Het is geen koppositie om trots op te zijn: met tien affaires in 2020 scoort het CDA het hoogst in de Politieke Integriteitsindex van de Erasmus Universiteit en de Vrije Universiteit Amsterdam. Daarmee staat VVD voor het eerst niet op nummer één.

De Politieke Integriteitsindex inventariseert jaarlijks welke Nederlandse politici publiekelijk in opspraak zijn geweest, bijvoorbeeld vanwege mogelijk wangedrag in de privésfeer, belangenverstrengeling of dubieuze nevenactiviteiten en ongewenste omgangsvormen.

Aardverschuiving

Sinds de start in 2013 stond de VVD bovenaan met gemiddeld dertien affaires per jaar. "Vergeleken met andere partijen hebben VVD'ers meer contacten in bedrijfsleven, bekleden ze vaak portefeuilles als financiën of vastgoed en komen ze sneller in verleiding", vertelt emeritus hoogleraar Leo Huberts van de Vrije Universiteit Amsterdam, die de index in 2013 startte.

Maar dit jaar veranderde dat beeld radicaal. Huberts spreekt van een 'aardverschuiving'. De VVD kwam in 2020 twee keer in opspraak, terwijl het CDA elk affaires noteert: twee keer zoveel als normaal. Huberts: "Het is afwachten of dit structureel is of toeval. De VVD moet zich niet meteen rijk rekenen en het CDA moet niet al te depressief worden, maar dit is wel een grote verschuiving."

'CDA, kijk in de spiegel'

Wat er misging bij het CDA afgelopen jaar? Vier affaires gingen over wangedrag in de privésfeer. Meest in het oog springend is de bruiloft van Ferd Grapperhaus. De CDA-minister verloor zijn geloofwaardigheid, nadat hij tijdens het feest de coronaregels aan zijn laars lapte.

Vijf affaires gaan daarnaast over mogelijke belangenverstrengeling. Zo startte de provincie Limburg een parlementaire enquête naar de banden van oud-Tweede Kamerlid en CDA-gedeputeerde Ger Koopmans met het bedrijfsleven. Huberts: "Het CDA moet in de spiegel kijken. Hebben ze hun integriteit wel op orde? Is hun aandacht verslapt voor dit onderwerp? Is er een ontwikkeling gaande die maakt dat ze ineens zoveel affaires hebben?"

Integer handelen als kernwaarde

Zelf zegt het CDA in een reactie dat 'Voor elke CDA volksvertegenwoordiger en bestuurder het dagelijks integer handelen als kernwaarde hoog in het vaandel staat'. "Bij het uitoefenen van het politieke vak, als bestuurder en in het maatschappelijk leven."

Dit betekent volgens de verklaring van het CDA 'niet alleen je houden aan wetten en regels, maar het vraagt een grondhouding waar elke CDA politicus op aanspreekbaar is'. Verder geeft het CDA aan dat bij selectieprocedures kandidaten expliciet worden bevraagd op dit punt. "Specifieke gevallen waar twijfel is ontstaan worden voorgelegd aan de Integriteitscommissie."

Mooi signaal

Dat de VVD slechts twee affaires kende dit jaar, is een mooi signaal, zegt Huberts. Hij hoopt dan ook dat deze score het gevolg is van de maatregelen die de partij afgelopen jaren nam. Maar hij twijfelt of het integriteitsbesef definitief is geland bij de liberalen.

Hij verwijst naar een recente Zembla-uitzending, waaruit blijkt dat tien VVD-Kamerleden hun nevenactiviteiten niet (volledig) hadden vermeld. "Het zou goed zijn als de VVD onderzoekt of de enorme afname het gevolg is van partijbeleid. Dat zou ook een mooi signaal naar andere partijen kunnen zijn, namelijk dat integriteitsbeleid werkt."

FvD staat er slechter voor

Het is niet zo dat het CDA met elk affaires de minst integere politieke partij is, zegt Huberts. "Dat kun je zo niet zeggen." Hij benadrukt dat het CDA een hele grote partij is met zo'n 1.750 actieve politici bij gemeentes, provincies en in de landelijke politiek. Forum voor Democratie (FvD), zo schat hij, heeft er misschien 125. En die kleine groep van 125 politici leveren vier affaires op. Huberts: "Dat betekent grof gesteld dat FvD procentueel gezien zes keer zo vaak in affaires verzeilt'."

Net zoals voorgaande jaren vonden er in 2020 ook weer veel affaires plaats met lokale partijen, die niet verbonden zijn met de landelijke. Bij deze partijen vonden elf schandalen plaats die vooral gingen over wangedrag in de privésfeer, of onverenigbare functies en bindingen (belangenverstrengeling). Lokale partijen zijn extra kwetsbaar, signaleert Huberts: "Lokale politici staan dichterbij burgers en bedrijven. Die directe contacten zijn goed voor de lokale politiek, maar het is ook een risicofactor. Je moet goed je onafhankelijkheid weten te bewaren."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.