Vaccinatieplicht in steeds meer Europese landen: 'Als je het goed organiseert, zou het in Nederland kunnen'

Steeds meer landen gaan over tot een vaccinatieplicht: in Frankrijk voor zorgpersoneel, in Griekenland voor 60-plussers en in Oostenrijk voor iedereen. Volgens verschillende experts kan een vaccinatieplicht, onder voorwaarden, ook in Nederland helpen.

In meer landen wordt een vaccinatieplicht overwogen. Gisteren sprak de aanstaande bondskanselier van Duitsland Olaf Scholz zich uit voor een algemene vaccinatieplicht, en ook in België wordt het inmiddels serieus overwogen. Vanmiddag nog zei voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen dat het belangrijk is het debat te openen over een Europese vaccinatieplicht.

Het debat in Nederland

De discussie wordt ook in ons land steeds meer gevoerd. OMT-lid en viroloog Menno de Jong van Amsterdam UMC zei gisteren nog dat het debat hierover gevoerd moet worden. Ook arts-microbioloog Marc Bonten pleitte eerder op de dag nog voor een vorm van dwang of plicht, omdat hij ons anders niet uit de coronacrisis ziet komen.

"Of je gaat overal 2G invoeren, dan zul je ook mensen ertoe overhalen. Of je zegt: jongens dit is zo belangrijk, we gaan voor een verplichte éénmalige vaccinatie voor één infectie, anders komen we hier gewoon niet uit."

'Geen beleid gekomen'

Volgens hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden Tom Barkhuysen zijn er manieren om hier een vaccinatieplicht in te voeren. Hij betreurt het dat hier niet eerder werk van is gemaakt.

"Al in september gaf het RIVM aan dat zo'n 2 miljoen mensen niet gevaccineerd zouden gaan worden. Een heel klein deel zou dit bij hoog en bij laag blijven weigeren, een ander deel zou sceptisch zijn, of laks. Toen is daar geen beleid op gekomen, terwijl er mogelijkheden zijn, als je het goed organiseert."

Dienstplicht

Een mogelijke manier waarop de vaccinatieplicht ingevoerd kan worden, vergelijkt Barkhuysen met de dienstplicht die vroeger bestond. Je kon dan principieel weigeren, en zoiets ziet hij nu ook voor zich.

"Als je dan echt grote gewetensbezwaren hebt tegen de vaccinatie, dan kan je dat aangeven bij een speciale commissie die daarnaar kijkt. Op zo'n zelfde manier gingen we vroeger om met de dienstweigeraars vanuit gewetensbezwaren."

Je baan kwijt in Frankrijk

Hoe een vaccinatieplicht in andere landen vorm krijgt verschilt. Zo krijg je in Oostenrijk en Griekenland een boete, maar ben je in Frankrijk gewoon je baan kwijt als je als zorgmedewerker niet geprikt bent. Rechtsfilosoof en lid van de commissie vaccinaties van de Gezondheidsraad Roland Pierik ziet ook hier mogelijkheden voor het invoeren van een plicht, maar de poldercultuur in Nederland kan daar volgens hem een probleem voor zijn.

"De noodzaak bij andere landen als je kijkt naar de vaccinatiegraad is wat duidelijker. Met minder dan 70 procent gevaccineerden in Oostenrijk bijvoorbeeld. In Nederland zijn er meer mensen geprikt. Er zijn ook nog strengere maatregelen voor te stellen om de zorg te ontlasten. Daarnaast hebben we minder de cultuur waarbij iemand zegt: we gaan het gewoon zo doen, zoals Macron in Frankrijk met het zorgpersoneel."

Plicht is geen dwang

Juridisch gezien zou het wel moeten kunnen, zegt Pierik. "Als alle andere middelen niet meer werken om de vaccinatiegraad te verhogen, dan kan het. Maar alles moet dus in het werk gesteld zijn. Rechten als het recht op lichamelijke integriteit worden dan bij wet wat ingeperkt, omdat we het bijvoorbeeld belangrijker vinden dat mensen recht hebben op goede zorg."

Een vaccinatieplicht zou eerst door de Eerste en Tweede kamer moeten. "Dat kan heel snel gaan. Maar het is in ieder geval goed om het alvast op tafel te leggen en om het er al over te hebben. Als het dan nodig blijkt, kun je het inzetten."

Ook niet met plicht over te halen

Toch is de druk op de zorg enorm, en ziet voorzitter Ernst Kuipers van het Landelijk Netwerk Acute Zorg dat de piek in de ziekenhuizen nog niet bereikt is.

Tegelijkertijd is het de vraag of een vaccinatieplicht voldoende verlichting biedt. Uit eerder onderzoek van EenVandaag bleek dat van de ongevaccineerden er 70 procent sowieso zich niet zou laten prikken. Ook niet met een plicht.

Vrijheid niet voor die van een ander

Medisch ethicus Heleen Dupuis, oud-Eerste Kamerlid voor de VVD, is om verschillende redenen voor een vaccinatieplicht. "Vrijheid en lichamelijke integriteit zijn belangrijk, maar de vrijheid van de een kan niet ten koste gaan van de ander."

"We weten dat vaccins vrijheid opleveren, laten we elkaar daar dan mee helpen. Elke gevaccineerde draagt bij aan zijn eigen vrijheid en daarmee aan de vrijheid van de ander." Dupuis vindt vanuit medisch-ethisch perspectief dat de vrijheid van de een niet een gevaar mag betekenen voor de ander.

Te handhaven of niet?

Maar, Dupuis ziet ook dat het onmogelijk kan zijn om een vaccinatieplicht te handhaven. De boete in Griekenland is voor alle mensen boven de 60 die niet gevaccineerd zijn elke maand 100 euro. In Oostenrijk sturen ze brieven naar de ongevaccineerde. De eerste brief is een rekening van 3600 euro. Wanneer iemand zich dan nog niet laat vaccineren, wordt de volgende rekening 7200 euro.

"Vanuit mijn ervaring in de Eerste Kamer maak ik me zorgen over de handhaafbaarheid, het moet wel haalbaar zijn", zegt Dupuis. "Daar heb ik grote twijfels bij."