Rusland stapte deze week uit de graandeal en bombardeerde vervolgens infrastructuur voor de graanexport in Oekraïense havensteden. President Poetin voert daarmee een langetermijnplan uit, zegt defensie-analist Patrick Bolder. "Dit is economische wurging."

Rusland heeft het stopzetten van de graandeal met Oekraïne en de daaropvolgende aanvallen in het land bewust zo gepland, denkt voormalig luchtmachtofficier Bolder, die als defensie-analist is verbonden aan het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS). "Dit lijkt wel heel goed getimed, juist nu de oogst eraan zit te komen."

Graandeal jaar geleden gesloten

De graandeal tussen Oekraïne en Rusland werd precies een jaar gesloten in Istanboel. De overeenkomst kwam met bemiddeling van Turkije en de Verenigde Naties tot stand kwam en maakte het mogelijk om vanuit Oekraïense havens graan en andere landbouwproducten te exporteren via de Zwarte Zee.

In het afgelopen jaar werd de overeenkomst tot drie keer toe verlengd. Rusland dreigde in die tijd verschillende keren eruit te stappen uit onvrede over de westerse sancties tegen het land. Toen maandag de graandeal opnieuw moest worden verlengd, liet Rusland weten helemaal te stoppen met de afspraak.

Havens gebombardeerd

Na het verlopen van de graandeal voerde Rusland bovendien aanvallen uit op verschillende havensteden in Oekraïne. Zo werd Odessa meerdere nachten achter elkaar bestookt met raketten en drones. Naast gebouwen werden ook onder meer opslagplekken voor graan gebombardeerd, Volgens de Oekraïense autoriteiten zouden daarbij tonnen aan landbouwproducten zijn vernietigd.

Het bombarderen van havens aan de Zwarte Zee is een langetermijnstrategie van Rusland om de economische toekomst van Oekraïne onzeker te stellen, zegt Bolder. "Je ziet dat dit soort doelen de laatste dagen weer veel gebombardeerd worden."

'Rusland profiteert hiervan'

Door opslaglocaties te vernietigen heeft Oekraïne straks geen plek meer om de oogst - die nu van het land wordt gehaald - op te slaan, legt hij uit. "Daardoor zullen de opbrengsten van onder andere graan voor het tweede jaar op rij slecht zijn. En zo ontzeg je Oekraïne geld en verzwak je het land op lange termijn."

Dat Rusland juist nu is gestopt met de graandeal is dan ook zeker niet toevallig, denkt Bolder. Volgens hem profiteert Rusland namelijk van de onzekere situatie: "Terwijl Oekraïne economisch schade wordt toegedaan, kan Rusland haar graan juist tegen hogere prijzen verkopen." Afgelopen week is de graanprijs weer flink omhoog geschoten.

Bron: EPA

Gratis graan naar Afrika?

De Russische president Vladimir Poetin kan het stopzetten van de graandeal bovendien ook gebruiken om meer landen aan zijn zijde te krijgen, voegt de defensie-analist toe. Ontwikkelingslanden, waaronder in Afrika, worden economisch hard geraakt als bijvoorbeeld graan - en daarmee dagelijkse boodschappen als brood - (nog) duurder wordt.

Sinds een paar jaar is Rusland de grootste graanexporteur ter wereld en een steeds groter deel van de wereld is voor de voedselvoorziening afhankelijk van het land. Als de graanexport meer opbrengt, kan Poetin 'een goede sier maken' door een deel van de oogst weg te geven aan Afrika, legt Bolder uit. "Zodat ze daar nog meer voor Rusland kiezen."

'Oorlog met voedsel'

Poetin speelt een 'luguber spel' van 'oorlog met voedsel', benadrukt hij: "Hij probeert het Westen onder druk te zetten door Afrika aan zich te binden." Tegelijkertijd test hij de bondgenoten van Oekraïne uit door het land 'economisch te wurgen'. "Daardoor moet het Westen Oekraïne weer langer blijven steunen. Poetin hoopt dat ons uithoudingsvermogen korter is dan de zijne."

Volgens Bolder wil de Russische president verdeeldheid zaaien binnen het westerse front en zijn er ook kleine barstjes te zien. Door het stoppen van de graandeal is export vanuit Oekraïne alleen nog via land mogelijk. Uit angst voor oneerlijke concurrentie geldt in vijf EU-buurlanden een tijdelijk importverbod op Oekraïense landbouwproducten en mogelijk willen straks meer landen zo'n boycot.

Uitzichtloze situatie

De voortdurende oorlog in Oekraïne zet landen in Europa onder verdere druk terwijl het einde volgens hem 'nog lang niet' in zicht is. "Noch Oekraïne als Rusland heeft op dit moment zin om te onderhandelen. Beide partijen zien kansen om er meer uit te halen dan nu", ziet hij.

Als er nergens ruimte voor onderhandeling is, blijf je vechten, legt de defensie-analist uit. "En ze kunnen allebei nog doorvechten: Rusland heeft genoeg mensen en materieel, ook al is het verouderd, en Oekraïne is dan weer sterker met westerse wapensystemen." Het is een uitzichtloze situatie, concludeert Bolder. "Ik zie geen uitweg."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na anderhalf jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening een asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna twee jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen, maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen: dat is een Dublinclaim.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat twee maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt, of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

1 op 6 Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts 1 op de 6 Dublinclaims die Nederland in de afgelopen vijf jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen drie jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van anderhalf jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na achttien maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan een hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet in de cijfers vaak staan: 'met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren, en wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die achttien maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

Ook de gemeente Amsterdam helpt deze groep in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt drie jaar in plaats van achttien maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen om dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die drie jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.