De Nederlandse staat wordt morgen door elf organisaties gedagvaard. Ze vinden dat de overheid te weinig doet om PFAS-vervuiling tegen te gaan. "De overheid verzaakt haar plicht om de volksgezondheid te beschermen."

Alfred Blokhuizen van actiegroep SchipholWatch staat vlak bij het pierenbadje van het Amsterdamse Bos, op een paar kilometer van Schiphol. "Volgens de metingen is hier sprake van PFOS-verontreiniging, dat is een zeer giftige subgroep van PFAS, hoogstwaarschijnlijk afkomstig van buurman Schiphol."

Structurele verontreiniging

PFOS werd namelijk decennialang gebruikt in blusschuim op de luchthaven en dat heeft geleid tot structurele verontreiniging van de omgeving. "Hoeveel er precies waar in de grond zit, dat is moeilijk te zeggen", zegt Blokhuizen.

"Maar openbare meetgegevens van onder meer de omgevingsdienst en het hoogheemraadschap laten zien dat de grond binnen een straal van 10 kilometer rond Schiphol verontreinigd is", vervolgt hij. "De ernst van de vervuiling varieert per locatie, maar het is duidelijk dat op sommige plekken de vervuiling ernstig tot zeer ernstig is."

Bewust gekozen voor overheid

SchipholWatch vindt dat de overheid veel te weinig doet om PFAS-verontreiniging te voorkomen. Samen met tien andere organisaties, waaronder de Belangenvereniging Brandweer en de militaire vakbond, dagen ze de Nederlandse staat daarom voor de rechter.

"Wij snappen dat Schiphol een commercieel bedrijf is en dat het - net zoals andere grote vervuilers - niet meer doet dan wat de overheid voorschrijft om milieuschade te voorkomen of om te saneren", vertelt Blokhuizen. "We houden dan ook vooral de overheid aansprakelijk voor het gebrek aan handhaving en aan goede regels die omwonenden en de natuur beter beschermen."

'Er gebeurt veel te weinig'

Advocaat Geert-Jan Knoops heeft samen met zijn partner en collega Carry Knoops-Hamburger en een team van juristen en wetenschappers in de afgelopen maanden aan de dagvaarding gewerkt. Morgen wordt deze ingediend bij de rechtbank in Den Haag. "We doen dit niet alleen namens de elf organisaties, maar eigenlijk namens bijna achttien miljoen Nederlandse burgers."

"De overheid heeft van alles toegezegd met betrekking tot het voorkomen van PFAS-verontreiniging en heeft ook erkend dat milieu en volksgezondheid worden geschaad", legt hij uit. "Maar er gebeurt veel te weinig, terwijl de schadelijke gevolgen steeds duidelijker worden." Er valt volgens hem geen tijd meer te verliezen: "De overheid heeft de plicht om de volksgezondheid te beschermen. Dat staat in onze grondwet en ook in het mensenrechtenverdrag van de EU."

Steeds meer klimaatzaken

Het is niet de eerste keer dat burgers naar de rechter stappen vanwege milieuschade: de laatste jaren zijn er steeds meer rechtszaken aangespannen waarin overheden verantwoordelijk worden gehouden voor het niet naleven van de zorgplicht. Een voorbeeld is de Urgenda-zaak, waarbij de rechter de Nederlandse staat dwong om meer te doen aan CO2-reductie.

Dit voorjaar was er ook een opmerkelijke uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De Vereniging KlimaSeniorinnen in Zwitserland stelde dat de Zwitserse overheid onvoldoende deed om haar burgers te beschermen tegen klimaatverandering. Nadat de aanklacht in Zwitserland werd afgewezen, werden ze uiteindelijk in het gelijk gesteld door het Europees Hof.

'Onduidelijk wat overheid wil doen'

Ook bij Schiphol, en op andere plekken met hoge PFAS-verontreiniging, lijkt de rechterlijke macht nu een belangrijke rol te gaan spelen. "We zijn onlangs nog bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat geweest, maar daar werd niet duidelijk wat de overheid wil gaan doen", vertelt Knoops.

"We hebben achttien maatregelen voorgesteld", vertelt de advocaat. "Dat zijn bijvoorbeeld gezondheidsonderzoeken, het in kaart brengen van vervuilde locaties en concrete maatregelen voor beroepsgroepen met extra risico, zoals de brandweer of militairen."

Rechter grijpt vaker in

Volgens hem is er een bredere ontwikkeling gaande waarin de overheid via rechtszaken wordt gedwongen om haar wettelijke verantwoordelijkheid te nemen. De advocaat ziet dat de rechter de afgelopen 10 jaar meer bezig is met het ingrijpen bij de bescherming van het milieu en de mensenrechten eromheen.

"Dit zien we bijvoorbeeld in de Urgenda-zaak, maar ook een rechtszaak die omwonenden van Schiphol tegen de overheid hadden aangespannen. En natuurlijk in de baanbrekende zaak uit Zwitserland", vertelt Knoops.

'Geloof in kracht van rechtsstelsel'

Het nieuwe kabinet is van plan om de gang naar de rechter voor belangenorganisaties moeilijker te maken. Knoops vindt dat een opmerkelijke stap: "Als je de rechtsstaat wilt herstellen, zoals het nieuwe kabinet zegt, dan is het in feite tegenstrijdig om de gang naar de rechter juist te willen beperken voor burgers."

SchipholWatch heeft in elk geval vertrouwen in hun zaak. "We geloven in de kracht van ons rechtsstelsel", benadrukt voorzitter Blokhuizen. "Steeds opnieuw blijkt dat burgers niet kunnen rekenen op de politiek of de Staat voor de bescherming van hun leefomgeving en het milieu. Maar - vooral de Europese - wet- en regelgeving is heel duidelijk en biedt aanknopingspunten om de Staat te dwingen zich te houden aan die plicht tot bescherming."