Op militair gebied is Iran een van de belangrijkste bondgenoten van Rusland. Nu zijn beide landen in gewapend conflict met landen die door het Westen worden gesteund. We vroegen drie defensie- en wapenexperts om uitleg.

Samen tegen het Westen

De afgelopen jaren zijn Rusland en Iran naar elkaar toegegroeid. Dat begon met de Russische invasie van Oekraïne in 2022, weet Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden.

"Vanaf dat moment zijn deze landen steeds nauwer gaan samenwerken. Dat heeft met verschillende zaken te maken. In de eerste plaats staan ze aan dezelfde kant van de lijn als China en Noord-Korea." Volgens De Wijk willen deze landen dat de westerse dominantie in de wereld verdwijnt.

Gelegenheidspartners

"Door die samenwerking krijgen zij veel meer inspraak in de gebeurtenissen van de wereld. Daar zijn ook afspraken over gemaakt tussen de Chinese president Xi en de Russische president Poetin, aan de vooravond van de inval van Oekraïne."

Het is daarom geen toeval dat juist deze landen zijn gaan samenwerken, legt De Wijk uit. "Het gaat vooral om landen waar Amerika, maar ook de westerse bondgenoten, zich altijd tegen verzet hebben. Die landen zien dat de wind anders gaat waaien in de wereld, waardoor zij kansen krijgen."

Avash-drones

Volgens De Wijk is de band tussen Iran en Rusland vooral een gelegenheidspartnerschap. "Rusland gebruikt Iran als doorvoerland van goederen, als wapenleverancier, maar ook als bondgenoot in de strijd tegen het Westen."

In het begin van de Russische oorlog in Oekraïne heeft Iran een stuk of honderd drones geleverd aan Rusland, zegt Wim Zwijnenburg, projectleider Humanitaire Ontwapening bij vredesorganisatie PAX.

Eigen fabrieken

"Daarna is Rusland met een licentie van Iran een eigen dronefabriek gestart", weet hij. "Sinds 2023 produceert het land dus zelf een versie van de Iraanse Shahed-drones, die zij gebruiken voor de aanvallen op Oekraïne." Dit zijn grotendeels hetzelfde soort drones dat Iran nu afvuurt op Israël, weet Zwijnenburg.

"Maar Iran vuurt nu ook een nieuw type drone af op Israël, de Avash-drone. Rusland heeft ook deze drones nagebouwd, onder de naam Geran 2 en Geran 3. Deze drones zien er hetzelfde uit, maar worden lokaal geproduceerd in een fabriek in Centraal-Rusland. Onlangs is deze fabriek aangevallen door Oekraïense drones."

Iraanse blauwdrukken

In die fabriek worden de romp en de navigatiesystemen van de drone geïnstalleerd. "Maar voor de rest worden motortjes voornamelijk geïmporteerd uit China", zegt Zwijnenburg. Rusland zou personeel ronselen in Afrika om de drones in elkaar te zetten.

Rusland heeft ongeveer 160 miljoen dollar betaald aan Iran voor de blauwdrukken van de Avash-drones, aldus Zwijnenburg. "Ook ontving Iran een aantal westerse wapens die Rusland veroverd heeft voor de Iraanse wapenindustrie."

Extra gevaarlijk

Rusland produceert de Iraanse drones nu dus zelf, voor relatief weinig middelen, legt Zwijnenburg uit. "Het kost tussen 20.000 en 50.000 euro om zo'n drone in elkaar te zetten."

"Als je een eigen productie-industrie hebt, kun je dat gemakkelijk doen met commercieel verkrijgbare onderdelen die vaak online te koop zijn." Tegelijkertijd kun je daar op heel lange afstand doelwitten mee raken, waarschuwt Zwijnenburg.

Populair bij staten en gewapende groepen

Het maakt de Iraanse drone ook buiten Rusland populair. "Het is een methode die waarschijnlijk in een aantal landen zeer snel gekopieerd gaat worden. Wat ook weer een grote bedreiging zal worden voor de escalatie van conflicten en voor burgers."

Zwijnenburg wijst naar de oorlog in Soedan, waar de drones worden ingezet om havenstad Port Soedan en een aantal olie-installaties en elektriciteitscentrales te bombarderen. "Ze zijn nu heel populair aan het worden bij zowel staten als gewapende groepen. Omdat ze zo goedkoop zijn, makkelijk te bedienen en makkelijk in elkaar te zetten."

Impact op oorlog in Oekraïne

Het is volgens hoogleraar De Wijk niet helemaal duidelijk of Rusland nog steeds drones uit Iran gebruikt in de oorlog tegen Oekraïne. "Maar dat Rusland drones van Iraans ontwerp aanpast, produceert en inzet tegen Oekraïne staat vast." Volgens hem is het daarom niet zo dat drones die Iran afvuurt op Israël de Russische inzet in Oekraïne beperken.

"Er zal ongetwijfeld nog hier en daar een drone vanuit Iran naar Rusland gaan, maar je kunt niet zeggen dat elke drone die op Israël wordt afgevuurd niet naar Rusland gaat. Iran moet natuurlijk een heel groot arsenaal aan drones, kruisraketten en ballistische raketten zelf houden voor zijn verdediging", legt de Wijk uit.

Andere prioriteiten

Begin juni besloot de Amerikaanse president Trump om tienduizenden anti-dronegranaten te verschepen naar Israël, in plaats van naar Oekraïne. Zo kan de verschuivende Amerikaanse aandacht gevolgen krijgen op het slagveld daar, zegt De Wijk.

"Deze beslissing raakte Oekraïne, omdat het zich minder goed kan verdedigen", zegt De Wijk. "En als de oorlog in het Midden-Oosten escaleert, is dat voor Poetin een aanleiding om extra hard tekeer te gaan in Oekraïne."

Jarenlange productie

Met het uitbreken van een grootschalige oorlog tussen Israël en Iran is het heel goed mogelijk dat Iran de leveranties aan Rusland helemaal heeft stopgezet, zegt Peter Wijninga, defensie-expert bij het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Het is niet bekend hoeveel drones Iran heeft, maar je kunt volgens hem rekenen op duizenden.

"Iran heeft jarenlang drones geproduceerd, en daar zijn ze ook gewoon mee doorgegaan. Ze hebben weliswaar op grote schaal ook aan Rusland geleverd, maar dat konden ze eigenlijk wel aan."

Minder afhankelijk

Wijninga denkt dat het mogelijk is dat de productie van drones in Iran op dit moment stilligt of sterk is beperkt. De vraag is wat de Israëlische bombardementen in Iran precies hebben geraakt.

"Als Iran inderdaad de leveranties aan Rusland stopzet, zou je op termijn wel een effect kunnen zien in Oekraïne", zegt Wijninga. "Maar ik verwacht dat dat gering zal zijn, omdat Rusland dus zelf al veel drones produceert. Ik denk dat Rusland zelf in staat zal zijn om de oorlog met Oekraïne verder voort te zetten."

Onaangename positie

De Wijk denkt dat het bondgenootschap van Iran en Rusland zich nog verder gaat ontwikkelen, ondanks dat de escalatie Poetin in een ongemakkelijke positie plaatst. "Poetin moet een keuze maken tussen het volop steunen van Iran enerzijds en het voorkomen dat hij de woede van Trump op zijn hals haalt anderzijds."

"De Russische president wil ervoor zorgen dat Amerika op afstand blijft. Vooral in Oekraïne, want dat is een enorme overwinning voor hem. Om die afstand te bewaren, is het voor Poetin van belang Iran niet volop te steunen, zelfs al is het een bondgenoot", besluit De Wijk.