De EU-sanctielijst tegen Rusland wordt alsmaar groter. In december was alweer het twaalfde pakket een feit. Deze keer werd de grootste diamantproducent van het land aan de lijst toegevoegd als economische tik. Toch komt die niet hard aan, zeggen experts.

Als een bedrijf op de sanctielijst staat, dan betekent dat dat EU-landen er geen zaken mee mogen doen. De Russische diamantproducent Alrosa stond al op de lijst van de G7 en nu dus ook op die van de EU.

Geen steun

Onderzoeker internationale betrekkingen Laurien Crump, verbonden aan de Universiteit Utrecht, zegt dat Rusland inmiddels al helemaal geënt is op een oorlogseconomie. "Dus de sancties vanuit de EU worden steeds minder relevant."

Daar komt nog bij dat het nieuwste sanctiepakket nauwelijks wordt gesteund door de niet-westerse wereld. Volgens Crump scharen er een paar Aziatische landen zich erachter, maar geen Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse landen.

'Rusland merkt niets'

En daardoor hebben de sancties nog maar weinig effect. "De wereld is natuurlijk veel groter dan het Westen. En wat je bijvoorbeeld ziet, is dat Rusland weliswaar geen olie meer kan exporteren naar het Westen, maar veel meer olie naar China en India is gaan exporteren."

"Dus dan raakt het de Russische economie helemaal niet en merkt men in Rusland eigenlijk niks van die sancties."

Loopholes

Doordat niet alle landen zich houden aan de sancties, kunnen er 'loopholes' ontstaan, vertelt Dick Zandee van het Clingendael Instituut. Op die manier kan er alsnog van alles geleverd worden aan Rusland door andere partijen of landen. "Een land als Turkije, een land als Kazachstan, doet niet mee aan de sancties naar Rusland. Dat zijn dus doorvoerhavens geworden voor producten die toch aan Rusland geleverd worden."

De landen die niet achter de sancties staan, zijn niet per definitie pro-Russische landen. "Maar ze zijn ook niet anti-Russisch", vervolgt Crump. "Het zijn bijvoorbeeld landen die zich in de VN van stemming onthouden. En dat zijn er een heleboel."

Oorlog Oekraïne minder grote rol

Daarnaast speelt de oorlog in Oekraïne voor veel landen in Afrika en Zuid-Amerika een veel minder grote rol dan voor het Westen. Het oordeel over de oorlog en de inval van Rusland is in de rest van de wereld eigenlijk veel minder groot, legt Crump uit. "Die oorlog wordt gezien als een van zoveel oorlogen waarin een ander land binnenvalt."

Maar ook in landen die wel voor sancties zijn, worden die niet altijd gevolgd. "We hebben in ons eigen land al een aantal zaken gehad die justitie heeft aangepakt, waarbij bedrijven via deze geitenpaadjes toch bepaalde producten aan Rusland hebben geleverd die op de sanctielijst stonden. Dus ook dat gebeurt nog wel", zegt Zandee.

Ruwe Russische diamanten

En ook aan steun voor extra sancties sjort het soms, bleek wel uit het feit dat het lang duurde voor diamantproducent Alrosa werd toegevoegd. België lag daar namelijk lange tijd voor. Sanctierecht-expert Heleen over de Linden legt uit dat de weerstand vanuit België te maken had met het feit dat de Antwerpse economie grotendeels draait op de handel van de ruwe Russische diamanten.

Maar uiteindelijk ging ook België dus om. Rusland verdient namelijk flink vanuit de diamanthandel met de EU. "Het gaat om ongeveer 5 miljard euro."

Bloemen niet op de lijst?

Of wij in Nederland iets soortgelijks hebben om een sanctie voor tegen te houden? Niet volgens Dick Zandee: "Maar het kan zijn, want er gebeurt heel veel achter de schermen. Bijvoorbeeld bloemen mogen nog steeds naar Rusland worden geëxporteerd. Dat is een heel groot exportproduct. Nederland is natuurlijk heel belangrijk voor bloemen."

