën of vastgoed en komen ze sneller in verleiding", vertelt emeritus hoogleraar Leo Huberts van de Vrije Universiteit Amsterdam, die de index in 2013 startte.

Maar dit jaar veranderde dat beeld radicaal. Huberts spreekt van een 'aardverschuiving'. De VVD kwam in 2020 twee keer in opspraak, terwijl het CDA elk affaires noteert: twee keer zoveel als normaal. Huberts: "Het is afwachten of dit structureel is of toeval. De VVD moet zich niet meteen rijk rekenen en het CDA moet niet al te depressief worden, maar dit is wel een grote verschuiving."

'CDA, kijk in de spiegel'

Wat er misging bij het CDA afgelopen jaar? Vier affaires gingen over wangedrag in de privésfeer. Meest in het oog springend is de bruiloft van Ferd Grapperhaus. De CDA-minister verloor zijn geloofwaardigheid, nadat hij tijdens het feest de coronaregels aan zijn laars lapte.

Vijf affaires gaan daarnaast over mogelijke belangenverstrengeling. Zo startte de provincie Limburg een parlementaire enquête naar de banden van oud-Tweede Kamerlid en CDA-gedeputeerde Ger Koopmans met het bedrijfsleven. Huberts: "Het CDA moet in de spiegel kijken. Hebben ze hun integriteit wel op orde? Is hun aandacht verslapt voor dit onderwerp? Is er een ontwikkeling gaande die maakt dat ze ineens zoveel affaires hebben?"

Integer handelen als kernwaarde

Zelf zegt het CDA in een reactie dat 'Voor elke CDA volksvertegenwoordiger en bestuurder het dagelijks integer handelen als kernwaarde hoog in het vaandel staat'. "Bij het uitoefenen van het politieke vak, als bestuurder en in het maatschappelijk leven."

Dit betekent volgens de verklaring van het CDA 'niet alleen je houden aan wetten en regels, maar het vraagt een grondhouding waar elke CDA politicus op aanspreekbaar is'. Verder geeft het CDA aan dat bij selectieprocedures kandidaten expliciet worden bevraagd op dit punt. "Specifieke gevallen waar twijfel is ontstaan worden voorgelegd aan de Integriteitscommissie."

Mooi signaal

Dat de VVD slechts twee affaires kende dit jaar, is een mooi signaal, zegt Huberts. Hij hoopt dan ook dat deze score het gevolg is van de maatregelen die de partij afgelopen jaren nam. Maar hij twijfelt of het integriteitsbesef definitief is geland bij de liberalen.

Hij verwijst naar een recente Zembla-uitzending, waaruit blijkt dat tien VVD-Kamerleden hun nevenactiviteiten niet (volledig) hadden vermeld. "Het zou goed zijn als de VVD onderzoekt of de enorme afname het gevolg is van partijbeleid. Dat zou ook een mooi signaal naar andere partijen kunnen zijn, namelijk dat integriteitsbeleid werkt."

FvD staat er slechter voor

Het is niet zo dat het CDA met elk affaires de minst integere politieke partij is, zegt Huberts. "Dat kun je zo niet zeggen." Hij benadrukt dat het CDA een hele grote partij is met zo'n 1.750 actieve politici bij gemeentes, provincies en in de landelijke politiek. Forum voor Democratie (FvD), zo schat hij, heeft er misschien 125. En die kleine groep van 125 politici leveren vier affaires op. Huberts: "Dat betekent grof gesteld dat FvD procentueel gezien zes keer zo vaak in affaires verzeilt'."

Net zoals voorgaande jaren vonden er in 2020 ook weer veel affaires plaats met lokale partijen, die niet verbonden zijn met de landelijke. Bij deze partijen vonden elf schandalen plaats die vooral gingen over wangedrag in de privésfeer, of onverenigbare functies en bindingen (belangenverstrengeling). Lokale partijen zijn extra kwetsbaar, signaleert Huberts: "Lokale politici staan dichterbij burgers en bedrijven. Die directe contacten zijn goed voor de lokale politiek, maar het is ook een risicofactor. Je moet goed je onafhankelijkheid weten te bewaren."