Het kabinet is van plan flink te bezuinigen op subsidie voor hulporganisaties. Daarbij gaat de ontwikkelingshulp direct naar de landen, in plaats van via ngo's. Maar is dat wel efficiënt? "Je hebt een systeem nodig."

Minister Reinette Klever van Ontwikkelingssamenwerking wil 1 miljard euro besparen op subsidies voor hulporganisaties. Zij zegt dat het efficiënter is om rechtstreeks met landen samen te werken, in plaats van via ngo's. Maar klopt dat ook?

Verschillende vormen van ontwikkelingshulp

Ontwikkelingshulp kan via drie verschillende kanalen aangeboden worden, vertelt hoogleraar aan de Radboud Universiteit Sara Kinsbergen. "We onderscheiden enerzijds het bilaterale kanaal, dat is de overheid die direct of rechtstreeks aan andere overheden financiële ondersteuning biedt. Zoals de Nederlandse overheid die samenwerkt met de Keniaanse overheid."

"Daarnaast onderscheiden we het multilaterale kanaal", gaat ze verder. Bijvoorbeeld Nederland die een financiële bijdrage geeft aan organisaties zoals de Wereldbank of het Internationaal Monetair Fonds. "Dan wordt er dus samengewerkt tussen verschillende landen over landsgrenzen heen."

Wat zijn ngo's?

En de derde manier is via ontwikkelingsorganisaties, waar nu dus op gaat worden bezuinigd. Die organisaties worden ook wel ngo's, niet-gouvermentele organisaties, genoemd en zetten zich in in verschillende landen. "De meeste daarvan werken via maatschappelijke organisaties in die landen", vertelt hoogleraar humanitaire studies aan de Erasmus Universiteit Thea Hilhorst.

Volgens haar kan je de ngo's zien als een soort 'makelaar'. "Zij zorgen dat allerlei organisaties in allerlei landen werk kunnen doen en daar subsidie voor krijgen."

Geld beheren

Een belangrijke functie die deze organisaties daardoor hebben, is het beheren van geld. "Bij geld dat je besteedt aan maatschappelijke organisaties, moet je natuurlijk wel zorgen dat je weet: aan wie besteed je het? Zijn de doelstellingen goed? Zit het project goed in elkaar? Wordt het geld goed beheerd en zijn de financiële systemen op orde?", noemt ze op.

Ngo's besteden het geld dus over het algemeen niet zelf, en hebben geen projecten lopen, maar dienen als een soort schakel. "Zij subsidiëren projecten in die landen van organisaties uit die landen." Dit is anders als er bijvoorbeeld een humanitaire crisissituatie speelt.

'Je hebt een systeem nodig'

Geld rechtstreeks aan landen geven, zou efficiënter kunnen zijn, vertelt Hilhorst. Maar toch zijn ngo's volgens haar wel echt nodig. "Je hebt wel een systeem nodig om dat te kunnen doen."

Ze vertelt dat ambassades vroeger een rol hadden in het controleren van de projecten en het geld dat daar naartoe gaat. "Maar daarvan bleek al heel snel dat dat veel te veel en te specialistisch werk was. En dat doen nu dus die Nederlandse ngo's."

Per geval anders

Volgens Kinsbergen ligt het echt aan het doel van de ontwikkelingshulp. "In een aantal gevallen is het gewoon heel duidelijk dat je, bijvoorbeeld om hele kwetsbare doelgroepen te bereiken, echt niet anders kunt dan nauw samenwerken met maatschappelijke organisaties hier in Nederland die heel nauwe relaties hebben met maatschappelijke organisaties in landen wereldwijd."

Maar in andere gevallen kan je weer het beste samenwerken op het niveau van overheden, legt ze uit. "Het gaat er iedere keer om: wat is het doel dat je hebt en wat is de beste weg, het beste middel en het beste kanaal."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."

In 2024 kozen bijna 10.000 Nederlanders voor euthanasie, 10 procent meer dan in een jaar eerder. Toch zitten er strenge voorwaarden aan verbonden. In deze video leggen we uit hoe het proces precies werkt en waarom veel verzoeken afgewezen worden.