"Dus ik kan me voorstellen dat er gelobbyd is in Brussel, om bloemen niet op de lijst te krijgen. Maar bloembollen en pootgoed staan er dan bijvoorbeeld wel op. Dus dat vind ik zelf iets opmerkelijks."

Iran en de Verenigde Staten zitten vandaag om de tafel in Oman om een nieuw atoomakkoord af te sluiten. President Donald Trump stapte in 2018 uit het vorige akkoord, waarom zijn de landen nu weer in gesprek? "Alternatief is bombardementen."

Iran-deskundige en analist bij het Haagsche Instituut Geopolitiek Damon Golriz verwacht dat beide landen heel positief de gesprekken van vandaag ingaan. "En dat er ook eigenlijk een rail wordt gelegd voor de bewegingen die meer richting diplomatie gaan in plaats van oorlogsretoriek."

'Amerika wel kernwapens tegenhouden'

De gesprekken gaan dus over een nieuw atoomakkoord tussen Iran en de VS, waarin de landen afspraken maken over het nucleaire programma van Iran en wat ze met die technologie doen. "Het heeft alleen maar een politiek besluit nodig om zometeen kernwapens te maken. En dat wil Amerika tegenhouden."

De reden dat de VS toenadering zoekt heeft volgens Golriz te maken met de rivaliteit tussen de VS en China, waar het Midden-Oosten tussen zit. "Het is een veld waarin energie en logistiek een belangrijke rol spelen", legt hij uit. "En wat Iran wil is eigenlijk minder sancties, omdat de Amerikanen heel veel sancties hebben opgelegd de afgelopen paar jaar. En natuurlijk ook dat er geen oorlog komt."

De vorige 'Iran-deal'

Dit is niet de eerste keer dat Iran en de VS praten over kernprogramma's. In 2015 waren de landen het al eens geworden over het Iraanse kernprogramma. Iran zou volgens dit plan afzien van het maken van kernwapens. In ruil daarvoor beloofde landen zoals de Verenigde Staten en Europese landen om economische sancties tegen Iran op te heffen.

Toen Donald Trump in 2018 begon aan zijn eerste termijn als Amerikaanse president stapte hij uit het akkoord, ook kondigde hij nieuwe sancties aan op Iran. Sindsdien houdt Iran zich ook steeds minder aan de afspraken uit het akkoord.

'Iran moet gesprek aangaan'

Volgens de Iran-deskundige is dit het juiste moment om te praten over een nieuw akkoord. "Iran is ontzettend verzwakt na 7 oktober door de aanvallen van Israël op bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas en de Houthis." Dat zijn allemaal groepen die militair gesteund worden door Iran.

"Er is ook een militaire opbouw in de regio door Amerika die ongekend is in de afgelopen 20 jaar", vertelt Golriz. "Dat samen zorgt ervoor dat Iran het gesprek moet aangaan, omdat het alternatief bombardementen is."

'Regime wordt niet gedragen door bevolking'

Volgens Golriz heeft Iran nu ook te maken met veel interne problemen, wat een belangrijke reden is om in gesprek te gaan. Zo waren er de afgelopen jaren veel demonstraties voor vrouwenrechten. "Het regime wordt niet gedragen door de bevolking. Jonge mensen willen meer vrijheid, een westerse manier van leven. Dit regime kan dat niet geven."

"Economisch gaat het ook heel slecht", gaat hij verder. "Het land is gesanctioneerd op allerlei manieren. Je kan hier bijvoorbeeld geen geld over maken naar Iran als je familieleden hebt." Ook mogen veel bedrijven niet handelen met Iran, hierdoor is het land economisch grotendeels afgesloten van de rest van de wereld.

'Trump wil voor vrede zorgen'

De reden dat de VS het gesprek opnieuw aangaat, heeft volgens Golriz vooral te maken met president Trump zelf. "Hij wil een deal sluiten omdat hij de president wil zijn die voor vrede zorgt", legt hij uit.

President Trump wil volgens de Iran-deskundige het land naar zich toetrekken, om meer invloed te krijgen in het Midden-Oosten. "Waar dus energie en logistiek een belangrijke rol spelen. En dat samen zorgt ervoor dat er voldoende politieke wil is om deze bijeenkomst te laten slagen."

