Uit onderzoek van de BBC blijkt dat vrouwen die werken op theeplantages in Kenia structureel te maken krijgen met seksueel geweld. Een van de onderzochte plantages was tot vorige zomer in het bezit van Unilever. Het bedrijf zegt 'diep geschokt' te zijn.

De multinational weet echter al meer dan een decennium dat zulke praktijken plaatsvinden in hun productieketen. Sinds 2007 bericht Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) over de slechte werkomstandigheden op de theeplantages. In 2011 publiceerde SOMO een onderzoek over seksueel misbruik op de plantages in Kenia.

Regels te vrijblijvend

Na veel klachten binnengekregen te hebben over seksueel misbruik richtte Unilever een meldpunt op, maar het misbruik ging onverminderd door. Volgens Sanne van der Wal, onderzoeker bij SOMO, is daarom beleid nodig om iets te veranderen.

Van der Wal: "Het is nu afhankelijk van de goede wil van bedrijven hoe zij mensenrechtenschendingen aanpakken. Er zijn internationale richtlijnen, maar deze zijn vrijwillig en vrijblijvend. Als er regels komen waar bedrijven aan móeten voldoen, dan kun je ingrijpen met boetes en andere straffen."

Het onderzoek

Tientallen slachtoffers spraken met de BBC over hoe zij gedwongen werden tot seksuele handelingen met hun superieuren. Ook een journalist die undercover ging bij een van de bedrijven deelt deze ervaring. Toen zij melding wilde maken van het machtsmisbruik, werd haar verteld dat zij er gewoon niet aan toe moet toegeven.

Volgens Van der Wal staat dit onderzoek voor een veel groter probleem waar niet alleen Kenia en de theesector mee te maken hebben. "Het is niet uitzonderlijk dat machts- en seksueel misbruik voorkomen. Het gebeurt in alle sectoren, niet alleen in de land- en tuinbouw maar ook in de kledingindustrie en ICT. En ook over de hele wereld, niet alleen in Afrika maar ook in Zuid-Amerika en Azië."

Kwetsbaar en afhankelijk

Er zijn wel gemene delers volgens de onderzoeker: "Het komt veel voor in lagelonenlanden waar de banen niet voor het oprapen liggen. Deze vrouwen zijn afhankelijk van hun baan en zijn bang om deze te verliezen. Zij worden gedwongen om dit werk te doen en zijn daarom enorm kwetsbaar." Daders komen volgens Van der Wal overal mee weg omdat de politiek en de bedrijven wegkijken.

In 2021 diende zes politieke partijen het wetsvoorstel in om maatschappelijk verantwoord internationaal ondernemen verplicht te stellen. Het kabinet heeft 15 februari laten weten op dit moment tegen te zijn. Meerdere bedrijven, waaronder Boskalis, dreigen om uit Nederland te vertrekken als deze wet wordt uitgevoerd.

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.