Vijf vragen over het conflict in Oekraïne

Waarom ging het opnieuw zo mis in Oekraïne? En is er nu kans op een vreedzame oplossing? Vijf vragen over het conflict in Oekraïne.

De situatie in Oekraïne escaleerde deze week, nadat de voorzitter van het parlement weigerde een grondwetswijziging in stemming te brengen. Deze zou de macht van de president beperken. Er braken zware gevechten uit met waarschijnlijk tientallen doden tot gevolg. Nu lijkt er toch een akkoord bereikt tussen de partijen. 

Wat is er precies in de hand?

Moet Oekraïne toenadering zoeken tot de EU of tot Rusland? Om die vraag draait het conflict in het Oost-Europese land in grote lijnen. Pro-Europese demonstranten bezetten in november het plein Maidan in het centrum van Kiev. Dit nadat president Janoekovitsj op het laatste moment weigerde een handelsakkoord te tekenen met de EU en weer gesprekken aanging met Rusland.

De demonstranten eisen juist dat het land toenadering zoekt tot Europa. Ze willen een goed functionerende rechtsstaat en zijn de corruptie en de heersende machtsstructuren meer dan zat. 

De regering leek in eerste instantie die Europese weg in te slaan. Uiteindelijk koos men toch voor de Russen, vanuit de vrees de handelsrelaties met het land op het spel te zetten. En dat kan Oekraïne niet gebruiken: het zit economisch aan de grond. Na het afzeggen van de EU beloofde Poetin Oekraïne ondertussen miljardenbeleggingen en een forse verlaging van de gasprijs. Deze strijd om invloed is de achtergrond waartegen dit conflict zich afspeelt. 

Waarom oefent Rusland druk uit op Oekraïne?

De Russische elite heeft economische belangen in Oekraïne, zegt hoogleraar Russische geschiedenis en politiek André Gerrits: ‘In Rusland zijn de politieke elite en de economische elite sterk verweven. ’ Omdat die elite vreest voor haar belangen in Oekraïne, is er druk vanuit de Russische politiek, legt Gerrits uit. Hiernaast is Oekraïne een belangrijk doorvoerland voor het Russische gas. Gerrits: ‘Daarom wil Rusland dat Oekraïne in de eigen invloedsfeer blijft.’

En hoe denkt de bevolking er over?

Er is een sterke tweedeling tussen oost en west, op politiek, economisch en cultureel gebied, vertelt hoogleraar André Gerrits. ‘Dit maakt het een moeilijk bestuurbaar land.’ Oekraïne werd pas in 1991 onafhankelijk, voorheen was het een Sovjet-staat. Hierdoor is er naast een economische dus ook een historische band met Rusland.

Dit is terug te zien in het land. In het westelijke deel zijn mensen meer gericht op Europa. ‘Oekraïne is een democratischer land dan Rusland, maar dat is voor veel mensen niet genoeg’, zegt Gerrits. Dit deel van de bevolking verwacht dat de EU Oekraïne meer te bieden heeft op politiek en economisch gebied dan Rusland.  Ook zijn ze de corruptie zat. Hiernaast vindt een deel van de bevolking dat president Janoekovitsj te veel aan de leiband loopt van de Russen.

Maar in het oostelijk deel van het land denkt men hier anders over.  Hier is een gedeelte van de economie in handen van Russen. Bovendien is er meer zware industrie, de belangen liggen meer in Rusland, zegt Gerrits. Ongeveer 17 procent van de bevolking is bovendien van Russische komaf.

Een vreedzame oplossing, is dat nog realistisch?

Na al het geweld van de afgelopen dagen bestond hier grote twijfel over, maar vandaag lijkt het erop dat oppositie en regering een akkoord hebben gesloten. Janoekotvitsj zou bereid zijn om vervroegde verkiezingen uit te roepen en terug te keren naar de grondwet van voor 2004.

Ook Gerrits denkt dat onderdeel van een oplossing sowieso vervroegde presidents- en parlementsverkiezingen zouden moeten zijn: ‘Dat lijkt me de enige manier om dit conflict vreedzaam op te lossen.’ Maar hij vindt ook dat president Janoekovitsj moet vertrekken: ‘Hij belichaamt het geweld tegen de demonstranten.’ 

Er was toch al eerder een grote opstand, die een revolutie tot gevolg had?

In 2004 vond de Oranje Revolutie plaats. Ook toen verzamelden demonstranten zich op het plein Maidan in Kiev. Ze protesteerden tegen de frauduleuze verkiezingszege van president Janoekovitsj op zijn rivaal Joesjenko. Uiteindelijk besloot het gerechtshof dat de verkiezingen over moesten. Nu won Joesjenko wel. Eindelijk leek Oekraïne zich los te maken van het Sovjetverleden en te kiezen voor Europa.

Maar de verwachtingen bleken te hoog gespannen. 'Ook Joesjenko heeft ook niet zo veel bereikt', zegt Gerrits. In 2010 kwam Janoekovitsj weer aan de macht.