Het aantal meldingen van frauduleuze belletjes is enorm gestegen. Volgens expert Dave Maasland zijn de daders vaak Nederlandse jongeren die door bendes hiervoor geronseld worden. ”Het lijkt steeds meer op georganiseerde misdaad.”

Steeds meer criminelen proberen via de telefoon geld af te troggelen bij niets vermoedende slachtoffers. Dat blijkt uit recente cijfers van de fraudehelpdesk. In de eerste drie maanden van dit jaar kwamen er 9.793 meldingen binnen bij het anti-fraude instituut. In 2024 lag dit aantal in dezelfde periode nog op 3.031 meldingen.

Grote criminele bendes

Cybercrime-expert Dave Maasland is niet verbaasd over deze toename. "Deze vorm van misdaad begint echt de vorm aan te nemen van georganiseerde misdaad", legt hij uit.

Er zitten volgens hem steeds vaker grote criminele bendes achter deze vorm van oplichting. "Die weten hoeveel geld hiermee te verdienen valt."

'We zijn gewend alles online te delen'

Daarnaast maakt nieuwe technologie als AI het stuk makkelijker voor deze criminelen om hun slag te slaan, zegt Maasland. "De opkomst van kunstmatige intelligentie speelt zeker een rol en die versnelt deze opmars alleen maar. Je hebt nu voor het klonen van een Nederlandse stem, nog maar 10 seconden nodig van de oorspronkelijke stem", legt hij uit. "Dus dat wordt steeds beter en makkelijker."

"Maar dat is zeker niet de enige factor", benadrukt de expert. Ons eigen online gedrag speelt oplichters ook vaak behoorlijk in de kaart. "We zijn zo gewend om alles online te delen, omdat we elkaar vertrouwen. Deze gegevens lekken ook vaak uit. Maar dat zorgt er wel voor dat criminelen heel geloofwaardig deze telefoontjes kunnen plegen."

'Kan iedereen overkomen'

"Ze zijn echt zo geraffineerd deze oplichters", gaat Maasland verder. "Ze bellen je dus op en gebruiken in zo'n telefoontje allemaal gegevens van jou. Ze weten je naam, je adres en soms zelfs ook je banksaldo. Dan wordt het zo geloofwaardig allemaal."

Maasland heeft zelf van dichtbij gezien hoe deze criminelen te werk gaan. "Ik heb wel eens telefoontjes van de politie mogen mee luisteren. De manier waarop deze oplichters dat doen, is echt zo extreem gehaaid en geloofwaardig", vertelt hij. "Zo klantvriendelijk ook. Ik me voorstellen dat iedereen hier in mee zou kunnen gaan. Het kan dus echt iedereen overkomen."

Geronselde jongeren hebben 'geen idee'

Wat Maasland ook zorgen baart, is de leeftijd van de daders die zich met deze vorm van oplichting bezig houden. "Het zijn vooral veel jongeren ook die geronseld worden door deze bendes, helaas ook in vriendengroepen. Want veel van deze fraudeurs zitten gewoon in Nederland. Daar waarschuwt de politie voor."

"Ze vertellen deze jongeren niet dat ze geld stelen van ene mevrouw Jansen, maar dat ze stelen van de verzekering of van de bank", gaat hij verder. "In de rechtszaal komen ze er soms pas achter dat mevrouw Jansen het slachtoffer is en haar hele pensioenpotje weg is. Ze hebben echt geen idee."

'Let op urgentie'

De expert heeft tot slot nog een gouden tip hoe je kunt voorkomen dat je in de val van deze oplichters loopt. "Let op urgentie, dat komt bij al deze vormen van oplichting voor, of ze nou kunstmatige intelligentie gebruiken of niet."

"Ze roepen altijd hun slachtoffer op om direct iets te doen, meteen iets over te maken", legt hij Maasland uit. "Want anders verlies je je geld of je telefoon. Als je wordt opgedragen direct te handelen, moeten alle alarmbellen afgaan."